Meslek, ilk bakışta bireye ait bir olgu olarak görülmekle birlikte aslında sosyal içeriği geniş olan bir kavramdır. Bu durum, büyük ölçüde meslek sayesinde toplumsal süreçlerin birçoğu ile sahip olunan yakın ilişkiden kaynaklanmaktadır. Gerçekten de bir mesleğe mensup olmak ve onun öngördüğü mesleki rolü üstlenmek, sunduğu statü, prestij, gücünden yararlanmak sayesinde herhangi bir işi yaparak kazanılan kimlikten farklı bir kimliğe bürünmek mümkün olmaktadır. Birey ve meslek grubu boyutunda sahip olunan bu kimlik, toplumsal süreçte önemli sorumluluklar yüklenmeyi ve toplumun temel gelişim dinamiği çerçevesinde önemli bir etkiye sahip olmayı beraberinde getirmektedir.

Ekonomik açıdan meslek, bir kişinin hayatını kazanmak ve geçimini sağlamak için sürekli olarak üzerinde çalıştığı iş veya fikir alanı olarak tanımlanırken sosyolojik anlamda “belirli faaliyet alanları etrafında yoğunlaşmış ve biçimlenmiş insani ilişkiler bütünüdür.” (Ertekin,2006).

İş ile meslek arasındaki farklılık ile ilgili olarak meslek kavramının da niteliğini daha ön plana çıkaran bir saptama yapmak mümkündür. Buna göre işin bir meslek olarak algılanması ile bireyin, işin yarattığı psikolojik etkiler yanında daha kapsamlı ve ayrıca toplumun sosyal ve ekonomik sistemi ile daha yakından ilişkili olan mesleğin sosyolojik etkilerini de hissetmeye başladığı söylenebilir. Dolayısıyla meslek, kişinin kimliğinin en önemli kaynağı olup onun sosyal çevresinden saygı görmesine, başkaları ile ilişki kurmasına, toplumda bir yer edinmesine ve işe y

Meslek, toplumdaki sanayileşme sonucu ortaya çıkan işbölümü ve uzmanlaşma düzeyiyle de ilişkilidir. İşbölümünün gelişmiş olduğu toplumlarda meslek sayısı ve çeşitliliği de fazla görülmektedir. Bu bağlamda meslek; bireylerin toplumsal işbölümü çerçevesinde yerine getirdikleri, üretime katkı niteliği taşıyan her türlü etkinlik olarak da değerlendirilmektedir (Demir/Acar, 2002).

İş ile meslek arasındaki ilişkiyi açıklarken mesleki rol kavramına da yönelindiği ve bu kapsamda mesleki rol kavramının, benzer unvana sahip bütün işlerin ortak özelliklerine odaklandığı ifade edilmektedir. Mesleği tanımlamanın bir yolunun, belirli teknik ve sosyal faaliyetlerle meşgul olan insan topluluğuna işaret etmek olduğu ve bu açıdan mesleğin belirli işler topluluğu anlamına geldiği belirtilmektedir (Rothman,1987). Benzer şekilde işin, bireyin adeta onunla bilindiği bir unvan ve toplumda bu unvandan edindiği rol sayesinde kendisinin ana mesleği olarak algılandığı sosyal ve ekonomik sistem içindeki istihdamı (Shimmin,1996) olarak tanımlanmasında da meslek ile iş arasındaki ilişki, yine rol kavramı ile açıklanmaktadır.

Meslek olgusuna ilişkin bazı açıklamalar getiren ve meslekleri açıklamaya çalışan “meslekler sosyolojisi” ve “meslekler psikolojisi” olmak üzere iki temel çalışma alanı bulunmaktadır. Bu iki alanın meslek olgusuna yaklaşım biçimleri birbirinden oldukça farklıdır. Yaklaşım biçimlerinin farklılığı yanında kendi içlerinde kullandıkları dil ve kavramlaştırmalarda da önemli ayrılıklar olduğu göze çarpmaktadır. Örneğin meslekler sosyolojisi alanında, hem düz meslekleri (occupation) hem de profesyonel nitelik taşıyan meslekleri (profession) betimleyen ayrı ayrı kavramlar ve yaklaşımlar kullanıldığı görülmektedir. Buna karşılık meslekler psikolojisi literatüründe, mesleklerin niteliği ile ilgili böyle bir ayrıma başvurulmadığı, mesleklerin sadece “düz meslekler” ya da “temel bir uğraş alanı” anlamına gelen (örneğin vocation kavramı gibi) kavramlarla incelendiği görülmektedir

Profesyonel mesleklerin sosyolojik açıdan ele alınmaya başladığı tarih olan 1930’lu yıllardan 1960’lara kadar olan süreçte tanımlamaya yönelik yaklaşımlardan bir kısmı “nitelik yaklaşımı” olarak adlandırılır ve yapıya odaklanan bir bakış açısı sunar. Profesyonel mesleklere ilişkin belirli niteliklerin bir listesini oluşturmaya yönelen bu yaklaşımın altında yatan temel düşünce, genel bir uzlaşma ile belirlenmiş birtakım kriterler geliştirmek ve bu kriterleri profesyonel mesleği daha açık ve anlaşılır bir şekilde tanımlamada kullanmaktır (Dingwall,1976). Bu yaklaşım şu varsayımlara dayanır: 1. Profesyonel meslekler, kendilerine özgü bazı özelliklere sahiptirler. 2. Profesyonel meslekler, toplumdaki işbölümünde pozitif ve önemli bir rol oynar.

1. Genel, Sistematik Bilgi
2. Müşteriler Üzerinde Otorite
3. Kendi Çıkarlarından Çok Toplumun Çıkarlarına Yönelme
4. Dışsal Kontrol Yerine Öz Kontrol Mekanizması
5. Mesleğin Profesyonel Olduğunun Toplum ve Yasalar Tarafından Onaylanması
6. Ayırt Edici Bir Kültür

Süreç yaklaşımı, bir mesleğin profesyonel statüye ulaşmak için geçirdiği tarihsel aşamalara ve profesyonel bir mesleği karakterize eden içsel süreçlere odaklanan bir yaklaşımdır (Ritzer,1977). Süreç yaklaşımı, daha çok Amerikan profesyonel mesleklerinin evrimini analiz eden “çok aşamalı zamansal analiz” olarak da adlandırılmış (Neal,Morgan,2000); Caplow ile Wilensky’nin çalışmaları bu yaklaşıma örnek gösterilmiştir. Süreç yaklaşımı altında profesyonel meslekler, kolaylıkla tanımlanabilen ya da belirlenebilen varlıklar olarak değil herhangi bir beyaz yakalı mesleğin, 19. yüzyılın ortalarında, varlıkları resmen tanınmış profesyonel mesleklerin öncülük ettiği profesyonelleşme biçimlerinden birini benimsemeye çalışarak ulaşmayı amaç edinebileceği bir statü olarak görülürler.

1. Mesleğin tam zamanlı hâle gelmesi,
2. İsim değişimi ile mesleğin özel olarak seçilmiş bazı kişilere ait bir nüfuz alanına sahip olması,
3. Ulusal bir dernek kurulması
4. Eğitim alanının açılması,
5. Etik kurallarının belirlenmesi,
6. Popüler ve yasal bir destek kazanmak için politik girişimlerde bulunulması.

Profesyonel mesleğe ilişkin bu tanımda, daha önceki tanımlamaların bazılarında da öne çıkan ortak unsurlar bulunmaktadır. Bunlar; 1. Anlaşılması ve kullanılması güç; fakat talep edilen bir bilgi, 2. Yüksek eğitim düzeyi ve hayat boyu öğrenim bilinci, 3. Piyasada ayrıcalıklı bir yer ve kontrol olanağı, 4. Bilgiye dayalı mesleki statü ve maddi ödüller, 5. Örgütlenme sayesinde kazanılmış topluluk, üyelik ve kurum kimliği duygusu, 6. Bağlılık, sorumluluk ve meslektaşlık bilinci olarak sıralanabilir (Seçer,2008).

Kavram olarak lonca; sanat sahiplerinin ve esnafın kendi aralarında kurdukları düzeni, birliği ve özel işleri için toplandıkları yeri ifade etmektedir. Lonca teşkilatı, mesleğe giriş ve ilerleme açısından esnaf zaviyeleri ölçüsünde ağır koşullar koymadığı gibi din ve tarikat esaslarına da tabi olmamıştır. Merasimsiz olarak ve hangi dinden olursa olsun bütün esnafın toplanabileceği ve serbestçe müzakere yapabileceği bu tür yerlere lonca dendiği için bu esnaf örgütüne de lonca teşkilatı adı verilmiştir

Profesyonel derneklerin, 19. yüzyılda üç önemli aşama geçirdikleri görülür. Bu üç aşamanın endüstriyel gelişmedeki aşamalarla da ilişki içinde olduğu belirtilmektedir. 19. yüzyılın ilk yarısında iş hayatı ve ulaşımın henüz yerel özellikler taşımasından dolayı profesyonel dernekler de yerel olarak kurulmuşlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısında ise profesyonel derneklerin daha ulusal boyutta örgütlenmeleri söz konusudur. Ulusal boyutta kurulan dernekler, nüfusun hâlâ hareketli olması ve yeni endüstri şartlarında iş rollerinin henüz iyi şekilde belirlenememesi nedeniyle genelde devletin üst kademlerindeki bir kişi tarafından kuruluyordu ve seçkinci bir eğilime sahiptiler. Endüstriyel sistemin 1890’lar ile İkinci Dünya Savaşı arasında geldiği üçüncü aşama; temel endüstrilerde ulusal ekonomik bütünleşmenin iyi bir şekilde sağlandığı, kentleşmenin doruk noktasına ulaştığı ve nitelikli işgücünün örgütlenmeye karar verdiği bir aşamadır.

Yeni mesleki profesyonellik, büyük ölçüde endüstri devriminin bir ürünü olmakla birlikte aynı zamanda eğitimli uzmanlık ve profesyonel etiğin önemine inanmış devlet ve uzmanlaşmış yüksek eğitim için artan istek sürecinde buna destek veren üniversitenin etkisiyle profesyonelleşmeyi amaçlayan beyaz yakalı mesleklerin de bilinçli davranışlarının bir ürünüdür.

Bilgi toplumu, daha önce görülmemiş bir hızla “bilginin toplanması, işlenmesi ve dağıtılmasıyla ilgili faaliyetlerin arttığı” bir toplumdur (Dura/Atik,2002).

Perkin’in “profesyonel toplum” olarak adlandırdığı günümüz toplum yapısında ön plana çıkan birkaç önemli özellik bulunmaktadır. Örneğin Perkin’e göre gelişmiş ülkelerin modern toplumları, liyakata göre seçilen ve eğitimli uzmanlığa dayanan uzmanlaşmış mesleklerin kariyer hiyerarşilerinden oluşur. Profesyonel toplum, eğitim sayesinde yaratılan ve nitelikli olmayanların dışlanması; yani kapanma stratejileri ile sürdürülen beşeri sermayeye dayanır. Endüstri öncesi ve endüstri toplumlarının toprağa ve endüstriye dayalı zenginlikleri güçlerini, işletmelerinin profesyonellerinin yönetimi altında kullanmaya çalışırlar. Profesyonel toplum, profesyonellerin egemen olduğu toplum yapısından daha fazlasını ifade eder

Mesleklerin ve profesyonel mesleklerin doğasını açıklamaya yönelik birçok teorik yaklaşım ileri sürülmüş olmakla birlikte bu yaklaşımlar arasında en etkili olanların fonksiyonalist, çatışmacı ve kurumsal yaklaşımlar olduğu belirtilebilir.

Meslekler sosyolojisi alanında 1960’ların sonlarına kadar olan dönem, fonksiyonalist teorilerin geliştirildiği ve baskın olduğu bir dönem olmuştur. Fonksiyonalist modele göre profesyonel meslekler, toplumun değer ve hedeflerini yansıtan durağan kurumlardır. Bu nedenle toplumun mesleki ve sosyal yapısı açısından çok önemli görülürler. Toplumun ihtiyaç duyduğu belirli görevleri yerine getirme fonksiyonunu üstlenen birimler olarak vurgulanırlar (Montagna,1977).

Çatışmacı teori, profesyonel gücü daha çok profesyonel bireyin hem meslek içindeki hem de meslek dışındaki faaliyetleri çerçevesinde değerlendirmektedir (Seçer,2008). Diğer yandan, bu teorik yaklaşım çerçevesinde, profesyonel mesleklerin yükselişine eşlik eden sosyal hareket benzeri mücadeleler ile devletin bunları denetlemedeki farklılaşan rolü de tarihsel ve karşılaştırmalı bir bakış açısı ile ele alınmıştır.

Profesyonel mesleklere kurumsal bir bakış açısı ile yaklaşan yaklaşımların profesyonel meslekleri diğer bütün sosyal kategorilerden daha fazla düzeyde kurumsal bir birim olduklarını ileri sürmektedirler. Buna göre profesyonel meslek sahibi profesyoneller de kurumların en etkin ve çağdaş zanaatkarlarıdır. Profesyonel otoritenin çeşitli belirsizliklerle başa çıkabilmek için bir çerçeve sağlayan kültürel-bilişsel, normatif ve düzenleyici ögeleri yaratma ve uygulama kapasitesine dayandığı görüşü kurumsal bakış açısının temelini oluşturmaktadır. Makro düzeydeki kurumlar olarak profesyonel meslekler; farklı norm, uygulama, ideoloji ve örgütsel biçimlerle ayırt edilebilir özellik taşıyan bilgi, uzmanlık, iş ve işgücü piyasalarını temsil etmektedirler. Günümüzün temel kurumsal birimleri olan profesyonel meslekler, kültürel-bilişsel, normatif ya da düzenleyici kurumsal ögelerden herhangi birine ya da hepsine birden vurgu yapmaktadırlar (Scott,2008).