Alım satım sözleşmelerinin aksine, sigorta sözleşmeleri iyi niyetin temel ilke olarak kabul edildiği sözleşmelerdir. Ancak sigortacılıkta bu ifade yeterli olmayıp, sigorta sözleşmeleri “azami iyi niyet ilkesi” üzerine kurulur. Bu ilke sigorta ettiren/sigortalı ve sigorta şirketi yani her iki taraf için de geçerlidir. Sigorta sözleşmesi sigorta ettirenin/sigortalının beyanına dayanır.

Sigorta talebinde bulunan sigortalı veya sigorta ettiren, riziko (sigorta konusu) ile ilgili tüm bilgileri “teklifname” denilen soru formu ile doğru ve dürüst olarak açıklamakla yükümlüdür. Bu açıklamalara beyan adı verilir.

İyi niyet prensibine uyulmamışsa, başka bir ifade ile beyan doğru değilse ya da gerçeğe aykırı veya eksik ise, sigortalı bu prensibe aykırı davrandığı için sigortacı akdi doğmamış sayarak poliçeyi batıl (geçersiz) addedebilir.

“Azami iyi niyet”, hem sigorta ettiren/sigortalı hem de sigortacı açısından gerekli olmakla birlikte, uygulamada, daha çok sigorta ettireni/sigortalıyı ilgilendiren bir yükümlülük olarak ortaya çıkar. Bunun başlıca iki nedeni vardır.

1. Sigortalı/sigorta ettiren yada teklif sahibi, sigorta konusuyla ilgili hususları en iyi bilen veya bildiği varsayılan kimsedir. Sigortacının bilgisi ise, sadece sigortalı veya teklif sahibinin kendisine aktardıkları ile sınırlıdır. Verilen bilgi, tedbirli bir sigortacının sigorta teminatı verip vermeme kararında etkili olabilecek bütün noktaları içermelidir.
2. Sigortalı, genellikle, sigorta konusu üzerinde, sürekli bir denetim olanağına ve özel koşul ya da yükümlülük söz konusu olmadıkça, dilediği biçimde tasarruf ve kullanım hakkına sahiptir. Sigortacı ise, sigortalının ihmalinden doğmuş olsa bile hasarı karşılamak durumundadır.

Sigorta menfaati, sigorta hukukunda, bir kimse ile bir şey arasında bulunan ekonomik ilişkiyi tanımlamak için kullanılır.

Sigorta edilen şey ile sigorta konusunun birbirinden farklı kavramlardır. Sigorta edilen şey risklerle (rizikolarla) karşı karşıya olan ve zıya ve hasara uğraması olası maldır. Halbuki sigortanın konusu olan sigorta edilebilir menfaat, sigorta edilen şey ile o şey üzerinde menfaat sahibi kişi arasındaki ilişkiyi belirleyen bir olgudur.

Sigortalanabilir menfaatin unsurları şöyle sıralanabilir:

• Sigorta ettirilebilir nitelikte bir mal (eşya), yaşam, sorumluluk vb. gibi hususlar sigorta konusunu oluşturmalıdır.
• Sigortalı rizikonun gerçekleşmesi sonucu sigorta ettiren/sigortalı fiziki zarara (kayba) uğramalıdır.
• Hasar (zarar) sigortanın asıl konusunda olmalıdır.
• Sigorta ettiren/sigortalı ile sigorta konusu arasındaki menfaat, zıya veya hasara uğradığı zaman tazmin edilebilmesi için meşru (yasal) ve parayla ölçülebilir olmalıdır.

Sigortacılıkta risk (riziko) genel anlamda kısaca gerçekleşmesi kesin olmayan veya ölüm gibi gerçekleşmesi kesin olmakla birlikte ne zaman gerçekleşeceği belirsiz ve sigorta ettirenin/sigortalının iradesi dışında meydana gelebilecek ani ve dıştan gelen bir olay diye tanımlanabilir.

Kişi veya kurumların ya da bunların sahip oldukları varlıkların karşı karşıya oldukları rizikolar, tehlikeler yukarıda işaret edilen özellikleri taşıyorsa sigorta edilebilmektedir. Riziko, tehlike olmadan bir sigorta sözleşmesinin düzenlenmesi mümkün değildir. Bu bakımdan rizikonun varlığı ilkesi, sigortanın ilkelerinden bir diğeridir.

Sigortanın yapılabilmesi için;

• Ortada gerçekleşmesi olası (rastlantısal) olan, sigortacılar tarafından bilinen gerçek bir riziko, tehlike olması gerekmektedir. Ortada olası ve gerçek bir riziko, tehlike yoksa teminat verilecek bir durum da söz konusu değildir.
• Sigorta sözleşmesinin yapıldığı anda riziko, tehlike gerçekleşmemiş olmalıdır.
• Risk (riziko) meşru (yasal) olmalıdır.
• Risk (riziko) ödenebilir ölçülerde olmalıdır. Katastrofik hasarlarda, sigorta şirketinin üstlendiği teminatı karşılayabilecek müştereklerde, riskin (rizikonun) dağılımını gerçekleştirmiş olması gerekmektedir. Aksi takdirde sigortaya olan güven duygusu kaybolur.

Bir sigorta sözleşmesine göre; sigortacı, sigortanın tanımında yer verilen “bir kimsenin, bir prim karşılığında para ile ölçülebilir nitelikte sigortalanabilir menfaatini (yararını) zarara) uğratan bir riskin, tehlikenin meydana gelmesi halinde taahhüt ettiği tazminatı ödemekle yükümlüdür”.

Sigorta edilen malın zarara uğraması talebi oluşturur. Zararın ödenmesi ve malın eski haline getirilmesi ise, “tazminat prensibidir”. Buradaki amaç, ödenen tazminat ile gerçek hasarın karşılanmasıdır. Bundan kasıt ise, bir gün önceki durumdan “ne daha iyi, ne daha kötü” olmamadır.

Bu prensip, yalnızca mal ve sorumluluk sigortalarında geçerlidir. Tazminat prensibinin geçerli olmadığı, yani sigortalının/sigorta ettirenin hasardan bir gün önceki haline getirilemediği sigortalardan Hayat ve Ferdi Kaza sigorta poliçeleri de vardır. Hayat ve Ferdi Kaza sigortalarının konusu insan hayatı olduğu için burada mal sigortalarında olduğu gibi sigorta değeri söz konusu değildir. İnsan kendi yaşamına veya organına değer biçemez. Onu için Hayat, Daimi ve Kısmi Maluliyet teminatı veren poliçelerde tazminat prensibi işlemez.

Sigortalının/sigorta ettirenin sigorta yapılırken beyan ettiği ve poliçenin ön yüzünde yazılı olan meblağa “Sigorta Bedeli” denilmektedir. Hasar halinde sigortacının ödeyebileceği en yüksek tazminat miktarı, poliçede yazılı olan bu bedeldir.

SİGORTA BEDELİ < SİGORTA DEĞERİ olması halinde;

• Tama Hasar (Zıya) halinde, poliçede yazılı bedel ödenecektir.
• Kısmi Hasar (Zıya) hâlinde, Sigorta Bedelinin Sigorta Değerine oranına göre tazminat ödenecektir. Yani;
  Sigorta Bedeli
  ----------------------- X Hasar (Zıya) = Tazminat
  Sigorta Değeri

Sigortacılık uygulamasında, sigorta poliçeleri, sigorta konusu ile ilgili olarak ortaya çıkabilecek bütün hasarları güvence altına almamaktadır. Temin edilen rizikolar, poliçede gösterilenlerle sınırlıdır. Sigorta ettirenin/sigortalının, karşı karşıya kaldığı zarardan ötürü, sigortacısından bir tazminat isteminde bulunabilmesi için, meydana gelen zıya veya hasarın sigorta sözleşmesi ile güvence altına alınan bir risk, tehlike veya olaydan ileri geldiğini saptamak gerekir. Bir başka ifade ile hasarın “Yakın Neden” inin, poliçede güvence altına alınan bir riskten, tehlikeden biri veya birkaçının olması zorunluluğu vardır.

Sigortacılık uygulamasında yakın sebep, bir hasarın meydana gelmesine neden olan en etkili ve hakim sebeptir.

Yakın sebebi diğer sebeplerden ayıran en önemli özellik, hasarın oluşumuna etki ya da katkıda bulunmasının ötesinde, tek başına belirleyici olmasıdır. Bazı hasarların meydana gelmesine tek bir olay neden olabilmektedir ve bu olay doğal olarak hasarın yakın sebebidir. Ancak, bazı durumlarda hasarlar, zincirleme olayların sonucunda meydana gelebildiği gibi, birden fazla olayın katkısıyla da oluşabilmektedir.

Bir kimsenin bir başkasına karşı sahip olduğu hakların, üçüncü bir kişiye devredilip bu üçüncü kişi tarafından kullanılmasına hukuk dilinde “Halefiyet” adı verilir.

Bu temel prensibin amacı şudur: Sigorta, fazladan bir kar sağlama aracı olmayıp poliçe sahibinin zararının giderilmesini amaçlayan bir kurumdur. Sigorta ettirilen değer, başkasının kusuru ile hasara uğramışsa, sigorta ettirenin/sigortalının bu kimseyi dava edip zararını ondan alma hakkı vardır. Eğer sigorta ettiren/sigortalı aynı zararı sigortacıdan da alıyorsa, sorumlu kişiden ikinci kez tazminat alınması, kendisi için haksız bir kazanç temini olacaktır. İşte bu durumun önüne geçmek ve sigorta ettirenin/sigortalının hem sigortacıdan hem de kusurlu kişiden tazminat alınmasını önlemek için, bu prensip uyarınca, sigorta konusunun uğradığı zarardan ötürü sigortacı sigorta ettirene/sigortalıya herhangi bir ödemede bulunmuşsa, yaptığı ödeme oranında sigorta ettirenin/sigortalının yerine geçer ve onun bütün haklarına halef olur. Amaç, sigorta ettirenin/sigortalının zarardan fazlasını temin etmesine engel olmaktır.

Birden çok sigorta; mal sigortalarında bazen aynı menfaat, aynı rizikolara karşı yine aynı süre için birden çok sigortacıya aynı veya farklı tarihlerde sigorta ettirilmesidir.

Hasara katılım; sigortanın gerçek zararın ödenmesi yani kar sağlama aracı olmaması nedeniyle, sigorta konusu menfaatin birden fazla sigortacıya aynı koşullarda, aynı sigortalı tarafından, aynı rizikolara karşı aynı süre için sigorta ettirilmesi halinde tazminat tutarının ilgili sigortacılar arasında bölüşülmesidir.

Birden çok sigortada şu koşulların hep birlikte ve aynı zamanda bulunması gerekmektedir:

• Birden çok sigortacı olmalıdır.
• Sigorta edilen menfaat aynı olmalıdır.
• Sigorta poliçelerinin süreleri aynı olmalıdır.
• Aynı sigorta konusunun, birden çok sigorta şirketine sigorta ettirilmesi hâlinde Müşterek Sigorta (Koasürans), Çifte Sigorta, Kısmi Sigorta gibi durumlar ortaya çıkmaktadır.

Müşterek sigorta, bir menfaatin birden çok sigortacı tarafından aynı zamanda, aynı süreler için ve aynı rizikolara karşı sigorta edilmişse yapılan birden çok sigorta sözleşmesinin hepsi, ancak sigorta olunan menfaatin değerine kadar geçerli sayılır. Bu takdirde sigortacılardan her biri, sigorta bedellerinin toplamına göre, sigorta ettiği bedel oranında sorumlu olur.