Küresel rekabet ortamında insan ihtiyaçlarının karşılanması için serbest piyasa ekonomilerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Dış ticaret işlemlerinin sağlıklı bir zeminde yürütülmesi için önceden belirlenmiş bir takım kural ve prosedürlere ihtiyaç duyulmaktadır.

Serbest piyasa ekonomilerinde yasal dayanaklara sahip uygulama süreçleri, dış ticaret işlemlerinin daha kurumsal bir şekilde yürütülmesini sağlamaktadır.

Dünya genelinde hiçbir ülkenin doğrudan kendi ihtiyaçlarını karşılama potansiyeline sahip olduğu söylenemez.

Ekonomik ve teknolojik gelişmelerin ülkelerin sahip olduğu jeopolitik özelliklerle sentezlenmesi, mal ve hizmet üretiminde farklılaşmaların yaşanmasına, dolayısıyla küresel ticaretin hız kazanmasına sebep olmuştur. Ülkelerin sahip olduğu kaynaklar ve bu kaynakların bileşimini içeren mal ve hizmetlerin yoğun bir şekilde arzı, dış ticaret ürünlerinin farklılaşmasına, dolayısı ile belirli bir bölgeden diğer bölgelere mal ve hizmet arzını gerekli kılmıştır.

Son yüzyıl içerisinde üretim ve dağıtım stratejilerinde yaşanan d.nüşüm, farklı menşeili ürünlerin çok farklı coğrafyalarda üretim ve talebini mümkün kılarak, uluslararası ticarete hız kazandırmaktadır. Dolayısı ile girişimciler değişen ve farklılaşan insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mal ve hizmet ticaretinde daha işlevsel dış ticaret araçlarını kullanmaktadırlar.

Dolayısı ile girişimciler değişen ve farklılaşan insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mal ve hizmet ticaretinde daha işlevsel dış ticaret araçlarını kullanmaktadırlar. Bu araçlar; karşılaştırma, satın alma, lojistik imkanlarının simülasyonlarından oluşan internet tabanlı teknolojiler ile eşyanın transferinde hangi süre.lerin işletileceğine yönelik ulusal ve uluslararası yasal bir temele dayalı dış ticaret uygulamaları olabilmektedir.

Küresel rekabet ortamında firmaların ortalamanın üzerinde kar elde etme amaçları, çevresel koşulların ayrıntılı olarak analiz edilerek stratejik davranışların uygulanmasına bağlıdır.

Günümüzde dış ticaret işlemleri sadece ithalat ve ihracat bakış açısıyla ele alınmamaktadır. Ürünün tasarımından, üretimine, dağıtımından satışına kadar hammadde ve pazar arasındaki tüm süre. ve kanallar dış ticaret kavramlarıyla yakından ilişkilidir.

Günümüzde belirli bir ürüne yönelik tasarım ve Ar-Ge faaliyetleri Avrupa ülkelerinden birinde icra edilirken, buradan elde edilen bilgilere göre üretim bir uzak doğu ülkesinde, üretilen ürünlere yönelik markalama ve ambalajlama faaliyetleri Avustralya kıtasında, nihai ürünün satışı ise Amerika kıtasındaki ülkelerde gerçekleştirilmektedir.

Uluslararası ticaretin ulaştığı boyut, uluslararası yatırım faaliyetlerinin uzmanlık ve ekonomik altyapı temelinde farklılaşmasına yol açmıştır. Firmalar temel yetenek ve uzmanlaşma konularını göz önünde bulundurarak maliyet ve kalite odaklı yaklaşımlarını ülke sınırlarını aşan bir örgütsel yapıda konumlandırmışlardır.

Serbest Bölgeler Kanunu’nda belirtildiği üzere “Serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesi’nin parçaları olmakla beraber; serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen ve serbest dolaşımdaki eşyanın bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı yerlerdir.”

Serbest Bölgeler Kanunu’nun 5810 Sayılı Kanunla değiştirilen 1’inci maddesinde kuruluş Amaç ve kapsamları;

• İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek,

• Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girdisini hızlandırmak,

• İşletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek, olarak belirtilmiştir.

Serbest bölgelerin kuruluş temeli, bölgesel ve kırsal kalkınmanın daha hızlı gerçekleştirilerek, bölge ihracat potansiyellerinin genişletilerek artırılmasıdır.

Ülkemizde serbest bölgelerin yer ve sınırlarının sınırlarını belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir. Ülkemizde Serbest Bölgeler ile ilgili ilk yasal düzenleme 15.06.1985 tarih ve 18785 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu ile yapılmıştır.

Ülkemizde ihracata dayalı yatırım ve üretimi teşvik etmek amacıyla faaliyette bulunan serbest bölgelerimiz şunlardır:

1. Mersin Serbest Bölgesi

2. Antalya Serbest Bölgesi

3. Ege Serbest Bölgesi

4. İstanbul-Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi

5. Trabzon Serbest Bölgesi

6. İstanbul-İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi

7. İzmir Serbest Bölgesi

8. Rize Serbest Bölgesi

9. Samsun Serbest Bölgesi

10. İstanbul Trakya Serbest Bölgesi

11. Kayseri Serbest Bölgesi

12. Avrupa Serbest Bölgesi

13. Gaziantep Serbest Bölgesi

14. Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi

15. Bursa Serbest Bölgesi

16. Denizli Serbest Bölgesi

17. Kocaeli Serbest Bölgesi

18. Tübitak Marmara Araştırma Merkezi

Gümrük rejimi, dış ticaret işlemine tabi malların gümrük uygulamalarına yönelik kurumsal düzenlemelerini ifade etmektedir. Kurumsal düzenlemeler, belirli bir malın hangi kapsamda değerlendirilerek hangi süreçleri takip etmesi ve işlemin nasıl sonlandırılacağına yönelik sistematik bir rehber özelliği taşımaktadır.

Süre. içerisinde söz konusu mal veya eşyanın hangi amaçla gümrüğe getirildiği ve hangi rejime tabi olacağının beyan edilmesi gerekmektedir. Gümrük beyanı;

a. Yazılı olarak,

b. S.zlü olarak,

c. Bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla,

d. Eşya sahibinin bu eşyayı bir gümrük rejimine tabi tutma isteğini ifade ettiği herhangi

bir tasarruf yoluyla, yapılabilir (Sanver, 2010: 504).

Gümrüğe gelen bir eşyanın hangi kapsamda değerlendirilerek hangi işlemlere tabi olacağının belirtildiği sekiz gümrük rejimi bulunmaktadır.

1. Dâhilde İşleme Rejimi

2. Hariçte İşleme Rejimi

3. İhracat Rejimi

4. Gümrük Antrepo Rejimi

5. Gümrük Kontrolü Altında İşleme

6. Geçici İthalat Rejimi

7. Transit Rejimi

8. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi

Gümrük Kanunun 80 ila 83 üncü maddelerinde geçen;

a. Şartlı muafiyet düzenlemesi deyimi, serbest dolaşımda olmayan eşyaya,

• Transit,

• Antrepo,

• Şartlı muafiyet sistemi kapsamında dahilde işleme,

• Gümrük kontrolü altında işleme,

• Geçici ithalat;

b. “Ekonomik etkili gümrük rejimi” deyimi,

• Antrepo,

• Dahilde işleme,

• Gümrük kontrolü altında işleme,

• Geçici ithalat,

• Hariçte işleme;

rejimlerinin uygulanması anlamına gelir.

Türkiye’de faaliyet yürüten firmaların ihracata yönelik ithalat işlemlerinden doğan vergi, resim ve harç istisnası kapsamında;

• Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi,

• Damga Vergisi,

• 492 sayılı Harçlar Kanunu gereğince alınan harçlar,

• Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu kesintisi,

• Hal Rüsumu,

• Diğer kanunlarda yer alan vergi, resim ve harçlar, istisna edilmektedir (Sanver,

2010: 162).

Kararla birlikte İhracat Genel Müdürlüğü ihracat mevzuatı ile ilgili Yönetmelik ve Tebliğler ile düzenlemeler belirleme yetkisine kavuşmuştur. İhracat rejimi kararında ele alınan konular aşağıdaki;

• Yetki Konusu

• İhracat Serbestisi ve İhracatın Koordinasyonu

• İhracı Yasak ve Ön İzne Bağlı Mallar

• Yürürlükten Kaldırılan Hükümler

• Yürütme ve Yürürlük

konu başlıklarını kapsamaktadır.

Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi’ne ilişkin izin başvurusu sadece Türkiye Gümrük Bölgesi’nde yerleşik kişilere, yetkili gümrük idaresince aşağıdaki:

1. İşlenmiş ürünler içinde ithal eşyasının tespitinin mümkün olduğu durumlarda,

2. Eşyanın işlenmesinden sonra eski haline d.nüştürülmesinin mümkün olmadığı

durumlarda

3. İzin kapsamındaki eşya ithalatı menşe ve miktar kısıtlaması etkilerini bozmaması

durumunda,

4. Türkiye’deki benzer eşya üreticilerinin temel ekonomik çıkarlarını olumsuz etkilememesi

durumunda,

5. Eşyaya ilişkin vergilerin teminata bağlanması koşullarının yerine getirilmesi durumunda

verilir (Gümrük Kanunu).

Yabancı para cinsinden nakit ve kaydi para, altın veya menkul değerler

üzerinden yapılan bütün işlemler kambiyo işlemi kapsamına değerlendirilmektedir.

Farklı ülkelerde kambiyo kavramını ifade eden kelimeler şunlardır:

• EXCHANGE – İngilizce

• WECHSEL – Almanca

• CHANGE – Fransızca

• CAMBIO – İtalyanca

• KAMBİYO - Türkçe

Uluslararası Ticaret Odasının temel çalışma alanlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Uluslararası ticaretin desteklenmesi ve teşvik edilmesine yönelik faaliyetler

• Piyasa ekonomisinde çıkan sorunlara çözüm önerileri geliştirmek

• İş dünyasının uluslararası ticarete yönelik düzenlemeler ortaya koymasını sağlamak

• Uluslararası ticaret içerisindeki yolsuzlukları önlemek ve ticari suçlarla mücadele etmek