Modern teknolojik gelişmelerin ve yüksek katma değerli ürünlerin desteklenmesi, araştırma geliştirme, eğitim ve sağlık alanında nitel ve nicel iyileştirmeler, finansal yapının güçlendirilmesi, mali disiplinin sağlanması, fiyat istikrarının sağlanması, gelişmiş ulaşım ve altyapı hizmetleri, bölgesel koşullara özgün üretim çeşitliliğinin artırılması ve doğrudan yabancı yatırımlar için cazip koşulların geliştirilmesi gibi adımlar; iktisadi büyüme performansını pozitif yönde etkileyerek kişi başına düşen geliri artıracaktır.

Sanayi politikaları, para ve maliye politikası dışındaki araçlarla kaynak tahsisini veya üretim ve kaynak tahsisinin genel mekanizmalarını değiştirmek için tasarlanan politika eylemleridir.

Sanayileşme politikasına ilişkin tanımlarda dikkat çeken hususlardan biri, devlet müdahalesi vurgusudur. Sanayileşme politikası, devletin ekonomiye müdahalesi
ve yönlendirmesi gerekliliğinden doğmuştur.

Piyasa başarısızlıklarının birinci temel nedeni, bilgi dışsallıklarıdır. Ekonomik hayatta zaman zaman yenilikler ortaya çıkmaktadır. Bu yenilikler risk içermektedir. Söz konusu yenilikler, başarılı sonuçlar sağlayabileceği gibi başarısız sonuçlara da yol açabilir. Yenilik geliştirmenin sonuçlarının net olmaması, girişimcilerin şevkini kırarak üretim düzeyinin piyasa talebinin gerisinde kalmasına yol açabilir.

Piyasa başarısızlıklarının nedenleri, bilgi dışsallıkları ve koordinasyon başarısızlıkları olarak iki başlık altında toplanabilir.

Sanayileşme politikasının temel unsurları; Yatırım ve Teşvik Politikası, Teknoloji Politikası, Rekabet Politikası ve Bölgesel Gelişme Politikası olarak sıralanmaktadır.

Yatırımları teşvik etmek amacıyla kullanılan en temel araçların başında vergi teşvikleri gelmektedir. Vergi teşviklerinin hede?eri; bölgesel gelişme hedefi sektörel yatırım hedefi, performans artırma hedefi ve teknoloji transferi hedefi olmak üzere dört başlık altında incelenebilir.

Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren başvurulan teşvik uygulaması, 1968 yılında gerçekleştirilen merkezî yapılanmayla birlikte yerini teşvik belgesi sistemine bırakmıştır. 1980 yılına kadar sürdürülen uygulamalarda, bu dönemde uygulanan ithalat ikameci sanayileşme stratejisine uygun bir tutum sergilenmiştir. Bu çerçevede iç talebin karşılanması, diğer bir ifade ile iç piyasaya dönük üretimin desteklenmesi amacıyla yatırım indirimi, gümrük muafiyeti ve ihracat kredisi gibi araçlara başvurulmuştur. 1968 yılında gerçekleştirilen diğer bir önemli adımda, “kalkınmada öncelikli yöre” uygulaması ile bölgesel eşitsizliklerin bertaraf edilmesine çalışılmıştır. 1970’li yıllarda ara mallar ve yatırım malları üreten sektörlerin teşvik edilmesi amaçlanmıştır.

1980’lerin sonlarından itibaren teşvik uygulamalarında üç temel önemli değişiklik gerçekleştirilmiştir. İlk olarak parasal teşvikler yerine yatırım indirimi, gümrük muafiyeti ve KDV ertelemesi gibi vergi teşviklerine yoğun bir şekilde başvurulduğu gözlenmiştir. İkincisi, genel destek (hem parasal hem de vergisel teşviklerin GSMH’ye oranı) seviyesinde düşüş eğilimi gerçekleşmiştir. Üçüncüsü, herhangi bir sektörel öncelik söz konusu olmadan, diğer bir ifade ile sektör ayrımı gözetilmeden yatay teşvik uygulamasına başlanmıştır.

Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelere yatırım amacıyla gelen çok uluslu şirketlerin de bu ülkelere yaptığı katkılar aşağıdaki noktalarda toplanabilir:

• Çok uluslu şirketler, gittikleri ülkelerdeki üretim darboğazlarının azalmasına katkı sağlar.
• Bu firmalarda çalışanlar, ulusal firmalara geçtiklerinde üretim bilgi ve becerilerinin yanı sıra teknoloji kullanma becerilerini transfer ederler.
• Yabancı firmalar, geldikleri ülkelerdeki tekelci eğilimlerin kırılmasına ve rekabet ortamının ortaya çıkmasına katkı yaparlar.
• Stok, kalite kontrol ve standardizasyon tekniklerinin yanı sıra etkin bir şekilde işleyen dağıtım kanallarının gelişme süreci hızlanır.
• Ulusal firmalar, çok uluslu şirketlerin ulusal ve uluslararası piyasalarda kullandıkları etkili yönetim ve pazarlama tekniklerine uyum sağlamaya çalışırlar.

Teknolojik yenilik faaliyetlerinde piyasa aksamasının dört temel nedeni vardır:

• Teknolojik yenilik ve bilginin kamusal mal niteliğinin önemli olması,
• Teknolojik yeniliklere ilişkin faaliyetlerin başarısının belirsizliği,
• Arrow ikilemi,
• Dışsallıklar

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin teknolojik açıdan gelişmişlik düzeylerini artırmak üzere başvurdukları tedbirlerden biri de teknoloji transferidir. Teknoloji transferinin çeşitli kanalları vardır. Söz konusu kanallar; mal ve hizmet ticareti, doğrudan yabancı yatırımlar, teknoloji lisansları aracılığıyla doğrudan bilgi ticareti şeklindedir.

Sanayileşme politikalarının temel bileşenlerinden biri de rekabet politikalarıdır.
Rekabetin üç temel özelliği bulunmaktadır. Bunlar;

• Rekabet, göreceli bir kavramdır. Rekabetten söz edilirken iktisadi birimlerin performanslarının karşılaştırılması hususu üzerinde durulmaktadır.
• Rekabet; firma, sektör ya da ulusal ekonomi düzeyinde kullanılabilir. Firmalar arasında, sektörler arasında ya da ülkeler arasında rekabet karşılaştırmasından söz edilebilir.
• Rekabet kavramı, ülke düzeyinde ele alındığında bireysel refah ya da ticaret performansı ile ilintilendirilerek kullanılabilir.

Ulusal rekabet politikasının temel belirleyicileri dört başlık altında toplanabilir. Bunlar; değişim politikaları, makroekonomik yapı ve politikalar, ara ya da destekleyici politikalar ve mikropolitikalar şeklinde sıralanabilir.

Geleneksel bölgesel politikalar, merkezî bir kurum tarafından yürütülen politika demetinden oluşmaktadır. Geleneksel politika anlayışı, dengeli kalkınma anlayışına dayanmaktadır. Bu çerçevede; gelirin yeniden dağılımı yoluyla az gelişmiş bölgelerin mali yapısının, istihdam imkânlarının ve altyapısının güçlendirilmesinin yanı sıra gelişmişlik makasının daraltılması hede?enmektedir.

Yeni bölgesel kalkınma anlayışı, içsel büyüme teorisine dayanmaktadır. Bu anlayış; bölgesel arz yapısının güçlendirilmesi, cazip yatırım ortamının tesis edilmesi, merkezî karar yerine yerel inisiyatifin güçlendirilmesi, beşeri sermaye, sosyal sermaye ve inovasyon gibi kavramları gündeme getirmiştir.

Bölgesel ve ulusal rekabeti etkileyen faktörler; altyapı, makroekonomik istikrar, insan kaynakları ve üretken çevre olarak sıralanmaktadır.

Küresel sermayenin çevre tahribatlarına yol açan yer değişikliği süreci “kirli endüstri sığınağı hipotezi” ile açıklanmaktadır. Bu hipoteze göre çoğu az gelişmiş ülkede çevre denetiminin ve standartlarının zayıf olması, bu ülkeleri çok uluslu şirketlerin kirlilik sığınakları hâline getirmiştir. Bu ülkeler kendi ülkelerindeki yatırımların bazılarını az gelişmiş ülkelere kaydırmak suretiyle ciddi çevre sorunlarına neden olmaktadırlar. Bir bölgenin kirlilik sığınağı olarak kabul edilmesi için temel koşul, gevşek çevre standartlarına sahip olması nedeniyle çevre kirliliğine neden olan firmanın maliyetlerini düşürmek amacıyla bu bölgeyi tercih etmesidir. Kirletici firmalar, ulusal ya da yabancı firma olabilir. Bu firmalar, yeni yatırım projelerini veya başka ülke ya da bölgelerdeki üretim birimlerini gevşek çevre standartlarına sahip bölgelere kaydırabilirler.

Bu ülkelerin en temel özelliklerinin başında hızlı nüfus artışı gelmektedir. Kişi başına düşen gelirin asgari geçim sınırının çok altında seyretmesi nedeniyle tasarruf eğilimi çok zayıf olmakta ve yatırım harcamaları için gerekli fon birikimi sağlanamamaktadır. Yatırım harcamalarının yetersizliği, istihdam hacminin artırılamamasına ve dolayısıyla
işsiz sayısının artmasına yol açmaktadır. Üretim yetersizliği ve işsizlik, fakirlik kısır döngüsünün kırılmasını zorlaştırmaktadır. Öte yandan az gelişmiş ülkelerde kaynak yetersizliği, teknoloji gelişimi ve teknoloji transferini zora sokmaktadır.

Olması gereken sanayi politikası her ülkeye göre farklılık gösterse de başlıca önerilerde bulunulabilir. Bunlardan ilki, yüksek katma değerli sektörlere yönelik teşvik politikaları sağlanmasıdır. İkinci olarak, Ar-Ge harcamalarının ulusal gelir içerisindeki payı artırılmalıdır. Son olarak teşvik uygulamalarında etkinliğin artırılması için sanayi envanteri oluşturulmalıdır.