Sosyolojik (toplumbilimsel) eleştiri, edebiyat eleştiriciliğinin önemli alanlarından birisidir. Bu eleştiri edebiyatın toplum içinde doğduğu, toplum içinde var olduğu ve toplumun ifadesi olduğu, hatta edebiyatın hayatı temsil ve taklit ettiği ilkesinden hareket eder. 

Toplumsal hayatın incelenmesi sosyolojinin belli başlı konularından birisi olduğuna göre, toplum hayatını taklit eden edebiyatın sosyolojik boyutunun olması da doğaldır. Bu ilişki edebiyatın toplum hayatını taklit eden bir sanat olmasından ileri gelmektedir. Edebiyat-sosyoloji ilişkisi, sosyoloji ile eleştiri arasındaki ilişkiyi de beraberinde getirmiştir.

Sosyolojik eleştiri, edebî esere yönelik olarak sorulan “eser neyi anlatıyor?” sorusunun terk edilip, yerine, “eser nasıl anlatıyor?” sorusunun konulmasıyla başlamıştır. Edebiyata nasıl yaklaşılmalı sorusuna sosyolojik eleştirinin vereceği cevap ortamı göz önünde bulundurmalı olacaktır. Edebiyatı ortama göre
değerlendirme çabasının geri planında edebiyatın anlamını, yönünü ve işlevini ortaya çıkarma gayreti vardır. 

Sosyolojik eleştirinin başlangıcı Giambastista Vico’nun La Scienza Nuova (Yeni Bilim) başlıklı eserine dayandırılır. 

• Abel François Villemain
• Hippolyte Taine
• Gustave Lanson

Taine, eleştiri anlayışında toplumsal gerçekliğe ayrı bir yer vermiştir.

George Lukacs ve Lucien Goldmann'dır. 

Walter Benjamin ve Theodor Adorno'dur. 

"Roman Kuramı"

"Tarih ve Sınıf Bilinci"

Hegelci bütünlük anlayışıdır.

"anlamlı yapı" kavramıdır. Anlamlı yapı kavramı Lukacs’ın ve Marks’ın tip kavramına benzerlik gösterir. Anlamlı yapı hem yorumsal (hermeneutik) anlamda hem de Hegelci anlamda belirli bir bütünlüğe işaret eder. 

Kapitalizm, maddileşme, yabancılaşma, değişen değerler ve hükmetme kavramları Frankfurt Okulu kuramcıları ile Marksist eleştirmenlerin ortak kullandıkları kavramlardır.

Adorno’nun düşünceleri Hegelci Marksizm ile çelişen bazı hususlar içermektedir. Adorno’ya göre toplum, tarihsel süreçte sınıf hakimiyetinden kurtulmak için mücadelesini sürdürmektedir. Fakat bu mücadele Marksist düşüncede olduğu gibi iyiye doğru değil, insanlığı felakete doğru sürükleyen bir seyir izlemektedir. Toplumda sınıf çatışması devamlılık göstermez. Buna karşılık bireyler belirli değer ve ilgilerden uzaklaşır. Bu uzaklaşmanın sebebi kapitalizmin küresel sonuçlarıdır. Son olarak Adorno, işçi sınıfının mücadelesiyle devrimci mücadelenin gerçekleşeceğine ve sosyalist devrimin başarılı olacağına inanmaz.

Adorno’nun arkadaşı Walter Benjamin ise, toplumdan ve sanatkârca üretimden söz eder. Benjamin klasik ve romantik dönemin sonuna gelindiğine inanmaktadır. O, Baudelaire’ci ve öncü bir kuram benimsemiştir. Benjamin’in geliştirdiği kuramlar uyumsuzluğu, çarpıtmayı, parçalanmayı ve şok deneyimlerini esas alır.
Benjamin bu kavramları modern sanayileşmiş toplumların günlük yaşantılarıyla ilişkilendirir. Kısaca Benjamin modernist bir sanat anlayışı geliştirmiştir. 

Benjamin ve Adorno tarihi birikerek çoğalan bir özgürleşme süreci olarak değil, insanlığı felaketlere doğru sürükleyen bir süreç olarak düşünmüşlerdir.

Öncü sanat anlamını taşımaktadır. 

Adorno ve Benjamin sıklıkla seçkinci ve aristokrat olmakla eleştirilmiştir. Onlar, kitle kültürüne
olumsuz bir gözle bakmakla suçlanmışladır.

Bakhtin’in geliştirdiği edebiyat kuramı, edebi metinlerdeki belirsizlik, çirkinlik ve grotesk unsurlarla ilgili bir kuramdır. 

Nietzsche’nin kullandığı bazı kavramlar Bakhtin’in kuramlarının de anahtar kavramalarını oluşturmaktadır. Örneğin Nietzsche’nin üzerinde durduğu daimî dönüş miti Bakhtin’in karnaval dünyasındaki ruh göçü (reenkarnasyon) fikri ile benzerlik gösterir. Bakhtin’in ifade ettiği reenkarnasyon anı Nietzsche’nin daimî
dönüş ilkesini hatırlatır.

Peter V. Zima'dır. 

Peter V. Zima’nın en önemli eseri Modern Edebiyat Kuramlarının Felsefesi (The Philosopy of Modern Literary Theory) başlıklı çalışmasıdır. Bu kitap İtalyanca, Arapça, Çince, Korece, İspanyolca, Çekçe ve Türkçe dâhil olmak üzere, dünyanın belli başlı dillerine tercüme edilmiştir.