Böceklerle savaş; kültür bitkilerinde veya onların ürünlerinde zararlı olan böceklerin meydana getirecekleri zararları önlemek ya da azaltmak amacıyla popülasyonlarını ekonomik zarar seviyesinin altına düşürebilmek için uygulanan yöntemlerin bir bütünüdür.

Böceklerle savaşta temel ilke, insan ve çevre sağlığı göz önünde tutularak, doğal dengeyi olabildiğince bozmadan zararlı böcek popülasyonlarını mümkün olduğunca uzun süre ekonomik zarar seviyesinin altında tutmaktır.

Doğada canlılar genelde bir beslenme ilişkisi içinde bir arada yaşarlar. Bu ilişki çok sayıda halkadan meydana gelmiş bir zincire benzetilebilir. Tüm organizmalar varlıklarını sürdürebilmek için bir başka organizma veya ürünü ile beslenir. Örneğin bazı böcekler bitkilerle beslenerek, bazı kuş türleri bitkilerle beslenen bu böceklerle beslenerek, bazı yırtıcı veya avcı türler de böcekleri yiyen bu kuşlarla beslenerek yaşamlarını sürdürmektedirler. Bu ilişki doğadaki beslenme zincirinin birer halkası olup ekosistemde tüm canlıların bir denge içerisinde yaşamalarını sağlar.

Buna göre doğada zararlı ve yararlı organizmalar bir arada ve belirli bir denge içinde bulunurlar ki doğadaki bu sisteme doğal denge adı verilir.

Domates güvesi (Tuta absoluta) larvası, domates yaprak ve meyvesi ile beslenir.

Nesidiocoris tenuis isimli predatör böcek de Domates güvesinin larvalarıyla beslenmektedir.

Domates güvesi domates yaprak ve meyvesi ile beslenmesinin sonucu olarak insanların besinine ortak olduğu için “zararlı” sıfatını alır. Domates güvesi ile beslenen avcı böcek ise zararlı olan Domates güvesi larvaları ile beslenip onun popülasyonunu azaltması nedeniyle insanlar açısından “yararlı” sıfatını alır.

Doğal dengeyi bozan etkenleri; doğal afetler, kültür şeklinin değiştirilmesi, orman ve çayır - meraların azalması, zararlılarla bulaşık ithal üretim materyalinin kullanılması, uygun olmayan savaş yöntemlerinin seçilmesi, savaş yöntemlerinin uygun olmayan zamanda veya şekilde uygulanması gibi özetlemek mümkündür. Bu etkenlerden doğal afetlerin dışında olanların tümü insanların neden olduğu etkenlerdir. Son üçü ise tarımsal savaş ile doğrudan ilişkilidir.

Herhangi bir zararlının ekonomik zarara neden olan en düşük popülasyon yoğunluğuna ekonomik zarar seviyesi (EZS) adı verilir.

Ekonomik zarar eşiği (EZE) ise herhangi bir zararlının artan popülasyonu karşısında ekonomik zarar seviyesine ulaşmadan popülasyonunu düşürme girişimlerinin gerekli olduğu noktadır.

Maliyet/Potansiyel yarar oranı zararlılara karşı savaşın ekonomisi ile ilgili bir diğer kavramdır. Bu oranda pay, zararlıya karşı uygulanacak savaşın maliyetini, payda ise savaş sonunda üründe sağlanacak potansiyel yani beklenen yararın parasal değerini gösterir. Bu oranda payda ne kadar büyükse savaşın o kadar ekonomik ve kârlı olduğu anlaşılır.

Ekonomik Zarar Eşiğini Etkileyen Faktörler

*Zararlı böceğin türü

*Ürünün ekonomik değeri

EZE değerinin hesaplanması için, zararlı popülasyon yoğunluklarında elde edilen ürünün kalite ve kantite değerleri yardımıyla artan zararlı popülasyonu karşısında kaybedilen ürün değeri hesaplanır. Farklı popülasyon yoğunlukları ile bu yoğunluklardaki ürün kayıpları esas alınarak regresyon analizi yapılır ve regresyon doğruları belirlenir. Böylece hesaplanan y = a + bx doğrusu formülünde savaş masrafları (y) yerine konarak (x) değeri olan EZE değeri hesaplanabilir.

Herhangi bir zararlıya karşı savaşın başarısı her şeyden önce zamanının doğru saptanmasına bağlıdır. Savaş zamanı eğer önceden tahmin edilebilirse hazırlıkların zamanında yapılabilmesi nedeniyle bu başarı daha da artmış olacaktır. Buna bir de zararlı yoğunluğunun tahmini eklenecek olursa zararlıya karşı savaşın rasyonelliği de sağlanmış olur. Bunlara göre önceden tahmin ve uyarı; zararlı popülasyonunun değişmesinde etkili olan tüm faktörleri değerlendirerek zararlının ekonomik zarar eşiğine ulaşıp ulaşamayacağını, eğer ulaşacaksa bunun zamanını tahmin ederek üreticileri önceden uyarmaktır. Böylece zamanında ve doğru uygulanacak yöntemlerle, örneğin ilaçlamalarla doğal denge ve çevre sağlığı yüksek oranda korunmuş olacaktır.

Böceğin çıkış zamanı ve yoğunluğunun belirlenerek, bunun zarar başlangıcı veya ilaçlama zamanı ile olan ilişkisine ait bilgilerle birleştirilerek tahminde bulunulabilir. Bunun için genel olarak tuzaklardan yararlanılır. Örneğin Elma içkurdu ve Salkım güvesi gibi zararlılar için eşeysel çekici tuzaklardan yararlanılır. Zeytin sineği, Akdeniz meyvesineği gibi zararlılar için hem feromon hem hidrolize protein esaslı bileşiklerin çekiciliğine dayalı tuzaklar kullanılır. Kiraz sineği, Pamuk yaprakbiti gibi zararlılarda ise sarı yapışkan tuzaklar adı verilen renk tuzaklarından yararlanılır. Örneğin Elma içkurdu, Akdeniz meyvesineği, Zeytin sineği ve Kiraz sineği’nde tuzaklarda ilk erginin görülmesiyle birlikte, Salkım güvesi’nde ise maksimum ergin sayısına ulaşıldığında savaşa başlanılır. Zararlı biyolojisinin izlenmesinde kafeslerden de yararlanılır. Örneğin Elma içkurdu’nun kışlayan larvaları kokonları ile birlikte toplanıp bir kültür kafesine konarak ergin çıkışı ve hatta yumurta bırakışları ve yumurta açılışları izlenir. Zararlı biyolojisinin izlenmesinde bir diğer yöntem atraplarla yakalamadır. Kültür bitkilerinin üzerinde belirli sayıda atrap sallanarak zararlının çıkışı ve yoğunluğu belirlenmiş olur.

 Zararlılar bitkilerin belirli dönemlerinde yaşarlar. Örneğin Maymuncuklar bağlarda gözler kabarmaya başladığı dönemde zararlı olur. Kiraz sineği kiraz meyvelerinin kızarmaya başladığı dönemde yumurta bırakmaya başlar. Aynı şekilde Elma içkurdu’nun ilk döl larvaları, elma meyveleri ceviz büyüklüğünü aldığında görülmeye başlar. İşte yukarıdakilerle benzer şekilde zararlılar ile bitkinin fenolojisi arasındaki ilişkiden yararlanılarak, bitkilerin fenolojileri dikkate alınarak önceden tahmin ve uyarı gerçekleştirilebilir.

Zararlıların fizyolojik faaliyetleri belirli bir sıcaklıktan itibaren başlar. Bu sıcaklığın altında uyuşuk durumdadırlar. İşte fizyolojik faaliyetlerin başladığı sıcaklık derecesine o zararlının gelişme eşiği adı verilir.

Ortamın gelişme eşiği üzerindeki sıcaklıklar, söz konusu zararlının gelişmesine etkili olan sıcaklıklardır ve etkili sıcaklık adı verilir.

Bir zararlının belirli gelişme dönemini veya bir dölünü tamamlayabilmesi için belirli miktarda etkili sıcaklık toplamını almış olması gerekir. Bu toplam etkili sıcaklık her tür için ayrı ve genelde sabit olup termal konstant adını alır.

EZY düşüncesi 19. yüzyılın sonlarında oluşmaya başlamış ve 20. yüzyılın başlarında bazı uygulamaları görülmüştür. Bu ilk uygulamalarda kimyasal savaşın yanında sadece biyolojik savaşın düşünüldüğü ve böyle uygulandığı dikkati çekmektedir. Ancak bugünkü anlamıyla entegre mücadele kavramı ilk defa 1954 yılında ortaya atılmış olup ilkeleri, 1965 yılında Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) tarafından belirlenmiştir. Bitki koruma alanında geliştirilmiş en modern uygulama olarak kabul edilmektedir. İngilizcede yaygın olarak, Integrated Pest Management (IPM) ve Integrated Pest Control (IPC) olarak ifade edilen bu uygulama ülkemizde önceki yıllarda, Tamamlayıcı mücadele, Tüm savaş, Tamamlayıcı zararlı savaşı, Entegre savaşım, Entegre mücadele gibi isimlerle tanımlanmış olup günümüzde Entegre Zararlı Yönetimi olarak bilinmektedir. EZY, FAO tarafından, “Zararlı türlerin popülasyon dinamiklerini ve çevre ile ilişkilerini dikkate alarak, uygun olan bütün mücadele metotlarını ve tekniklerini uygun bir şekilde kullanarak, bunların popülasyonlarını, ekonomik zarar seviyesinin altında tutan bir zararlı yönetimi sistemidir” şeklinde tarif edilmektedir.

EZY’nin amacı, “sürdürülebilir ürün yetiştirilmesini garanti altına almak, zararlıların sebep olduğu kayıpları minimize etmek, zararlı popülasyonlarını en yüksek ekonomik kazanç sağlayacak seviyede tutmak, çiftçilerin diğer amaçlarını karşılamak, pestisitlerin insanlar, hayvanlar ve çevre üzerindeki risklerini en aza indirmek için çok yönlü taktiklerin iyi bir koordinasyon içinde kullanılması” şeklinde ifade edilmektedir. EZY, belirli agroekosistemde bulunan zararlı, hastalık ve yabancıotlarla mücadelenin ayrı ayrı değil, gerekli olan hepsinin birlikte yapılmasını ve uygun mücadele metotları ve tekniklerinin birbirini tamamlayacak şekilde uygulanmasını esas almaktadır. Bu mücadelede gerek zararlı gerekse doğal düşman olsun, hiçbir canlının ortadan tamamen kaldırılması istenmemektedir. Sadece, zararlı etmenlerin popülasyon yoğunluklarının ekonomik zarar seviyesinin altında tutulması amaçlanır. Bu nedenle, EZY programlarında zararlıların ekonomik zarar eşiklerinin mutlaka bilinmesi gereklidir. Ayrıca doğal düşmanların korunması ve desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. EZY anlayışı, programları ve uygulamalarında amaç; öncelikle çevre direncinin arttırılması ve buna rağmen zararlı popülasyonları ekonomik zarar eşiğinin üzerinde ise selektif (seçici) ilaçlar kullanılarak zararlı popülasyonunun düşürülmesidir. Bu anlayış ve uygulamalar zararlılara karşı ilaç kullanımını en düşük düzeyde tuttuğundan insan ve çevre sağlığı da büyük oranda korunmuş olur. EZY çalışmalarında öncelikle ele alınan çevre direncinin arttırılması, zararlılara karşı dayanıklı bitki çeşit ve varyetelerinin yetiştirilmesi, bitkinin sağlıklı ve kuvvetli bünyeli yetiştirilmesi için gerekli kültürel önlemlerin uygulanması, zararlıların popülasyonlarının düşürülmesini sağlayan mekaniksel ve fiziksel savaş yöntemlerinin uygulanması ve doğal düşmanların zararlılar üzerinde etkinliklerini arttırıcı önlemlerin alınması gibi çalışmaları içerir. EZY’de ilaç kullanımı en son ele alınacak bir yöntemdir ve bu da çevreye etkisi en düşük düzeyde olan ilaçların, yani spesifik ilaçların seçilmesi, uygun doz, uygun zaman ve uygun şekilde kullanılması ile en düşük düzeyde tutulur.