Payetler, –196°C ısıdaki sıvı azot içerisinde saklanır.

Payetlerin üzerinde, içinde sperması bulunan hayvanın adı, kulak numarası, dolum merkezi ve tarihi yazılıdır.

Kaliteli bir sperma sulandırıcısı; spermatozoitler için gerekli olan enerji gereksinimini karşılamalı, bakteriyel üremeyi kontrol etmeli, spermayı soğuk şokuna karşı korumalı ve ortamın pH değerini dengeleyebilmelidir.

Sperma sulandırıcılarında enerji kaynağı olarak glikoz gibi basit şekerler, spermatozoonu soğuk şokuna karşı korumak için yumurta sarısı, süt ve bakteriyel üremeyi engellemek için ise penisilin, streptomisin gibi çeşitli antibiyotikler kullanılmaktadır.

Bir inek sürüsünde ilk üç tohumlama sonunda %90’ın üzerinde gebelik elde etmek için, bir tohumlama dozunda en az 7.000.000 motil spermatozoa olması gerekir.

Payetlere çekilmiş sperma, dondurma amacıyla geliştirilmiş taraklara, dizme rampası yardımı ile dizilir. Azot düzeyinden 5 cm yükseklikte (yaklaşık -80 ile -120°C arası) yerleştirilerek azot buharında 7 dakika süre ile dondurulur. Donmuş payetler sıvı azot (–196°C) içine alınır.

Dondurulan spermanın, en az 1 hafta sonra 37°C ısıda 30 saniye süreyle eritilerek, eritme sonrası spermatozoa motilitesi (%) ve anormal spermatozoa oranı (%) değerlendirilir. Değerlendirme sonrası tohumlama amacıyla kullanılacak özellikteki payetler geçici stok tankına aktarılır ve en az 1 ay bekletilir. Bu süre sonrasında, spermatolojik muayeneler yinelenir, kullanıma uygun olan payetler daimi stok tankına aktarılır.

Azot renksiz, kokusuz, tatsız ve nötr bir gazdır. Atmosferik gazların yaklaşık %78’ini oluşturur ve tüm canlı dokularında bulunur. Azot gazı basınç altında sıvılaştırılarak sıvı azot elde edilir. Sıvı azot, gübre fabrikaları yan ürünü olarak veya havadan damıtılarak elde edilir. Sıvı azot yaklaşık -196°C ısıda kaynayarak gaz haline geçer. İstenen -196°C ısıyı elde etmek için bir miktar buharlaşması

Seri üretime uygunluğu, saklama kolaylığı, yüksek gebelik oranları gibi birçok avantaja sahip olmasından dolayı, payet yöntemi ile dondurma tekniği tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır.

Azot tankı, sıvı azot haznesi (asıl tank), kanister, konteyner kapağı olmak üzere üç bölümden oluşur.

Konteynerdeki azot miktarı ölçüm cetveli aracılığı ile sürekli olarak kontrol edilmelidir. Bunun için ölçüm cetveli konteynere daldırılarak kaynama/buharlaşma durana kadar beklenir. Daha sonra cetvel azotun içinden alınarak havada birkaç kez sallanarak karlanmanın bittiği noktadaki değer okunur.

Konteynerin iç ısısı –120°C ve üzerine çıkmadığı sürece spermanın fertilitesi etkilenmez.

Sperma başka konteynere aktarılacaksa, içi azot dolu gobletler içinde taşınmalıdır.

Spermanın gobletten alınması sırasında uzun pens kullanılmalı ve kanister 30 saniyeden fazla yukarıda tutulmamalıdır. Ayrıca kanister konteynerin boyun bölümünde tutulmalı, daha yükseğe kaldırılmamalı ve payet kanisterden 10 sn içinde alınmalıdır.

Bu hatalı uygulama, payetin iç ısısını artırarak, spermada hasarlar oluşmasına neden olur.

Konteynerdeki azot düzeyine, kanisterin kaldırıldığı yüksekliğe ve bu yükseklikte kaldığı süreye bağlı olarak değişen ölçülerde ısı farklılıkları oluşur.

Payet kanisterden alınırken, kanister konteynerin boyun kısmından daha yukarı kaldırılmamalı ve bu yükseklikte 30 sn.den fazla tutulmamalı, payet 10 sn gibi kısa sürede alınıp kanister yine sıvı azot içine daldırmalıdır. Payet alınır alınmaz en kısa sürede eritme kabına aktarılmalıdır. Eğer bu süre içerisinde payet alınamazsa, kanister yine sıvı azot içine daldırılıp en az 5 dakika beklenerek payet alınmaya çalışılmadır.

Konteynerdeki sıvı azot miktarının 2/3’ten daha az olması bile sperma üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir.

Eritme işlemi, spermanın dondurulduğu merkezin önerisi yok ise, rutinde kullanılan 37°C ısıdaki sıcak suda 30 sn.de yapılmalıdır.

Suni tohumlama setinde azot tankı, payeti almak için uzun, düz uçlu bir pens, spermayı eritmek için eritme kabı, termometre ve payeti kurulamak için peçete vb. bulunmalıdır. Ayrıca payetin çeşidine uygun (0,25 ml veya 0,5 ml) pistole, payeti kesmek için makas, pistole kılıfı ve rektal muayene eldiveni olmalıdır.