Ülkemizde deprem bilincinin oluşturulması amacıyla birçok kurum, kuruluş, sivil toplum örgütleri, vakıf ve dernekler çalışmalar yapmaktadır. Bunların başında Afet ve Acil Durum Yönetimi Baş- kanlığının ve Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Afete Hazırlık Eğitim Birimi’nin yaptığı çalışmalar gelmektedir.

AFAD tarafından gerçekleştirilen Afete Hazır Türkiye Projesi ile; bireyden başlayarak toplumun tüm kesimine, afetlerin ilk 72 saatine hazırlıklı olmaları için afete hazırlık kültürünü kazandırmak, bireylerde farkındalık yaratmak, bireylerle yaşadıkları mekânlarda alabilecekleri temel önlemleri paylaşmak, bireylerin afetlerde doğru davranış şekillerini öğrenmelerini ve uygulamalarını sağlamak, afet ve acil durum planlarının yapılmasına yönelik bilgilendirme yaparak, alınabilecek temel önlemleri paylaşmak, bireylerin afet eğitimi alabileceği mekânları yaygınlaştırmak ve kolay ulaşabilecekleri altyapıları kurmak, ülke genelinde çeşitli kanallarla verilen afet eğitimlerini standart hale getirmek, uluslararası organizasyonlar tarafından gerçekleştirilen çalışmalardan da yararlanmak ve yeterli bilgi, tecrübeye sahip akredite olmuş eğitim yollarının oluşturulması amaçlanmaktadır.

AFADEM bünyesinde, her yıl düzenli olarak yapılan eğitim programları yanında farklı kurum ve kuruluşlardan gelen talepler doğrultusunda çeşitli konularda eğitimler düzenlenmektedir. AFADEM bünyesinde verilen eğitimlerin başlıcaları aşağıdaki şekildedir.

• Temel Afet Bilinci Eğitmen Eğitimleri
• Temel KBRN Eğitimi
• Sivil Savunma Uzman/Amirleri Eğitimi
• İtfaiye Temel Eğitimi
• Temel Arama Kurtarma Eğtimi
• Yangın Bilgisi Eğitimi
• KBRN Bilgisi Eğitimi
• Temel Afet Bilinci Semineri/ Konferansı

Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Afete Hazırlık Eğitim Birimi’nin başlangıcı, 1999 Kocaeli Depreminden bir yıl sonra, Amerika Birleşik DevletleriUluslararası Kalkınma Ajansı, Yabancı Afet Yardım Ofisi (USAID/OFDA) tarafından sağlanan 5yıllık bir proje fonu çerçevesinde oluşturulan Afete Hazırlık Eğitim Projesi (AHEP)” ne dayanmaktadır. Projenin mali yönetimi Boğaziçi Üniversitesi Vakfı (BÜVAK) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu projenin amacı, İstanbul’u etkileyecek olası yıkıcı bir depreme hazırlık için gerçekleştirilen çalışmalara katkıda bulunmak ve İstanbul’da olası bir deprem karşısında can ve mal kaybını azaltmak için halkın afet bilincini, yerel hazırlığı ve ilk müdahale organizasyon ve becerilerini arttırmak olmuştur. Topluma yönelik deprem eğitim programlarının kalıcı ve sürdürülebilir bir nitelik kazanması amacıyla 19 Ekim 2004 tarihinde KRDAE Yönetim Kurulu kararı ve BÜ Yönetim Kurulu onayıyla, BÜ/KRDAE bünyesinde Afete Hazırlık Eğitim Birimi (AHEB) kurularak AHEP kapsamında geliştirilen mevcut eğitim programları, yeni geliştirilecek eğitim ve projelerin kurumsal bir kimlik kazanması sağlanmıştır. 

Binanın yapısal olarak depreme karşı dayanıklılığın belirlenmesi için ev sakinlerinin, evlerinin depreme karşı dayanıklılığını öncelikle kendilerinin kontrol etmesi uygun olmaktadır. Bunun için binanın depreme karşı dayanıklılığı konusunda fikir verebilecek bazı maddeler aşağıda verilmektedir. Eğer aşağıdaki maddelerden birçoğu oturulan konut için geçerli ise profesyonel bir depreme dayanıklılık testi yaptırılması uygun olacaktır. Aşağıdaki maddeler Tokyo Büyükşehir Hükümeti Afete Hazırlık El Kitabından, Türkiye’ye uyarlanmıştır.

1. Bina 1999 yılından önce mi yapılmış?

2. İki ya da üç kere yeni eklemeler yapılmış mı?

3. Binada genişletme amacıyla bir duvar kaldı- rılmış mı? Kolon kesilmiş mi?

4. Bina sel, yangın veya deprem den dolayı önemli bir hasar almış mı?

5. Bina, betonarmeden başka bir yapı malzemesi kullanılarak mı yapılmış?

6. Pencerenin en az bir tanesi tavandan yere kadar mı?

7. Ağır çatı malzemesi mi kullanılmış?

8. Yapı L veya T şeklinde mi?

9. Kapılar ve Pencereler kötü şekilde takılmış görünüyor mu, kolonlarda ve tabanda eğrilik var mı?

10. Duvarda kırıklar var mı? Balkon hasarlı mı?

Çoğu zamanda afete yol açan büyük depremler, başka tehlikeleri de tetikleyebilmektedir. Bu gibi tehlikeler ikincil tehlikeler olarak adlandırılmaktadır. İkincil tehlikelerin ciddiyeti, doğal afetlerin meydana geldiği mekanın teknoloji bağımlılık oranına ve yoğunluğuna bağlı olarak artmaktadır. İkincil tehlikelere örnek olarak; yangın, patlama, kimyasal ve gaz sızıntıları, su baskınları, salgın hastalıklar, çevre kirliliği, artçı depremler, elektrik çarpması, tsunami, heyelan ve çığ örnekleri verilebilir.

Deprem sonucu altyapı da meydana gelen ha- sarlar bazı hizmetlerin aksamasına neden olabilir. Örneğin yolların hasarı nedeniyle ulaşımın aksaması, iletişim sisteminin aksaması nedeniyle haberleşeme, kamu hizmetlerinin aksaması gibi sonuçlar doğurabilmektedir. Bunun dışında kanalizasyon borularının parçalanması sonucu su kaynaklarında kirlenmeler, moloz birikintilerinden veya yetersiz hijyenden kaynaklı salgın hastalıklar gibi çevresel tehlikeler oluşturmaktadır.

Tehlike ve riskin belirlenmesinden itibaren, depreme yönelik hazırlık için ailenin tüm bireyleri, çocuklar da dahil bir toplantı yapmalıdır. Bu toplantıda güvenli yerler ve olası bir afette yapılacaklar belirlenerek, aile bireyleri arasında deprem anı, ve sonrasındaki sorumluluklar paylaşılır. Örneğin yangın riskini önleme, çıkış yolunu güvenli hale getirme sorumlulukları gibi. Bu toplantıda, tahliye ve buluşma planı da hazırlanmalı, ev içerisindeki güvenli yerler, alternatif ve ana çıkış yolları, tesisatların kapatılmasının gerekliliği ve yerleri, acil toplanma ve tahliye alanlarının yerleri de toplantıda paylaşılmalıdır. Aile Afet Planı, afet öncesi yapılması gereken hazırlıkları, afet sırası için yapılması gereken hazırlıkları ve afet sonrası için yapılması gereken hazırlıkları içermektedir.

Bulunduğunuz mekanlarda tehlikeli olabilecek ve güvenli olabilecek noktalar belirlenmelidir. Örneğin pencere önleri, ağır aydınlatma araçlarının alt kısımları, büyük ve ağır devrilebilir eşyaların yanları, ocak gibi yangına neden olabilecek eşyaların yanları tehlikelidir. Korunabilecek güvenli alanlar ise sağlam bir masanın altı, sağlam bir koltuk ya da divanın yanıbaşı, yatağınızın yanı, bir köşe dibi ya da iç duvarlardan birinin yanı güvenlidir.

Deprem öncesinde deprem anında kullanılabilecek olağan çıkışların ve belki ilk anda aklınıza gelmeyen arka kapı, pencere gibi diğer çıkışların belirlenerek değerlendirilmesi. Düşerek veya kayarak kapıları kapatabilecek eşyaların yerleri değiştirilmeli, mümkünse duvara sabitlenmelidir. Örneğin kapı arkalarında duran halılar, elektrik süpürgesi gibi eşyaların kapı arkalarında bulunması deprem sırasında kapının arkasına düşerek çıkış yollarını kapatabilmektedir.

Deprem sonrasında, binadan tahliye olana kadar asgari ihtiyaçları içeren bir acil durum çantası hazırlanmalıdır. Acil durum çantasının içerisinde kendi ihtiyaçlarınız göre düzenlenmiş, yüksek kalorili, vitamin ve karbonhidrat içeren, su kaybını önleyen ve dayanıklı (çabuk bozulmayan) gıdalar, (Konserve, kuru meyveler, tahin–pekmez, meyve suyu, vb.) ve her bir aile üyesi düşünülerek yeterli içme suyu bulunmalıdır. Kimlik kartları (nüfus cüzdanı, ehliyet vb.),tapu, sigorta, ruhsat belgeleri, Zorunlu Deprem Poliçesi, diplomalar, Pasaport, banka cüzdanı vb., Diğer (evcil hayvan sağlık karnesi, vb.) gibi belgelerin fotokopileri bulunmalıdır. İç çamaşırı, çorap, yağmurluk, iklime uygun giysilerin yanında sabun ve dezenfektanlar, diş fırçası ve macunu, ıslak mendil, tuvalet kâğıdı ve hijyenik ped gibi hijyen malzemeleri alınmalıdır. Ayrıca İlk yardım çantası, uyku tulumu veya battaniye, çakı, düdük, küçük makas, kâğıt, kalem, pilli radyo, el feneri ve yedek piller (dayanıklı/uzun ömürlü pil seçilmeli) de acil durumda yararlı olabilmektedir.

Deprem sırasında dışarda elektrik tellerinin kopması, çatılardan bacaların veya kiremitlerin düşmesi, evlerin camlarının kırılarak dışarıya doğru düşmesi binaların duvarlarının yıkılması gibi olaylar geçekleşmektedir. Bu tehlikelerden kaçınmak için deprem sırasında binaların yakınlarında bulunmamak, varsa hızlıca açık bir alana ilerlemek gerekmektedir. İş veya alış-veriş alanlarının bulunduğu kalabalık açık alanlarda, kişinin kendisini düşen nesnelerden ve yıkılan binalardan koruması gerekmektedir. Bir park gibi açık bir alana, eğer bu mümkün değilse yeni yapılmış betonarme bir yapının yanına gidilerek deprem geçene kadar beklemek uygun olacaktır.

Genellikle trenler güçlü bir sarsıntı sırasında acil duruş yaparlar. Bu sırada kişi düşebilir veya başka birine çarpabilir. Kişi oturuyorsa çanta veya benzer bir şey ile kafanın korunması gerekmektedir. Eğer deprem anında kişi trende veya otobüste ayakta duruyor ise kendini yere düşmekten koruması gerekmektedir. Sarsıntı geçtikten sonra, tren görevlilerinin direktiflerinin beklenilmesi ve uyulması gerekmektedir.

Kişi deprem anında arabada ise, ani bir frene basma, bir çarpışma ile sonuçlanabilir. Arabanın dörtlülerini yakarak dereceli olarak yavaşlamak gerekmektedir. Arabanın yolun sağ tarafına çekilerek motorun durdurulması ve sarsıntının geçmesi beklenmelidir. Mümkün ise park alanı veya açık bir alana gidilebilir. Arabayı terk ederken, anahtarı arabanın içerisinde bırakarak, kapıları kilitlenmemelidir. Ambulans, itfaiye veya arama kurtartma ekiplerinin araçlarının geçmesi için bırakılan arabanın terk edildiği yerden çekilebilmesi gerekebilir. Giderken, iletişim adresi ve telefon numarası arabanın içerisinde bırakılır ve arabada bulunan değerli eşyalar ve arabanın ruhsatı alınarak tehlikeli alandan uzaklaşmak gerekmektedir.

Deprem sırasında güvenli bir alana kaçabilindiği taktirde, sarsıntı geçene kadar orada beklemek uygun olacaktır. Deprem geçtikten hemen sonra yapılacak ilk iş sakinleşmek olmalıdır. İçinde bulunulan yapı yıkılmışsa, bulunulan yerde tehlikeli bir durum olup olmadığı kontrol edilmeli ve çıkış yolu istenilen an çıkılabilecek şekilde açılmalıdır. Sarsıntı geçtikten sonra aile bireylerinin zarar görüp görmediğini ve evin güvenli olup olmadığını kontrol edilmelidir. Tüp, elektrik, su, doğalgaz kontrol edilmeli. Fişler prizden çekilmeli, sigorta gevşetilmeli ya da şalterler kapatılmalıdır. Yangın kontrolü yapılmalı, varsa sobalar söndürülmelidir. Diğer taraftan komşularınızın güvenliğini kontrol etmenizde önemlidir. Herhangi birinin yaralanmış ya da sıkışmış olma ihtimaline, acilen ortamı terk etmesi gereken birinin olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Tahliye kararı hayatta kalıp kalmamanızı sağlayacak olan önemli bir karardır. Bu nedenle çevrenizdeki insanlardan, acil durum bildirileri dikkate alınarak ve kendi görüşleriniz değerlendirerek, nasıl ve ne zaman tahliye olunması gerektiğine karar verilmesi gerekmektedir. Eğer ev güvenliyse, evde kalmak da seçilebilir. Aile bireyleri farklı yerlerde ise evin kapısna bir not yazabilir ve buluşma yerini bildirilebilinir. Twitter ve Facebook gibi sosyal medya siteleri bu gibi anlarda değerli bilgiler verebilmektedir ancak acil durum anlarında yanlış haberlerin de internet üzerinde yayılabildiği unutulmamalıdır. Bu nedenle doğru bilgiye ulaşmaya çalışılmalıdır.

Eğer enkaz altında mahzur kalınırsa yapılması gereken işlemler aşağıda maddeler halinde verilmektedir.

1. Paniklemeden durum kontrol edilir.
2. Hareket kabiliyeti kısıtlanmışsa çıkış için hayatı riske atacak hareketlere kalkışılmamalıdır.
3. Bilinmelidir ki kurtarma ekipleri en kısa zamanda enkaz altında kalan kişiye ulaşmak için çaba gösterecektir.
4. Enerjinin en tasarruflu şekilde kullanılması için hareketler kontrol altında tutulmalıdır.
5. Kişi el ve ayaklarını kullanabiliyorsa su, kalorifer, gaz tesisatlarına veya zemine vurmak suretiyle enkaz altında kaldığını duyurmaya çalışmalıdır.
6. Enkaz altında kalan kazazede sesini kullanabiliyorsa kurtarma ekiplerinin seslerini duymaya ve onlara seslenmeye çalışılmalıdır.