Eğitim sürecinin; amaç, içerik, süreç ve çıktılarının oluşturulması, işlemesi ve değerlendirilmesi disiplinler arası uğraş alanıdır. Bu bağlamda eğitimin süreç ve çıktı boyutlarında sosyoloji, psikoloji, siyaset, ekonomi vb. değişik disiplinlerden yararlanır ve etkilenir. Eğitim felsefesi de eğitime yön veren bir kılavuz görevi görür. Bu açıdan baktığımızda eğitim felsefesi eğitim işine yön veren bir disiplindir.

Eğitimin felsefi açıdan ele alınışında eğitimin dış görünüşü, eğitimin içeriği ve kullanılacak dil olmak üzere üç öğe üzerinde durulur. Eğitimin dıştan görünüşü bağlamında kültür ile eğitim uzlaşıları ve eğitimin kültür tarafından nasıl gördüğü sorunları üzerinde durulur. Eğitim içeriği boyutunda eğitimi yönlendiren ilkeler, temel çıkış noktaları, düşünceler, idealler, eğitim ütopyaları, eğitim tasarımı ile ilgili konular söz konusudur. Kullanılacak dil bağlamında eğitime ilişkin kavramların terimleştirilmesi ile olan ve olması gereken dil konularında felsefe eğitim alanına katkılarda bulunur.

Eğitim felsefesi akımları felsefi akımların eğitime birer yansımasıdır. Eğitim felsefesi akımları bazı belli başlı özellikleri taşımakla birlikte eğitim felsefesinde temel vurgular eğitimin amaçları, eğitim süreci algıları, öğretim ilke ve yöntemlerinedir. Eğitim felsefesi akımlarını Daimicilik, Esasicilik, İlerlemecilik, Yeniden Oluşturmacılık ve Politeknik eğitim biçiminde beş alt basamakta toplamak mümkündür.

Değişmezcilik ya da kökleşik görüş adlarıyla da anılır. Daimicilik felsefesi idealist ve realist felsefeden etkilenmiştir. Eğitim felsefeleri arasında en tutucu, gelenekçi ve esnek olmayan felsefe olarak bilinir. Bu görüşe göre bütün zamanlar ve toplumlarda gerçeğin yapısı değişmemektedir. Bu nedenle Daimiciler geçmişe dönerek insan doğası, gerçek, bilgi, erdem ve güzellik gibi evrenin değişmeyen görünümlerini ortaya çıkarırlar. Genellikle yeni kuşağın davranışlarının iyi, güzel ve doğru olmadığını savunurlar ve buna bağlı olarak eğitimde kültürel değerlerin aktarımının son derece önemli olduğunu savunurlar.

Çocukta ruhsal ve zihinsel potansiyeli geliştirmek buna bağlı olarak insan aklını ve iradesini geliştirmek, içinde yaşadığı dünyaya değil evrensen ve değişmez
gerçeğe uyum sağlama, aklın kurallarını doğru ve etkili kullanma, tümdengelimi işe koşma, özgür ve sorumlu olma ile yaşama hazırlanma öğretim programının temel amaçlarındandır.

Sınıf ortamında gerçek olanın değil ideal olanın öğrencilere sunulması ve akıllarını, iradelerini geliştirmeleri savunulur. Daimicilik felsefesine göre çocuklara dilbilgisi, matematik, mantık, klasik ve modern diller ve klasik eserlerin okutulması önerilmektedir. Daimicilik felsefesine göre öğretmen alanının uzmanı, öğrenciye karşı dostça olmalı ve öğrenme isteği uyandırmalıdır. Eğitim, okul ve sınıf yönetimi açısından muhafazakâr, konuyu ve öğretmeni merkeze alması nedeniyle otoriter bir eğitim anlayışına sahip olduğu söylenebilir.

Bu felsefenin muhafazakâr olması ve eğitim alanına yönelik sahip olduğu tek boyutlu bakış açısı yönelmesi durağan olması ve sosyal bilimlere gereken önemi vermemesi bakımından eleştirilmektedir. Daimicilik felsefesine yapılan eleştiriler şu şekilde özetlenebilir:

• Daimicilik öncelikle sıkı, akademik ve aristokratik bir eğitimi ön görmüş olması, akademik durumu iyi olmayan toplumsal kesimlere eğitim olanağının sunulması engelleyebilir.
• Toplumun soyutlanmış Aristokrat ve elit grupların yetiştirilmesine neden olabilir.
• Salt azınlık elit bir gruba yönelmiş gibi görünen bir anlayışın yaygınlaşıp geniş kitlelere uygulanması olanaksız gibidir.
• Salt bilgi aktarmak ve entelektüel yetiştirme toplumsal sorunların göz ardı edilmesine neden olabilir.
• Değişmezlik yaklaşımı günümüzün akıl almaz sosyolojik, ekonomik ve teknolojik gelişimleri karşısında anlamsız kalmaktadır.

Özcülük ve temelcilik adlarıyla da anılır. Esasicilik daha çok realist felsefeden etkilenmiştir. Realist felsefeye göre arke gerçek dünya olması nedeniyle konu ve içerikler gerçek yaşamdan alınması temel ilke edinilmiştir. Esasiciliğe göre insan toplumsal ve kültürel bir varlıktır; hiçbir bilgi ile doğuştan donanımlı değildir. Bu nedenle toplumsal kültürde bulunan kesin doğrular yeni kuşaklara aktarılmalı; böylece değişim, kuşaklar arası çatışma önlenmeli, kültürel miras korunmalıdır.

Gerçek yaşamda geçerli olanların eğitime aktarılması yani kültürleme, insanlığın mirası olan bilgi, beceri ve olguların korunması ve yeni kuşaklara aktarılması eğitimin başlıca amaçlarındandır. Öğretim programının amaçları; kültürel değerlerin aktarılması, geçmişte öğrenilmiş, denenmiş bilgi, beceri ve tutumların öğretilmesi temel amaçtır. Eğitim programının öğeleri öğretmen, öğretilecek bilgi ve öğedir. Amaçların gerçekleştirilmesi için sosyal bilimler, fen bilimleri, genel kültür derslerine yer verilmesi gerekli görülür. Okulun temel görevi çocuğa bağımsız gerçeklik öğretilmesidir. Bu felsefe akımına göre gerçek dünya akıl kullanarak deney ve gözlem yapılarak öğrenilir.

Eğitim, okul ve sınıf yönetimi anlayış ve uygulamalarını esasicilik felsefesinin özü gereği muhafazakarlık oluşturur. Gelenekçilik, disiplincilik, ve kültürel korumacılık niteliklerinden ötürü esasicilik eğitim yönetimi algısının da klasik yönetim anlayışını andırdığı söylenebilir. Bununla birlikte eğitim sürecinde deney, gözlem ve var olan durumun ölçülmesi gibi niteliklere yer verilmesi olumlu nitelikler olarak belirlenmektedir.

Öğretme-öğrenme sürecine ilişkin en temel görüşü ise davranışçı yaklaşımın egemen kılınmış olmasıdır. Öğrencilerin tepki vermek zorunda olduğu uyarıcıları kullanarak öğrenme sağlanabileceği düşünülmektedir.

Esasicilik eğitim anlayışı test edilmiş, dünden bugüne ulaşmış gerçekleri, gelenekleri aktarmak birlikte özetle şu temel ilkelere dayandığı söylenebilir:

• Öğrenme zorunlu olarak güçtür ve disiplinli çalışmayı gerektirir.
• Eğitimde girişim öğrenciden çok öğretmendedir ve yetişkin ile çocuk arasında aracıdır.
• Öğrenmenin özü, belirlenmiş bir içeriğin özümlenmesidir.
• Okul zihni disiplinin geleneksel yöntemlerini devam ettirmelidir.

Esasicilik felsefesine göre öğretmen anlayışı öğretimde disiplin içinde uzak amaçlar izlemesi nedeniyle birey değil konu ve öğreten merkezli çalışılması gerekir. Esasicilik felsefesi öğrenciyi merkeze almayan anlayışı bakımından da muhafazakârlık niteliği gösterir. Esasiciliğe göre öğretim programı içinde kültürel değerleri kavrayarak gelenek ve görenekleri öğrenerek sosyalleştirilen öğelerdir.

Esasicilik felsefesine yönelik yapılan eleştiriler genelde bu felsefenin muhafazakâr olmasına ve eğitim alanına yönelik sahip olduğu tek boyutlu bakış açısına yöneliktir. Esasicilik, öğrencinin serbestisine karşıt olması bakımından özgürlük karşıtı olarak görülür. Durağan olması ve sosyal bilimlere gereken önemi vermediği noktalarında da eleştirilir. Bunun yanı sıra okulun entelektüel yönünün gelişmesini engellediği ve değişime karşı olması bakımından da eleştiri almaktadır.

Geleneksel eğitimin tutuculuğuna, biçimciliğine, sıkı disiplinciliğine ve dayatmacılığına bir tepki olarak yorumlanabilir. İlerlemecililer gelişim ve değişim çalışmalarına odaklanır. Değişime açık değişmeyi denetleyen ilerlemecilik felsefesi toplumu yeniden yaratmayı, demokrasiyi egemen kılmayı, deneme ve yanılmalarla yaşamı öğrenmeyi, bireyi yaşantılar yoluyla geliştirmeyi ve kişinin kendini gerçekleştirip denge sağlamasını amaçlayan bir içeriğe sahiptir. İlerlemecilik felsefesi gelenekçi eğitim anlayışının aşırı biçimciliğine, sıkı disiplinine edilgen öğretimine karşıdır. Bir bakıma merkeziyetçilik ve tutuculuktan demokratikliğe ve değişimciliğe yönelimliliktir.

İlerlemeciliğin şu temel ilkelere dayandığı söylenebilir; Eğitimin amacı bireyi yaşama hazırlamak değil; eğitim sürecinin yaşamın kendisi olmasıdır. Öğrenme süreçleri çocuğun ilgileriyle ilişkili olmalı, problem çözme yoluyla öğrenme izlenmelidir. Bireyin gelişimine en uygun ortam demokrasi ortamıdır. Öğretim amaçları ve öğretme ve öğrenme süreçleri öğrencilerin çıkar ve ilgilerine göre olmalıdır. Öğretmenin görevi yönlendirmek değil, öneride bulunmaktır. Öğretmen eğitim sürecinde rehber, kılavuzluk ve yol göstericilik yapmalıdır. Okul rekabetten çok işbirliğine teşvik edici olmalıdır. Öğrenci eleştiriye ve özeleştiriye açık yetiştirilmelidir.

John Dewey okulun işlevlerini sadeleştirmek, daraltmak ve dengelemek biçiminde üç grupta toplamıştır. Sadeleştirme öğretim programının yönetimi ile ilgili olup; programların öğrencilerin gelişim düzeyine uygun olması sağlamaktadır. Daraltma programların tekrardan ve karmaşıklıktan kurtarılması amaçlanmıştır. Dengelemek ise kültürel mirası dengeli bir biçimde dağıtarak farklı toplumsal kesimler arasında birlik sağlamaya yönelik çalışmalardır.

İlerlemecelik felsefesine yönelik yapılan eleştiriler şunlardır:

• Eğitimin yaşamın tıpkı kendisi olması da hayalci bir anlayış olarak yorumlanabilir.
• Öncelikle okul özel amaçlar için oluşturulmuş yapay ortamlardır.
• Okulların gerçek yaşam yerine geçmesi oldukça güç bir iştir. Bir bakıma okulun yaşamın tıpkısı olması anlayışı tümüyle uygulaması olanaksız bir ilkedir.
• Öğrencinin ilgi ve isteğine göre eğitim, hayalci kalabilir.
• Henüz yetişkin olmayan öğrencinin kimi amaçları gerçekçi olmayabilir ve olumsuzluklar doğabilir.
• Ayrıca siyasal sisteme yönelik eğitim tüm eğitim sistemlerinde vardır.
• Bir bakıma eğitim sosyal gerçeklikten soyut arınık bir ortamda gerçekleşmez. Bu nedenle bireye görelik, isteklilik gibi ilkelerin tümüyle gerçekleşme olanağı bulamayabilir.

İlerlemecilik felsefesinin amaçları belirlenmiş bir dizi bilgiyi ya da kalıplaşmış bir kültürü aktarmaktan çok, bireyi farklı geliştirme odaklıdır. Eğitim bir ürün değil, ömür boyu süren bir süreç “ne” düşünülmesi gerektiğini değil, “nasıl” düşünülmesi gerektiğini vurgulayan bir akımdır. Değişmenin doğasını kavrama, bilişsel yöntemi kullanma, yararlı olanı öne çıkarma, öğrencilerin kendi yaşantıları yolu ile gizil güçlerini ortaya çıkarma ve geliştirme gibi amaçlar ilerlemecilik felsefesinin eğitim programı başlıca amaçlarından biridir.

Eğitim alanında yeniden kurmacılık ve yapılandırmacılık kavramıyla da bilinen felsefe, pragmatik felsefeye dayanır ve arkesi değişmedir. Pragmatik felsefeye dayanması ve kimi benzerlikleri nedeniyle ilerlemecilik felsefesinin devamı olarak görülmektedir.

Gelişmeci değil değişmeci olması yeniden oluşturmacılık felsefesini diğer eğitim felsefelerinden ayıran temel farklılıktır.

Yeniden Oluşturmacılık felsefesine göre batı uygarlığının düştüğü bunalımdan kurtulması için toplumun var olan değerlerinin yeniden yorumlanması kaçınılmaz bir zorunluluktur. Sorunların salt kurumsal dengesizlikten değil aynı zamanda ahlaki karmaşa ve belirsizlikten kaynaklandığını, ancak bulunacak ve bağlanılacak yeni ve güçlü değerlerin mevcut olduğunu ileri sürmektedirler. Eğitim öğretim programı ve okulun amaçları sürekli değişme yoluyla toplumu yeniden inşa etmektir.

Eğitimde amaç, demokratik yaşamı gerçekleştirme, toplumu yeniden kurarak sevgi, işbirliği ve denge değerlerini kazandırarak barışı ve insanların mutluluğunu sağlamaktır. Değişimi amaçlayan bireylerin önce kendisini tanıması gerekir ve bu açıdan yeniden inşacılara göre eğitimin amacı bireyin sosyal yönden kendisini tanımasıdır.

Yeniden oluşturmacılık felsefesine dayanan eğitim sistemleri öğretim ilke ve yöntemleri durağan değildir. Uygulama odaklı ve uygulamaya ağırlık vermesi nedeniyle deney, gözlem, gezi, araştırma ve geliştirme tekniklerine yer verilir. Kullanılacak strateji, yöntem ve teknikleri öğrencide bilimsel ve eleştirel düşünme davranışları kazandırması temel ölçütlerden biridir. Sorular genellikle eleştirel düşünmeyi ve bilimsel yöntemi öğrencilerin kullanıp kullanmadığını ölçecek nicelik ve nitelikte olmalıdır. Sınavlar öğrencilerin gizil yeteneklerini ortaya çıkaracak özelliklere sahip olmalıdır.

Yeniden oluşturmacılık felsefesine göre öğretmen demokratik tutumlara sahip olmalı, hiçbir görüşün, düşüncenin taraftarlığını yapmamalı ve kendi düşüncelerini öğrencilere dayatmamalıdır. Öğretim uygulamalarında eleştirel düşünceye ağırlık verilmelidir. Öğretim ortamını düzenlerken her türlü materyal, yöntem ve teknikten yararlanılmalıdır. Uygulamalara ağırlık vermeli ve cezayı bir disiplin aracı olarak kullanmamalıdır. Öğretmen öğrencileri demokratik bir biçimde değişime hazırlamalıdır.

Eğitim, okul ve sınıf yönetimi açısından yeniden oluşturmacılık felsefesinin özü gereği yönetim bağlamında da değişimcidir. İlerlemecilikten farklı olarak okullar sorunların analiz edildiği, yorumlandırıldığı ve değerlendirildiği yerler değil, bu sorunlara çözüm üretildiği yerlerdir. Okul demokratik sosyal bir düzen gerçekleştirilmesi için bir araçtır.

Yeniden oluşturmacılık felsefesin değişik boyutlarına ilişkin görüşleri şu şekilde sıralanabilir:

• Eğitim yeni bir toplumsal düzenin kurulmasını amaçlamalıdır.
• Eğitim sürecine demokratik değerler egemen olmalıdır.
• Bireyi asıl şekillendiren toplumdur.
• Yeni değerlerin yaratılması bir zorunluluktur.
• Eğitim açıkça bir sosyal hareket biçimi almalı ve toplumu yeniden kurmayı sağlayacak programlar geliştirilmelidir.
• Çocuklar demokratik bir biçimde yeniden inşacılığın çözüm olduğuna inandırılmalıdır.
• Eğitimin amaç ve araçları mevcut kültürel bunalımın yarattığı talepleri karşılayacak biçimde davranış bilimlerinin buluşlarına uygun olacak şekilde tümüyle yeniden düzenlenmelidir.
• Ölçme ve değerlendirme sosyal ve doğal problemleri çözme odaklı olmalı, sınavlar öğrencilerin gizil yeteneklerini ortaya çıkarmak için kullanılmalıdır.

Yeniden oluşturmacılık felsefesi diğer eğitim felsefelerinden bugünü ve yarını yeniden yapılandırması niteliği ile farklıdır. Diğer felsefeler yeniden oluşturmacılık felsefesinin yanında muhafazakâr kalmaktadır. Ayrıca yeniden oluşturmacılık felsefesi bir eğitim felsefesi olmaktan çok toplumu dönüştürmeyi amaçlayan sosyo-politik bir eğitimin önderliğin eğitimi için bir araç olarak kullanılan devrimci bir anlayış olarak görülmektedir.

Yeniden oluşturmacılık felsefesine yapılan eleştiriler şu şekilde sıralanabilir:

• Davranış bilimlerinde eğitim alanında kullanılabilecek geçerliliği yüksek bulgular yoktur.
• Bu nedenle eğitimde antropolojik değerlerin kullanılmadığı ya da kullanılması gerektiği önermesi çok geçerli olmayabilir.
• Yeniden oluşturmacılar eğitime olağanüstü işlev yüklemişlerdir. Eğitimin bir toplumu yeniden kurması tartışmalıdır.
• Eğitimin alt yapı kurumu olan, ekonomik yapıdan ayrı, daha baskın ve belirleyici olması düşüncesi tartışmalıdır.
• Demokratik yöntemlerle kimi zaman ideal ölçülerde konulan kimi amaçların gerçekleştirilmesi oldukça güç olabilir.

Politeknik sözcüğü eski yunanca kadar gitmektedir. Poli öneki “çok” anlamına gelmektedir. Teknik sözcüğü ise eski Yunancada technicos sözcüğünden gelmekte olup “sanat ve beceri” anlamında kullanılmaktadır. Bu iki kelime bağlamında politeknik “çok yönlü teknik ve beceri anlamında kullanılmaktadır. Eğitim bilimlerinde politeknik eğitim sosyalist ülkelerde uygulanan eğitim modeli karşılığında kullanılmaktadır. Politeknik eğitim, diyalektik materyalist felsefeye dayanan bu anlayış genelde reel sosyalist ülkelerde uygulama olanağı bulmuştur. Arke olarak madde, maddedeki çelişki ve onun doğurduğu çelişkidir. Eğitimin genel amacı insanlar arasında barışı, kardeşliği ve adaleti sağlayarak sömürüye son verilmesine katkı vermektedir.

İnsanları çok yönlü yetiştirerek doğaya egemen olunması üreticileri güçlerin gelişiminin sağlanmasıdır. Bu felsefesi yaklaşımda diyalektik akıl yürütmeyi işe koyabilen bireyler yetiştirilmesi, eğitimle sınıfsal farklılıkların kaldırılması ve tüm emekçilerin çocuklarının eğitilmesi de amaçlanmıştır.

Program bireyleri, sosyalist politik ve moral inanışlarla uyumlu, geniş perspektifte yetenekli, dengeli kişilik özelliklerine sahip, çok yönlü yetiştirmeye yönelik ders ve konulara sahip olmalıdır.

Öğrencinin diyalektik akıl yürütmeyi kullanıp kullanmadığı belirlenmeye çalışır. Bireyin üretime katkısı, kuram ve uygulamadaki başarısı, kolektif çalışma gücü ve sosyalist görüşü benimseme ve savunma derecesi ölçme ve değerlendirmedeki kimi ölçütlerdir.

Politeknik eğitimin ilkeleri yaşam boyu eğitim, bilimsellik, demokratikleşme, üretim için eğitim ve çok yönlü gelişimi sağlamadır. Politeknik eğitimin asıl çıkışı ile gelişimi farklılık göstermiştir. Marks’ a göre, politeknik eğitim salt endüstriyel, teknik iş süreçlerine ait bilgiler verir ve bu bilgileri kullanmayı sağlar. Öğretim programının amaçları, insanları çok yönlü yetiştirerek doğaya egemen olunması üretici güçlerin gelişimin sağlanmasıdır. Bu felsefi yaklaşımda diyalektik akıl yürütmeyi işe koyabilen bireyler yetiştirilmesi, eğitimle sınıfsal farkların kaldırılması ve tüm emekçilerin çocuklarının eğitilmesi de amaçlanmıştır. Politeknik eğitim temel ilkelerini şu şekilde sıralamak mümkündür. Uygulama ve kuram arasındaki bütünlük sağlanmalı,

• Okul bir endüstri kurumu gibi üretim merkezi olmalı,
• Kolektif bilincin oluşumunu sağlamak için birlikte çalışma ve üretimde bulunma etkinliklerine yer verilmeli,
• Kişilik eğitimi önemsenmeli,
• Diyalektik akıl yönetme öğretilmeli,
• İdeolojik eğitim yapılmalı,
• Beden ve sanat eğitimi yapılmalıdır.
• Ayrıca ölçme ve değerlendirmede öğrencinin diyalektik akıl yürütmeyi kullanıp kullanılmadığı, üretime katkısı, kolektif çalışma gücü ve topluma katkısı gibi konuları içermelidir.

Politeknik felsefesine göre öğretmenin ideolojik ve kurumsal liderlik özelliklerine sahip olması, toplumsal önderlik yapması, ustalık ve beceriklilik örneği göstermesi ve üretim yöneticisi olması beklenir. Öğrenci anlayışına göre öğrencinin üretimin odağında olması ve çok yönlü gelişmesi amaçlanır. Eğitim, okul ve sınıf yönetimi görüşleri ise, eğitim üretim içindir anlayışına dayalı olarak okul bir üretim merkezi işlevi görmektedir. Ceza eğitici bir nitelik taşımalıdır. Okulun yaşama ve üretime yakınlaşması temel amaçlardan biridir.

Eğitimi içeriği boyutunda eğitimi yönlendiren ilkeler, temel çıkış noktaları, düşünceler, idealler, eğitim ütopyaları, eğitim tasarımı ile ilgili konular söz konusudur.

Eğitim alanında amaçlı, düzenli ve sistemli çalışılması zorunluluktur. Bu bağlamda eğitim felsefesi program geliştirme sürecinde amaçların temel sayıltılarının açıklığa kavuşturulması, aday amaçları belirlenmesi ve değiştirilmesi ile amaç iç ve dış tutarlılıklarını değerlendirilmesi ve amaçların önem sırasına koyulması konularında eğitim alanına katkıda bulunur.

Eğitim felsefesi eğitim sorunlarının çözümünün başlangıç noktasıdır. Genel olarak eğitim bireyleri belli amaçlara göre oluşturma, geliştirme ya da biçimlendirme sürecidir. Eğitim kurumları bu süreçte insanın ham madde olarak kullanılması, eğitim sisteminin toplumsal açık bir sistem olması gibi nedenlerden ötürü sürekli sorun, çatışma ve eleştirel alan içindedir. Sorunların neye göre ve nasıl çözüleceği bir bakıma bir felsefi bakışa gereksinim gösterir.

Eğitim felsefelerinde temel vurgular eğitimin amaçları, eğitim süreci algıları, öğretim ilke ve yöntemlerinedir. Bunun yanı sıra eğitim felsefeleri, eğitim yönetimi, öğretmenlerin rolleri gibi konulara da işaret etmiştir.

Daimicilik eğitim felsefeleri içinde en tutucu, gelenekçi ve esnek olmayan felsefe olarak bilinmektedir.

Daimiciliğe göre bütün zamanlar ve toplumlarda gerçeğin yapısı değişmemektedir. Bu nedenle Daimiciler geçmişe dönerek insan doğası, gerçek, bilgi, erdem ve güzellik gibi evrenin değişmeyen görünümlerini öne çıkarırlar. Genelde yeni kuşağın davranışlarının iyi, güzel ve doğru olmadığı ileri sürerler. Bu nedenle eğitimde kültürel değerlerin aktarımının son derece önemli olduğunu savunurlar.

Daimicilik felsefesinin öğrenci anlayışı öğrencinin kendisi için neyin iyi olduğuna karar verebilecek kadar olgunlaşmadığı varsayımına dayanır. Bu nedenle öğrenci ilgisi odaklı çalışma ve kararlar alınması önerilmez. Öğrencinin görevi sezgi gücünü düşünce yeteneğini geliştirmeye çalışmaktır.

Daimicilik öncelikle sıkı, akademik ve aristokratik bir eğitimi öngörmüş olası, akademik durumu iyi olmayan toplumsal kesitlere eğitim olanağının sunulması engeleyebilir. Toplumdan soyutlanmış aristokrat ve elit grupların yetiştirilmesine neden olabilir. Salt azınlık, elit bir gruba yönelmiş gibi görünen bir anlayışın yaygınlaştırılıp geniş kitlelere uygulanması olanaksız gibidir. Salt bilgi aktarmak ve entelektüel yetiştirme toplumsal sorunların göz ardı edilmesine neden olabilir. Değişmezlik yaklaşımı günümüzün akıl almaz sosyolojik, ekonomik ve teknolojik gelişimleri karşısında anlamsız kalmaktadır.

Esasiciliğe göre eğitimin amacı, gerçek yaşamda geçerli olanların öğrencilere aktarılması yani kültürlemedir. Bir bakıma eğitim insanlığın mirası olan bilgi, beceri ve olguların korunması ve yeni kuşaklara aktarılması amaçlanır.

Öncelikle derslerin başat kültürel değerlerle donanık olması amaçtır. Üzerinde anlaşılmamış, çözülmemiş konular içerikte yer almamalıdır. Esasiciler okuma, yazma, matematik ve toplumsal davranış bilimleri gibi derslerin bir insanı en iyi donanımlı varlık durumuna getirdiğini savunurlar. Esasiciler daimiciler gibi içeriğin öğretim süreçlerinin merkezine almayı önermekle birlikte salt klasiklerin okutulması gibi bir anlayışları bulunmamaktadır. Bu bağlamda bilgilerin gerçeğe uyarlandığı ölçüde bir işlevi bulunabildiğini düşünürler.

Öğrenme zorunlu olarak güçtür ve disiplinli çalışmayı gerektirir. Eğitimde girişim öğrenciden çok; öğretmendedir ve yetişkin ile çocuk arasında aracıdır. Öğrenmenin özü, belirlenmiş bir içeriğin özümlenmesidir. Okul zihni disiplinin geleneksel yöntemlerini devam ettirmelidir.

Esasicilik felsefesine yönelik yapılan eleştiriler genelde bu felsefenin muhafazakâr olmasına ve eğitim alanına yönelik sahip olduğu tek boyutlu bakış açısına yöneliktir. Esasicilik, öğrencinin serbestîsine karşıt olması bakımından özgürlük karşıtı görülür. Durağan olması ve sosyal bilimlere gereken önemi vermediği noktalarında da eleştirilir. Bunun yanı sıra okulun entelektüel yönünün gelişmesini engellediği ve değişime karşı olması bakımından da eleştiri almaktadır.

İlerlemecilik felsefesi geleneksel eğitimin tüm algı ve anlayışlarına bir bakıma anti-tez niteliği taşır. Nitekim ilerlemecilik felsefesi gelenekçi eğitim anlayışlarının aşırı biçimciliğine, sıkı disiplinine edilgen öğretimine karşıdır. Bir bakıma merkeziyetçilik ve tutuculuktan demokratikliğe ve değişimciliğe yönelimliliktir.

İlerlemecilik felsefesinin amaçları belirlenmiş bir dizi bilgiyi ya da kalıplaşmış bir kültürü aktarmaktan çok, bireyi farklı geliştirme odaklıdır. İlerlemecilik için eğitim bir ürün değil, ömür boyu süren bir süreç “ne” düşünülmesin gerektiğini değil, “nasıl” düşünülmesi gerektiğini vurgulayan bir akımdır. İlerlemecilik felsefesine göre öğretim programında değişmenin doğasını kavrama, bilisel yöntemi kullanma, yararlı olanı öne çıkarma, öğrencilerin kendi yaşantıları yolu ile gizil güçlerin ortaya çıkarma ve geliştirme gibi amaçlar bulunur.

Eğitimin yaşamın tıpkı kendisi olması da hayalci bir anlayış olarak yorumlanabilir. Öncelikle okul özel amaçlar için oluşturulmuş yapay ortamlardır. Okulların gerçek yaşam yerine geçmesi oldukça güç bir iştir. Bir bakıma okulun yaşamın tıpkısı olması anlayışı tümüyle uygulanması olanaksız bir ilkedir. Öğrencinin ilgi ve isteğine göre eğitim, hayalci kalabilir. Henüz yetişkin olmayan öğrencinin kimi amaçları gerçekçi olmayabilir ve olumsuzluklar doğabilir. Ayrıca siyasal sisteme yönelik eğitim tüm eğitim sistemlerinde vardır. Bir bakıma eğitim sosyal gerçeklikten soyut arınık bir ortamda gerçekleşmez. Bu nedenle bireye görelik, isteklilik gibi ilkelerin tümüyle gerçekleşme olanağı bulamayabilir.

Yeniden Oluşturmacılık felsefesinin savunucuları John Dewey, Isaac Bergson ve T. Brameld’dir

Yeniden oluşturmacılık, felsefesi diğer eğitim felsefelerinden temel farklılığı gelişmeci değil, değiştirmeci olmasıdır. Yeniden oluşturmacılık gelişme değil bir “atlama”dır. Bu akıma göre batı uygarlığının düştüğü bunalımdan kurtulması için toplumun var olan değerlerinin yeniden yorumlanması kaçınılmaz bir zorunluluktur. Sorunların salt kurumsal dengesizlikten değil aynı zamanda ahlaki karmaşa ve belirsizlikten kaynaklandığını, ancak bulunacak ve bağlanılacak yeni ve güçlü değerlerin mevcut olduğunu ileri sürmektedirler. Aranılan değer ve çözümlerin belirlenmesi, bulunması ve “oluşturulması” eğitimin en önde gelen görevleri arasındadır.

Eğitime dönüştürücülük rolü yükleyen yeniden oluşturmacılık felsefesinin uygulamaya konulması güçlükleri bulunmaktadır. Yönetici elit ve siyasal otoritenin eğitimin dönüştürücülük işlevine na kadar olanak vereceği kuşkuludur. Ayrıca bir toplumsal kurum olarak eğitimin siyasi otoriteden ne kadar soyutlanacağı bir başka sorundur.

Politeknik felsefesine göre öğretim programının amaçları, insanları çok yönlü yetiştirerek doğaya egemen olunması üretici güçlerin gelişimin sağlanmasıdır. Bu felsefi yaklaşımda diyalektik akıl yürütmeyi işe koyabilen bireyler yetiştirilmesi, eğitimle sınıfsal farkların kaldırılması ve tüm emekçilerin çocuklarının eğitilmesi de amaçlanmıştır.

Politeknik eğitim, diyalektik materyalist felsefeye dayanan bu anlayış genelde reel sosyalist ülkelerde uygulama olanağı bulmuştur.