“Deniz Ödüncü” şöyle bir işleyişe sahipti: Donatan deniz yolculuğunu finanse etmek için ödünç para almakta ve sefer salimen bittiğinde de bu parayı faiziyle birlikte geri ödemekteydi. Geminin seferi tamamlayamadan batması, kaybolması vb. hallerinde ise ödünç parayı veren kimse parasını kaybetmiş olmaktaydı. Bu durumda ödünç para veren kişilerin uyguladıkları faiz oranı, dönemin yürürlükteki piyasa faiz oranından daha yüksek olmakta; bu iki faiz oranı arasındaki fark da bir anlamda sigorta priminin oranını ifade etmiş olmaktaydı.

İlk nakliyat sigorta şirketi 1668 yılında Paris’te kurulmuş, bunu, 1720’de İngiltere’de London Assurances ve Royal Exchange Assurance’ın kurulmaları izlemiştir.

Nakliyat sigortaları herhangi bir malın (eşyanın) herhangi bir vasıtayla, bir yerden diğer bir yere taşınması esnasında uğrayabileceği hasarları temin eden bir sigorta türüdür. Nakliyat sigortaları hem ulusal hem de uluslararası ticaretle olan güçlü bağlantısı nedeniyle, bunların gelişme sürecine uygun olarak, başlangıçta deniz yolu, nehir yolu ile yapılan mal taşımalarını, gemi ve diğer deniz taşıtlarının sigortalarını içerirken, zamanla demir yolu, kara yolu ve giderek hava yolu ile yapılan taşımaları da kapsar biçimde genişlemiştir. Nakliyat sigortası, bir yerden diğer bir yere yapılan taşıma esnasında gerek taşıt araçlarının gerekse taşınan malların uğrayabileceği hasarları güvence altına alan bir sigorta türüdür.

Nakliyat sigortası türleri üç ana başlık altında sınıflandırılabilir:

• Emtia ve Kıymet Nakliyat Sigortaları
  • Emtia Sigortaları
  • Kıymet Nakliyat Sigortaları
• Tekne Sigortaları
• Sorumluluk Sigortaları

Emtia, ticarete konu olan tüm mallara ve ürünlere verilen isimdir. Deniz, kara ve hava taşıt araçlarıyla bir yerden diğerine taşınan emtianın taşıma sırasında uğrayabileceği hasar ve kayıplara karşı yapılan sigortalara emtia nakliyat sigortaları denir.

Free On Board (FOB) Bordada Teslim: Satıcının Sorumluluğu, malların gemiye yüklenilmesi, Alıcının Sorumluluğu, malların bordaya teslim anından itibaren navlun + masraflarının ödenmesi -sigorta yaptırılmasıdır. Yani satıcının sorumluluğu malların taşımayı yapacak geminin bordasına teslimine kadar olup, taşımayı yapacak olan geminin sağlanması ve navlunun ödenmesi, malların bu noktadan sonraki sigortasının temini alıcıya aittir.

Cost and Fright (C&F) Mal Bedeli + Navlun: Satıcının Sorumluluğu, varış limanına kadar olan masrafların ve navlunun ödenmesi, Alıcının Sorumluluğu, malların gemi bordasına geçtiği andan itibaren oluşacak kayıp ve hasarlar kendi sorumluluğunda olduğundan sigorta yaptırılması yani satıcı malları sözleşmede gösterilen varma yerine tesliminden sorumlu olup, tüm taşıma masraflarını öder.

Cost, Insurance and Fright (CIF) (Mal Bedeli)+(Sigorta)+(Navlun): Satıcının Sorumluluğu, varış limanına kadar olan masrafların ve navlunun ödenmesi, sigorta yaptırılması, Alıcının Sorumluluğu, -malların varış limanında teslim alınması, -navlun hariç diğer boşaltma masraflarının ödenmesidir. Yani satıcı sözleşmede gösterilen varma yerine tesliminden ve navlundan sorumlu olduğu gibi, sigorta primini ödemekle yükümlüdür.

Ex–Warehouse: Alıcının sorumluluğu, yükün, satış sözleşmesi yapıldığında bulunduğu depoyu terk etmesiyle başlar. Hem taşımayı hem de sigorta teminatını alıcı sağlar ve bir nevi “CIF” sözleşmesinin tersidir.

Taşınan malın sigorta bedeli hesaplanırken göz önünde bulundurulması gereken menfaat değerlerinin kavramsal çerçevesi aşağıdaki gibidir:

• Malın Fatura Değeri: Bir bakıma malın faturada işaret edilen alış değeridir.
• Navlun: Malın fatura değerine ek olarak yük sahibi tarafından ödenen ve yükün zarar görmesi durumunda kaybedilen navlun yani taşıma ücreti de sigorta bedeline eklenebilir.
• Sigorta Ücreti: Yük sahibinin yükün sigortası için ödediği ücret tutarı da malların zarar görmesi durumunda kaybedilmiş olacaktır. Dolayısıyla sigorta ücreti de sigorta edilebilir menfaat olarak sigorta bedeline eklenebilir.
• Umulan Kar: Malın ithalatçısının bu alışveriş sonucundaki kar beklentisi ile gümrük masrafları, fon, harçlar vb. giderlerin toplamıdır.

Hususi avaryalar hariç (Free of Particular Average, FPA) olarak adlandırılan bu teminat kapsamında emtiada meydana gelecek kısmi hasarlar teminat kapsamı dışındadır. Ancak poliçe özel şartları olarak kullanılan klozlarda sayılan rizikolar nedeniyle meydan gelecek kısmi hasarlar teminat kapsamındadır.

Bu teminatı bütün risklerin teminatı olarak ifade etmekte mümkündür. Genel şartların 5. Maddesinde ve özel şartlarda istisna edilenler hariç, taşınan yükün çıkış deposundan varış deposuna ulaşıncaya kadar uğrayacağı tüm zararların temin edilmesidir.

Bu teminatın verilmesinde deniz yolu, kara yolu, demir yolu ve hava yolu taşımacılığında kullanılan özel şartları içeren klozlar şunlardır:

• Institute Cargo Clauses (A) (Tüm sevkiyatlarda)
• Institute Cargo Clauses (A) (Deniz yolu sevkiyatlarında)
• Institute Cargo Clauses(A) (Kara yolu sevkiyatında)
• Institute Cargo Clauses (A) (Demir yolu sevkiyatında)
• Institute Air Cargo Clauses (A) (Hava yolu sevkiyatlarında)

Emtiayı taşıyan nakil aracının tamamen ve fiilen zıyaa (hasara) uğraması sonucunda emtianın (malın) fiilen ve tamamen zıyaa uğraması teminat kapsamındadır. Başka bir ifadeyle, her türlü kurtarma, yardım masrafları ile zararın artışını önleme masrafları hariç olmak üzere, taşıyan aracın fiili ve mutlak olarak tümünün hasara uğraması sonucunda taşınan yükün de tamamen hasarlanması rizikosunun temin edilmesi durumudur. Bir geminin tamamen batması, bir uçağın düşerek infilak etmesi vs. gibi haller hakiki tam zıya haline örnek verilebilir.

Avarya terimi kısmi hasarı ifade etmek için kullanılmaktadır.

TTK’nun 1272/1. Maddesinde Müşterek Avaryanın tanımı “Ortak bir deniz sergüzeştine (macerasına) atılmış olan gemiyi, yükü, diğer eşyayı ve navlunu birlikte tehdit eden bir tehlikeden onları korumak amacıyla ve makul bir hareket tarzı oluşturacak şekilde, bile bile olağanüstü bir fedakârlık yapılması veya olağanüstü bir gidere katlanılması hâlinde “müşterek avarya hareketi” var sayılır ve bu hareketin doğrudan doğruya sonucu olan zarar ve giderler müşterek avarya olarak kabul edilir” şeklinde yapılmıştır.

Kıymet nakliyat sigortaları, Kıymet Nakliyat Sigorta Genel Şartları altında Hazine Müsteşarlığınca tasdikli şartlara göre yapılmak zorunluluğunda olup, bu sigorta ile gerçek ve tüzel kişilerin sahibi oldukları hisse senedi, tahvil, bono, senet, çek gibi kıymetli evrakla, altın ve gümüş külçe, para, döviz ve efektiflerin deniz, hava ve kara yolu ile taşınmaları esnasında poliçe genel ve özel şartlarında belirtilen risklerin gerçekleşmesi sonucu uğrayacakları zıya ve hasarları teminat altına almaktadır. Bu değerlere teminat verilebilmesi için taşımanın zırhlı araçlarla ve silahlı görevliler refakatinde gerçekleştirilmesi gerekir.

Gerçek değer sigorta konusu menkul kıymetin teklif tarihinden bir önce ilan edilmiş değeridir.

İkame değeri ise teminat kapsamına giren hasarın meydana gelmesi halinde hasarlanan kıymetin mahkeme iptal masrafları, yeniden basılma masraflarını (kâğıt, mürekkep, baskı vb.) karşılayacak şekilde belirlenmektedir.

Teminat dışında tutulan haller aşağıda gösterilmiştir:

• Sigorta edilen kıymetin teslimindeki gecikme nedeniyle oluşabilecek her türlü zıya ve hasar ile sigorta konusunun haczedilmesi veya alıkonulması,
• Emniyeti suistimal,
• Sebebi açıklanamayan kaybolmalar,
• Harp ve grev riskleri, tehlikeleri.

Tekne sigortaları kötü hava şartları, fırtına, çarpma, batma, karaya oturma, yangın ve infilak, yıldırım çapması, kirletme riski, tehlikesi, deprem vb. doğal ve denizcilik risklerine, tehlikelerine karşı belirli bir süre içinde gemi veya diğer deniz ve göl araçlarını sözleşmede belirlenen koşullara bağlı olarak güvence altına alınmasını sağlar.

Geminin denize veya yola elverişli olmaması, gemi adamlarının üçüncü kişilere verdiği zararlardan donatanın sorumluluğu, sigorta ettirenin/sigortalının kastı veya ihmali, olağan aşınma veya çürüme yüzünden gemi veya teferruatın zarar uğraması… vb. tekne sigortası sözleşmesinde güvence altına alınmayan riskler, tehlikelerdir.

Ticari tekne olarak adlandırılan gemiler, Türk veya uluslararası sularda seyreden ve navlun kazancına yönelik olarak çalışan tanker, kuru yük, dökme yük, birleşik yük taşıyan gemiler, konteyner gemileri vb. gemiler ile römorkör, kurtarma gemileri vb. hizmet tekneleridir. Ayrıca yüzer vinç, duba, yüzer havuz gibi deniz araçları da Ticari Tekne alt branşında değerlendirilir.

Tekne Yapım Sigortası, inşa edilen gemilerde, gemi yapımcısının sorumluluğu altında iken meydana gelebilecek zıya ve hasarları karşılar. Sigorta konusu olan yani inşa edilmekte olan gemi, makine ve diğer donanımlar gemi yapımcılarının veya taşeronların tezgâhında, işyerinde veya onlara ait başka bir liman veya yapım yerinde bulunduğu sırada ve bu yerler arasında sevk edilirken teminat altındadır.

Navlun; bir geminin kiralanması karşılığı veya bir malın taşınması için ödenmesi gereken ücrettir.

Sorumluluk sigortaları şunlardır:

• Taşıyıcının yurt içi mali sorumluluk sigortaları
• Uluslararası kara yolu Taşıyıcı sorumluğu sigortası (CMR Sigortaları)
• Gemi tamircileri (onarımcıları) hukuki (mali) sorumluluk Sigortası