İhracat kredileri, vade açısından, kısa, orta ve uzun vadeli olarak sınıflandırılabilir. Özellikle kısa vadeli ihracat kredileri, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler açısından büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü gelişmekte olan ülkelerin ihraç ettikleri mallar (genellikle ham ve yarı işlenmiş, katma değeri düşük mallar), kısa vadeli kredilere uygun yapıya sahiptir. Ülkeler geliştikçe ihraç ettikleri mallar farklılaştığından, orta ve uzun vadeli finansman da önem kazanmaktadır. Çalışma sermayesinin finansmanında, tüketim malları ve ara malların ihracatı için kısa vadeli finansman kullanılırken, yatırım mallarının ihracatında ise uzun vadeli finansman kullanılmaktadır. Makine ve teçhizat gibi mallar 1 – 5 yıl vadeli kredilerle ihraç edilirken, anahtar teslimi projeler ve bitmiş sanayi fabrikalarının ihracatı ise, genellikle 5 yıldan daha uzun vadeli kredilerle gerçekleştirilmektedir.

İhracatçı bir firmanın varlık ve kaynak dinamiği, dolayısı ile nakit akışları ve stok seviyesi, ihracat anlaşmasının yapılmasından mal bedelinin tahsil edilmesine kadar devam eden bir süreçte ele alınabilir. Bu süreç;

• Karşı firma ile ihracat anlaşmasının yapılması,
• İhracata konu malın üretilmesi ve/veya stoklarda bulunan malın sevkiyata hazır hale getirilmesi,
• Sevk işleminin gerçekleştirilmesi ve
• İhraç edilen mal bedelinin tahsil edilmesi

ile tamamlanır ve bir sonraki üretim-satış döngüsü ile devam eder.

İhracatçı firmaların ihtiyaç duyduğu finansmanın karşılanması ve ihracatın teşvik edilmesi konusunda, ihracata konu olan mal ve hizmetin çeşidine göre; devlet teşvikleri, Merkez Bankaları tarafından verilen uygun faiz ve vadede krediler, Eximbank kredileri ve ticari bankaların ihracatçı firmalara özel uygulamış olduğu farklı tipte krediler ve direkt ithalatçı firmalar tarafından uygulanan finansman gibi çeşitli finansman uygulamaları bulunmaktadır.

Ticari bankaların düşük faizli, sabit oranlı ve uzun vadeli ihracat kredileri sağlamaları, genellikle kârlı bir işlem değildir. Bu nedenle, ticari bankalar tarafından kullandırılan kredilere Merkez Bankaları veya İhracat Bankaları tarafından destek sağlanmaktadır. Bu bölümde İhracatın Finansmanı kapsamında ele alınacak Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri şöyle sıralanabilir:

• İhracat Reeskont Kredisi
• Akreditif Kredisi
• Prefinansman Kredileri
• Kabul / Aval Kredileri
• İştira ve İskonto Kredisi
• Özel İhracat Reeskont Kredisi
• Satıcı Kredisi
• Halk Bankası Kredileri

Ticari bankalar krediyi ihracatçıya doğrudan veren kurumlardır. Ancak ihracatın finansmanı bankalar için diğer işlemlere göre çok daha riskli bir yapıdadır. Borçlunun alacaklı olduğu taraf farklı bir ülkede yerleşik ithalatçı olduğundan, ihracat gelirlerinin tahsilinde karşı tarafla ilgili belirsizlik ve dolayısıyla risk daha yüksektir. Bunun yanı sıra yüklü krediler gerektirebilen ihracat bedelleri, banka rezervlerinin yetersiz kalmasına sebep olabilecek şekilde kur riski taşımaktadır.

Kısa vadeli krediler kapsamına giren İhracat Reeskont Kredisi, T.C. Merkez Bankası tarafından, Eximbank ve ticari bankaların rezervlerine katkı sağlamak amacı ile kullandırılan uygun faizli reeskont kredisidir. Türk Eximbank ve ticari bankalar aracılığıyla, döviz üzerinden düzenlenmiş senetlerin reeskont edilmesi sonucu Türk lirası cinsinden kullandırılan kredinin, T.C. Merkez Bankası’na geri ödemesinin döviz cinsinden yapılması ile gerçekleşmektedir. Ticari bankaların düşük faizli, sabit oranlı ve uzun vadeli ihracat kredisi sağlamaları genellikle kazançlı bir işlem değildir. Bu nedenle ticari bankalar tarafından kullandırılan kredilere merkez bankaları destek sağlamaktadır. Merkez bankaları, özel bankaların açtıkları krediler için önemli bir reeskont kredisi kaynağı durumuna gelmiştir. Reeskont uygulaması ile özel bankaların sağladıkları ihracat kredilerine merkez bankası tarafından iskonto olanağı kazandırılmaktadır.

Alıcı, sipariş ettiği malın belirtilen sürede ve istediği kalitede eline geçmesini istemektedir. Mal bedelini de malı teslim aldıktan sonra ödemeyi tercih etmektedir. Satıcı ise, mal bedelinin ödeneceğinden emin olmak, hatta bazı durumlarda malın üretiminden önce bedelinin garanti edilmesini istemektedir. Bu çıkar çatışması akreditif sistemini ortaya çıkarmış ve yaygınlaştırmıştır. Akreditif sistemi, alıcı ve satıcıya ek olarak bankaların itibarları da devreye sokmak suretiyle çözüm getirmektedir. Uluslararası bankacılıkta belgeli krediler olarak anılan akreditif, uluslararası ticarette mal bedellerinin ödenmesi konusunda geliştirilmiş özel bir finansman tekniği olarak karşımıza çıkmaktadır.

• Bir bankanın ödeme güvencesine sahip olunmaktadır. Teyitli akreditiflerde ek olarak ikinci bir bankanın güvencesine kavuşulabilir.
• Alıcının ülkesindeki politik risk, güvenceden dolayı en alt düzeye inmektedir.
• Akreditif bağlantısı gösterilerek ihracat kredisi alınabilmektedir.
• Yeni pazarlara girerek satışlar artırılabilmektedir.

• Alıcı akreditif koşullarını yerine getirmeyen satıcıya ödeme yapılmayacağına ilişkin güvenceye sahip olmaktadır. Bankalar alıcı adına akreditif koşullarının yerine getirilip getirilmediğini incelemektedir.
• En son yükleme tarihinin saptanabilmesi, alıcıya malları zamanında elde edebilme olanağı sağlamaktadır.
• Mallarını güvence olarak göstererek pazarlama sürecinde çeşitli kaynaklardan borç bulunabilmektedir.

Türk Eximbank tarafından, Türkiye’den ihraç edilen Türk menşeli tüketim veya yatırım malları için akreditif teminatı ile faydalanılabilen;

• İhracat Alacakları İskonto Programı,
• İhracata Hazırlık Kredileri,
• Sevk Öncesi İhracat Kredileri,
• Sevk Sonrası Reeskont Kredisi,
• KOBİ İhracata Hazırlık Kredileri,
• İhracata Dönük Üretim Finansman Kredisi

gibi kredilerin yanı sıra, 2014 yılında uygulamaya konulan Poliçe/Akreditif İskonto Programı ile sevk sonrası finansman sağlanması mümkündür.

Prefinansman Kredileri, ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetlerle ilgili mal ve hizmet alımlarının finansmanında kullanılmak üzere firmaların kendileri tarafından yurt dışındaki alıcıdan veya uluslararası finans kuruluşlarından döviz ya da efektif olarak sağladıkları ve Türkiye’deki bankalar aracılığıyla kullanabildikleri kredilerdir. Yurt dışından kaynak bulabilen tüm firmalar bu krediden yararlanabilmektedir. Vadesi ve faizi kullanım sırasında belirlenmekte ve vade sonuna kadar değişmez nitelikte olmaktadır. Kredinin anapara, faiz ve masrafları ise ihracat bedelleri, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetlerden sağlanan bedellerle ödenmektedir. Anapara ve faiz tahsilatı vade sonunda yapılmaktadır.

Prefinansman kredilerinin vadesi en fazla 18 aydır. Bu durum, prefinansman direkt olarak alıcıdan temin edilse dahi aynı şekilde değerlendirilmektedir. Yalnızca, hazır gemi ihracı dışında kalan, gemi inşa ve ihracatında kullanılacak kredilerde vade 24 ay olmaktadır.

Kabul kredili belge karşılığı ödemede satıcı, vadesinde ödemeyi garanti altına almak için, alıcı (muhatap) tarafı iyi tanımadığı veya ilk kez iş yaptığı durumlarda alıcının bankası tarafından garanti verilmesini (aval) isteyebilir. Aval bir çeşit kefalet olup, aval veren kişi mali belgenin (poliçe, senet, vb.) ödemesini garanti etmiş olmaktadır. Poliçelere aval ‘’avalize edilmiştir’’ ibaresi ön yüzüne yazılarak imzalanmak suretiyle yapılmaktadır.

İştira ve İskonto Kredisi, senet portföyü yüksek hacimli olan ve nakit döngüsü yoğun firmalarda kısa vadeli nakit ihtiyaçlarının giderilmesinde kolaylık ve esneklik sağlamaktadır. Bu kredi ticari işlemlerden doğmuş olan ve henüz vadesi gelmemiş ticari senetlerin nakde dönüşmesini sağlayan kredi türüdür.

Satıcı Kredisi, ihracatçının alıcı taraftan tahsil edeceği taksitleri karşılık göstererek kullandığı kredidir. İthalatçı tarafından ihracatçıya yapılan ödemenin uzun vadeli banka kredilerine benzer şekilde taksitli ödenmesi durumunda, ihracatçının taksitleri beklemeden ihtiyaç duyduğu finansmanı karşılamasında kullanılır. İthalatçının taksit ödemelerini karşılık göstererek kullanılan kredinin geri ödemesi, ithalatçı taraftan alınan taksitler ile yapılacaktır.

Halkbank tarafından küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) için ihracat kredileri verilmektedir. Bu krediler Türk Lirası ve ABD Doları olarak verilmektedir. Kredilerin vadesi maksimum 9 aydır ve söz konusu kredileri kullanacak olan işletmelerin personel sayılarının 1-150 kişi arasında olması gerekmektedir. Bu krediler içinde “KOBİ İhracatı Destekleme Kredisi” uygun bir örnektir. Bu kredi uygulamasının yanı sıra ihracat yapan veya yapmayı planlayan KOBİ’lere yönelik olarak; yurt dışı veya yurt içi fuarlara katılacak işletmelere fuar katılım kredisi, ISO Kalite ve CE Belgesi almak isteyen işletmelere sertifika kredisi, çeşitli ödeme koşulları ve vadeler ile döviz kredileri finansman uygulamaları da mevcuttur.

Kobi İhracatı Destekleme Kredisi’nden, İmalat Sanayinin çeşitli sektörlerinde faaliyet gösteren, 1 150 arasında çalışanı olan, ürettiği malları ihraç eden veya ihracat kayıtlı satış yapan, Kambiyo Mevzuatına göre Döviz Kredisi kullanma ehliyetine sahip olan ve KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) tarafından desteklenen KOBİ’ler yararlanabilmektedir. Kobi İhracatı Destekleme Kredisi’nin uygulama kriterleri şu şekilde sıralanabilir:

• Kredinin Kullandırılışı: Kredi firmaların uluslararası düzeyde rekabet edebilmeleri, ihracata yönelmeleri ve istidam yaratmalarını sağlamak amacıyla işletme kredisi olarak kullandırılabilmektedir.
• Teminat: Şahıs Kefaleti, İpotek, Ticari İşletme Rehni, Vadeli Mevduat ve DTH (Döviz Tevdiat Hesabı) Rehni, Hazine Bonosu Rehni, Banka Teminat Mektubu vb. teminatlarla kullandırılabilmektedir. Teminat oluşturulmaması durumunda Kredi Garanti Fonu’nun kefaleti kabul edilebilmektedir.
• Limit: 100.000 ABD Doları
• Vade: 6 Ay
• BSMV (Banka Sigorta Muamele Vergisi): Yok (Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde)
• KKDF (Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu): Yok (Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde)

ISO 9000 Kalite Standartları ve CE Kredisi’nden, Avrupa’daki işletmelerle rekabet edebilecek kalite güvencesinde mal ve hizmet üretiminde bulunduğunu gösteren, ISO 9000 Kalite Standartları Servisinden birisine (ISO9001, ISO9002, ISO9003…) veya Avrupa pazarlarında belirli ürün gruplarının serbest dolaşımı için endüstriyel ürün pasaportuna (CE işaretine) sahip olmak isteyen KOBİ ve Büyük Ölçekli Sanayi İşletmeleri yararlanabilmektedir. Bu kredinin uygulama kriterleri şu şekilde sıralanabilir:

• Kredinin Kullandırılışı: TSE (Türk Standartları Enstitüsü) ya da aynı hizmeti veren yurt dışı kuruluşların Türkiye temsilciliklerinden alınacak ISO 9000 Kalite Standartları Belgesini veya CE işaretini temin amacıyla yapılacak harcamaların finansmanı için kullandırılmaktadır. ISO 9000 Kalite Standartları belgesinin veya CE işaretinin kullanımı için yapılan harcama belgelerinin kredi vadesi sonuna kadar ibraz şartı aranmaktadır.
• Teminat: İpotek, Kefalet, Ticari İşletme Rehni, Banka Teminat Mektubu, DTH Rehni, Vadeli Vadesiz Mevduat Rehni ve diğer teminat türlerinden bir veya birkaçı oluşturabilmektedir. Krediye karşılık sadece gayrimenkul ipoteği alınacaksa ipotek, kredinin %100 fazlasıyla tesis edilmelidir. Teminatı olmayan KOBİ işletmeleri için Kredi Garanti Fonu’ndan da teminat oluşturulabilecektir.
• Limit: Kredinin azami limiti 10 Bin TL’dir. Birden fazla ISO9000 Kalite Standartları Belgesi temini halinde her belge için veya birden fazla ürün çeşidine sahip firmaların bu ürünlere yönelik CE işaretini temin amacıyla yapacakları harcamalar için aynı miktarda kredi değerlendirmeye alınabilmektedir. Bir ürün için hem ISO9000 Kalite Standartları Belgesi hem de CE işareti kullanılabileceğinden bu ürün için belirlenen limitler dahilinde her iki kredi talebinde de bulunulabilmektedir.
• Vade: 2 YIL
• BSMV: KOBİ’ler için yok. Büyük Ölçekli İşletmeler için %5
• KKDF: Yok
• Komisyon: Yok

Fransız Kalkınma Ajansı (FKA) ile Halkbank arasında KOBİ’lerin Yatırım ve/veya İşletme Sermayesi ihtiyaçlarının finansmanı amacıyla 50.000.000 EURO tutarlı orta-uzun vadeli yeni bir finansman olanağı oluşturulmuştur. Kredinin üst limiti 2.000.000 EURO tutarındadır ve krediden özel sektör yatırımları öncelikli olarak faydalandırılmaktadır. Kredinin kullandırma kriterleri şu şekilde sıralanabilir;

• Krediden yıllık cirosu 25.000.000 EURO ve çalışan sayısı 250 kişinin altında olan, Türkiye’deki çevre mevzuatı ile uyumlu faaliyet gösteren, KOBİ’ler yararlanabilecektir.

• Kredi, firmalara EURO cinsinden EURIBOR endeksli olarak kullandırılacaktır. Yatırım kredilerinde 2 yılı ödemesiz dönem olmak üzere 6 yıl, işletme kredilerinde 1 yılı ödemesiz 4 yıl vadeli kullandırılması öngörülmektedir.

• Kredinin %30’luk kısmı Kalkınmada Öncelikli illere kullandırılacaktır.

Dünya Bankası ile Halkbank arasında KOBİ’lerin Yatırım ve/veya İşletme Sermayesi ihtiyaçlarının finansmanı amacıyla 50.000.000 EURO tutarlı orta - uzun vadeli yeni bir ürün geliştirilmektedir. Kredinin üst limiti 3.000.000 EURO tutarındadır. Krediden;

• Sermayesinin %50’sinden fazlası özel sektöre ait olan,
• Yıllık cirosu 20.000.000 ABD Doları tutarının ve çalışan sayısı 250 kişinin altında olan,
• Samsun, Amasya, Çorum, Yozgat, Kayseri, Kahramanmaraş, Osmaniye ve Hatay dahil olmak üzere bu illerin doğusunda kalan illerde faaliyet gösteren,
• Mevcut tesisleri ve projeleri Türkiye’deki çevre mevzuatı ile uyumlu olan KOBİ’ler yararlanabilecektir.