Bu aşamalar;

• ilk belirleme aşaması,
• değerlendirme aşaması,
• planlama aşaması,
• uygulama aşaması,
• uygulamanın izlenmesi/ölçülmesidir.

Bakım gereksiniminin tespit edilmesi sürecini “İlk Belirleme” basamağı olarak isimlendirmek mümkündür. İlk belirleme basamağının aşamaları;

• Başvuruda bulunma,
• Öngörüşme gerçekleştirme ve talep formunun doldurulması,
• Sosyal inceleme raporunun hazırlanması,
• Yerleştirme kararının verilmesi.

• Yetersizlik durumunun ne olduğu (görme güçlüğü, zihinsel yetersizlik, işitme güçlüğü, fiziksel güçlük gibi),
• Süreğen bir hastalığının olup olmadığı,
• Yetersizlik ve hastalık durumlarına ilişkin sağlık raporuna sahip olup olmadığı,
• Sağlık raporunu aldığı tarih ve geçerlilik süresi.

Değerlendirme aşamasını kendi içerisinde üçe ayırmak mümkündür. Bunlar:

• İlk değerlendirme,
• Bütünsel değerlendirme,
• Risk değerlendirmesi

şeklinde sıralanmaktadır.

• Sağlık alanı,
• Kişisel bakım alanı,
• Sosyal alan,
• Ruhsal/Duygusal alan,
• Fiziksel koşullar.

Toplanması gereken bilgiler şu konuları kapsar:

• Bireyin yetersizliğine bağlı olarak ek yetersizliği olup olmadığı,
• Bireyin geçici ya da kalıcı bir tedavi gerektiren bir hastalığının olup olmadığı,
• Bireyin kullandığı ilaçlar,
• Bireyin herhangi bir alerjik durumunun olup olmadığı,
• Bireyin uyması gereken bir diyetinin olup olmadığı,
• Bireyin beslenme özellikleri,
• Bireyin uygu düzeni.

Kişisel bakımla ilgili bilgi toplanması gereken konular şunlardır:

• Banyo ihtiyacı,
• Tuvalet ihtiyacı ve temizliği,
• Tırnak ve saç bakımı,
• Dişlerinin temizliği,
• El, yüz ve ayak temizliği,
• Sakal tıraşının yapılması ve istenmeyen tüylerin temizliği,
• Burun ve kulak temizliği.

Psikolojik başka bir ifadeyle ruhsal-duygusal alanlardaki hizmetler bakıma muhtaç bireye sunulacağı gibi, bakıma muhtaç bireyin ailesine de sunulmaktadır. Örneğin bireyin kendisinin, yetersizliğinin kabulü ile ilgili konularda desteğe ihtiyacı olabilir. Benzer şekilde aile üyelerinin de, bireyin yetersizliğini kabul etme, yetersizliği konusunda bilgi sahibi olma gibi konularda bilgi gereksinimi olabilir.

Sosyal alan ile anlatılmak istenen bakıma muhtaç bireyin sosyal hayata katılımını sağlayacak sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile bu etkinliklere katılma konusunda refakat hizmetlerine gereksinim olup olmadığının değerlendirilmesi anlamına gelmektedir. Bireyin arkadaşlarının olup olmadığı, aile desteği olup olmadığı, yapmaktan hoşlandığı hobileri olup olmadığı, ev ya da merkez dışında katılabildiği etkinlikler olup olmadığı, üye olduğu gruplar olup olmadığı gibi konularda bilgi alınmasını gerekmektedir. Sosyal alan kapsamına giren konular bir yanıyla ruhsal-duygusal alan ile de ilişkilidir. Bakıma muhtaç bireyin ve ailesinin sosyal etkinliklere katılabilme düzeyi, ruhsal-duygusal alanda da kendilerini nasıl hissettiklerini etkileyebilmektedir.

• Aile desteği var mı?
• Arkadaşları var mı?
• Hobi gibi uğraşları var mı?
• Boş zamanlarını nasıl geçirir?
• Üye olduğu gruplar var mı?
• Ev dışı katılabildiği etkinlikler var mı?

Fiziksel koşullar ile anlatılmak istenen, bireyin bakım alacağı çevrenin özellikleridir. Daha önce de bahsedildiği gibi, bakım hizmetleri evde verilebileceği gibi ayrı özel bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde de verilebilmektedir. Ev ve merkezlerin özellikleri ve sahip oldukları koşullar farklı olabilmektedir. Örneğin, bireye evde bakım hizmeti sunulacaksa bireyin kendisine ait bir odasının olup olmaması fiziksel koşullar ile ilgili bir özelliktir.

Bireyin hayatını tehlikeye sokacak özellikteki durumların değerlendirilmesi ve tespiti amaçlı yapılan değerlendirmedir. Diğer bir ifadeyle bireyin güvenliği için gerekli olan düzenlemelerin belirlenmesi olarak da ifade edilebilir.

Risk değerlendirmeyle ilgili unsurlar şunlardır:

• İntihar riski,
• Kaçma riski,
• Yangın riski,
• Düşme riski,
• Alerji riski,
• Boğulma riski,
• Kaybolma riski,
• Kendine / çevresine zarar verme,
• Şiddet / saldırganlık.

Görüşme, dolaylı değerlendirme tekniklerinden biri olup, en genel tanımı ile kontrollü ve amaçlı bir iletişim biçimidir. Kontrollü ve amaçlı olması, bir teknik olarak görüşmeyi, sohbetten farklılaştıran yanıdır. Görüşmeyi iki yolla gerçekleştirmek mümkündür:

• Bireyin kendisi ile görüşme,
• Bireyin bakımından sorumlu ve/veya yaşamındaki önemli/ilgili kişilerle görüşme.

Gözlem, doğrudan değerlendirme tekniklerinden birisidir. Bakıma muhtaç bireyin doğrudan gözlenmesi, neleri yapıp neleri yapamadığının izlenmesi şeklinde uygulanabilmektedir. Örneğin bireyin bağımsız hareket etme becerilerine yönelik, görüşme sırasında soru sorarak bilgi almak mümkünken; gözlem sırasında bireyin doğrudan izlenmesi yoluyla bağımsız hareket etme becerilerine sahip olup olmadığına ilişkin bilgi elde etmek mümkündür.

Kontrol listesi en basit tanımıyla bir çeteleme listesidir. Herhangi bir işlemin tamamlanması için yapılması gerekenler listelenir. Ardından her bir madde için yapılıp yapılmadığına ya da gözlenip gözlenmediğine ilişkin işaretlemeler yapılır. Hazırlaması kolay ve kullanışlı yazılı araçlardır (Vuran, 2017). Gerek görüşmeler gerekse gözlemler sırasında kontrol listelerinden yararlanılabilir. Bilgi alınmak istenilen konuların listelenmesi, herhangi bir konunun gözden kaçırılmasını da engellemiş olur.

1. Değerlendirmeye başlamadan önce, süreçteki herkesi değerlendirmenin mantığı, amacı ve kapsamı hakkında bilgilendirmek gerekmektedir.
2. Değerlendirme ve bilgi toplama süreci mümkün olduğunca bireyin kendi ortamında gerçekleştirilmelidir.
3. Bilgi almak amacıyla öncelikle bireyin kendisi ile görüşülmelidir.
4. Bireyin sözel iletişim becerileri yeterli değilse, alternatif yollar kullanılarak bilgi alınmaya çalışılmalıdır.
5. Daha kapsamlı değerlendirme için mümkün olduğunca farklı kaynaklardan bilgi toplanmalıdır. Bireyin hem kendisi hem de çevresindekilerle görüşmek daha detaylı bilgi sağlayacaktır.
6. Gözlem, görüşme, kontrol listesi gibi birden fazla teknik kullanılarak bilgi toplanmalı; toplanılan bilgilerin karşılaştırılmalıdır.
7. Değerlendirmede görüşmenin niteliği kadar, görüşmeyi yapan kişinin özellikleri de önemlidir. Değerlendiren kişilerin dinleme ve gözleme yeterliliği, sözlü ve sözlü olmayan iletişimi anlamasını sağlayacaktır.

Bu aşamalar a) ilk belirleme aşaması, b) değerlendirme aşaması, c) planlama aşaması, d) uygulama aşaması ve d) uygulamanın izlenmesi/ölçülmesi aşaması olarak sıralanmaktadır.

Bakım hizmetlerinden yararlanmak isteyen yetersizliği olan bireylerin ve bakımlarından sorumlu kişilerin öncelikle bu hizmetler için başvurmaları ve gerekli koşulları karşılıyor olmaları gerekmektedir.

Bakım gereksiniminin tespit edilmesi sürecini “İlk Belirleme” basamağı olarak isimlendirmek mümkündür.

İlk belirleme sürecinin, başvuruda bulunma, ön görüşme gerçekleştirme ve talep formunun doldurulması, sosyal inceleme raporunun hazırlanması ve yerleştirme kararının verilmesi aşamalarından oluştuğu görülmektedir.

Bu aşamada ilgili mevzuata göre yetersizliği olan bireyin kendisi ya da bakımından sorumlu olan kişiler (ailesi/yakınları) il veya ilçe müdürlüklerine bildirimde bulunarak başvuru yapabilmektedirler.

Sosyal inceleme raporunun hazırlanmasının ardından yetersizliği olan bireyin bakım hizmetlerinin sunulması için yerleştirme işlemleri başlatılır.

Yerleştirme kararı bireyin özelliklerine ve talep durumuna göre değişiklik gösterebilmektedir.

Değerlendirme aşaması ise yerleştirme işleminin gerçekleştirilmesinden sonra başlar.

Bakım planı, yetersizliği olan bireylerin bakımlarının nasıl planlandığını gösteren yazılı bir dokümandır.

Eğer değerlendirme uygun bir şekilde yapılmazsa ya da doğru bilgiler toplanmazsa, yetersizliği olan bireye gerçekten ihtiyaç duyduğu hizmetler sunulamayabilir

Bireyin bakım ihtiyaçlarına yönelik daha detaylı bilgilerin elde edileceği değerlendirme aşaması bütünsel değerlendirme aşamasıdır.

İlk değerlendirme aşaması, temel bilgilerin toplanması amacıyla gerçekleştirilen bilgi toplama ve değerlendirme sürecidir.

Sağlık, Ruhsal/ Duygusal, Sosyal, Kişisel Bakım, Fiziksel Koşullardır.

Sağlık sözcüğünün sözlük anlamı kişinin fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden iyi olması durumudur (Türk Dil Kurumu)

Üzüntü, stres, gelecek kaygıları, maddi kaygılar, manevi destek yoksunluğu gibi pek çok durum, bakıma muhtaç bireylerin ve bakımından sorumlu kişilerin kişisel özelliklerine, yetersizlik türlerine ve yetersizlikten etkilenme derecelerine göre kişilerin bunalıma girmelerine ve kendilerini sosyal yaşantıdan soyutlamalarına yol açabilmektedir. 

Bakıma muhtaç bireylerin gereksinimlerinin karşılanabilmesi için, değerlendirmenin iyi bir şekilde yapılması ve gerekli bilgilerin eksiksiz bir şekilde toplanması gerekmektedir.

Görüşme, dolaylı değerlendirme tekniklerinden biri olup, en genel tanımı ile kontrollü ve amaçlı bir iletişim biçimidir (Türnüklü, 2000).

Kontrol listesi en basit tanımıyla bir çeteleme listesidir. Herhangi bir işlemin tamamlanması için yapılması gerekenler listelenir.

Özellikle fiziksel koşulların özelliklerine ilişkin bilgi elde edilmek istenildiğinde de gözlem tekniği kullanışlı bir seçenektir.

Bireylerin aşına olduğu ya da kendi tercih ettikleri ortamlarda değerlendirilmeleri, daha doğru bilgiler elde edebilmek açısından önemlidir.