Duran Varlıklar grubunda yer alır.

Duran varlıklar Tekdüzen Hesap Planı’nda; Ticari ve Diğer Alacaklar, Mali Duran Varlıklar, Maddi Duran Varlıklar ve Maddi Olmayan Duran Varlıklar şeklinde gruplandırılmıştır.

İşletmenin esas faaliyetlerini gerçekleştirmek amacıyla kullandığı, boş arazi dışında, türüne göre yıpranma, eskime, demode olma, paslanma gibi özellikleri olan, ticari amaçla alınmış olmayan ve yararlanma süresi bir yıldan uzun olan taşınmaz nitelikli varlıklar Maddi Duran Varlıklar hesap grubunda yer alır. Bu varlıkların işletmenin mülkiyetinde olması gerekir.

VUK’un 262.maddesinde, maliyet bedeli; “iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetleri ile yapılan ödemelerle bunlara müteferri (ilişkin) bilumum giderlerin toplamını ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır.

VUK’un 270.maddesinde gayrimenkullerin maliyet bedeline satın alma bedelinden başka aşağıdaki giderlerin de gireceği belirtilmektedir:

1. Makine ve tesisatta gümrük vergileri, nakliye ve montaj giderleri

2. Mevcut bir binanın satın alınarak yıkılmasından ve arsanın tesviyesinden doğan giderler.

Bunlara ek olarak noter, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellâliye giderleri ile emlak alım ve taşıt alım vergilerini maliyet bedeline ithal etmekte veya genel giderler arasında göstermekte mükellefler serbesttirler.

Bu özellikler:

• İşletmenin kontrolünde olmalıdır

• Geçmişte meydana gelen bir olay veya işlem sonucu ortaya çıkmış olmalıdır

• Gelecekte yarar sağlayacak niteliklere sahip olmalıdır.

Bu yaklaşıma göre, yarar sağlamayan çok eski bir maddi duran varlığın maddi duran varlık hesaplarında yer almaması gerekmektedir.

250 Arazi ve Arsalar

251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri

252 Binalar

253 Tesis Makine ve Cihazlar

254 Taşıtlar

255 Demirbaşlar

256 Diğer Maddi Duran Varlıklar

257 Birikmiş Amortismanlar

258 Yapılmakta Olan Yatırımlar

259 Verilen Avanslar

Dönem sonunda maddi duran varlıklar için yapılacak envanter işlemleri çerçeve olarak kasa ve stoklar için yapılan işlemlere benzemektedir. Burada da muhasebe dışı envanter çalışmaları yapılarak varlıklar sayılır ve listelenir. Listesi yapılan maddi duran varlıklar, maddi duran varlıkların izlendiği hesaplarla karşılaştırılır. Böylece, kayıtlarda yer aldığı halde mevcut olmayan veya mevcut olduğu halde alındığında kaydedilmemiş olan maddi duran varlıklar tespit edilebilir.

Maddi duran varlıkların, aşınma, yıpranma, paslanma, demode olma, eskime gibi nedenlerle ekonomik değerlerinde meydana gelen tükenmelere Fransızca amortissement kelimesinden ülkemiz muhasebe yazınına geçen haliyle amortisman denir. Bir başka deyişle amortisman; maddi duran varlıkta meydana gelen değer tükenişinin, varlığın faydalı ömrü dikkate alınarak gider haline getirilmesidir.

Söz konusu tükenme kuramsal olarak varlığın faydalı ömrü ile sınırlıdır. Dolayısıyla işletmenin, amortisman hesaplamasında dikkate alacağı yıllık amortisman oranını saptarken, yasada belirtilen faydalı ömrü baz alması gerekmektedir. Mükellefler amortismana tâbi iktisadî kıymetlerini Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın tespit ve ilân edeceği oranlar üzerinden itfa ederler. İlân edilecek oranların tespitinde iktisadî kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır.

İktisadi ve teknik bakımdan bir bütün teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulü ile amortisman usullerinden yalnız birisi uygulanabilir. Bunların dışında; madenlerde amortisman, fevkalade amortisman ve kıst amortisman gibi yöntemler de işletmenin, maddi duran varlığın veya koşulların özelliğine göre yasal olarak kullanılabilmektedir.

VUK’un 317. Maddesine göre - Amortismana tabi olup;

1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;

2. Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen;

3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan;

menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Hazine ve Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" uygulanır.

Kıst amortisman kavramı VUK’un 320. maddesinde; “Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir” şeklinde açıklanmaktadır.

Hesaplanan amortismanların doğrudan doğruya ilgili bulundukları varlıkların değerinden indirilmesi ve söz konusu varlıkların hesaplarda ve bilânçoda net defter değerleri ile (itfa edilmiş değeri ile) gösterilmesi “dolaysız” veya “direkt yöntem” olarak adlandırılmaktadır.

Hesaplanan amortismanların pasifte ayrı bir karşılık hesabında ki Tekdüzen Hesap Planı’nda bu karşılık hesabı 257 Birikmiş Amortismanlar hesabıdır, izlenmek suretiyle muhasebeleştirilmesi ise “dolaylı” veya “endirekt” yöntem olarak adlandırılmaktadır. Bu yönteme göre, amortismanı hesaplanmış bir varlık hesaplarda ve bilançoda itfa edilmemiş değeri ile görünmeye devam etmekte, söz konusu varlık için hesaplanan amortisman ise pasif karakterli bir hesap olan 257 Birikmiş Amortismanlar hesabında yer almaktadır. Bilindiği üzere bu hesap aktifte, ilgili olduğu varlık hesap grubunun altında (-) işaretle bir indirim kalemi olarak (yani değer düzenleyici bir kalem olarak) gösterilmektedir.

VUK’un 328.maddesinde amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması halinde satış bedeli ile söz konusu varlığın envanter defterinde kayıtlı değeri arasındaki farkın kar zarar hesabına kaydedileceği belirtilmektedir. Yine aynı maddede amortisman ayrılmış olan duran varlıkların değerinin amortisman düşüldükten sonra kalan meblağ olacağı ifade edilmektedir.

260 Haklar

261 Şerefiye

262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri

263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri

264 Özel Maliyetler

267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar

268 Birikmiş Amortismanlar

Tek Düzen Hesap Planı’nda ise hakların imtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi, bir bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamaları kapsadığı ifade edilmektedir.

Buna göre haklar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Patent ve know-how hakları

• Alameti farika ve ticari unvan hakları

• İrtifak, intifa, gayrimenkul mükellefiyeti hakları*

• İmtiyaz hakları

• Telif hakları

Aktifleştirilmesi ihtiyari (isteğe bağlı) olmakla beraber (V.U.K. 326.madde) kurumların aktifleştirdikleri kuruluş ve örgütlenme giderleri de mukayyet değerleri üzerinden eşit taksitlerle ve beş yılda itfa olunur. Bunların yok edilmesinde de 268 nolu birikmiş amortisman hesabı kullanılır.

VUK’un 272.maddesinde özel maliyet kavramı için “gayrimenkuller kira ile tutulmuş ise, kiracı tarafından yapılan bir ve ikinci fıkradaki giderler bunların özel maliyet bedeli olarak ayrıca değerlenir. Kiracının faaliyetini icra için vücuda getirdiği tesisata ait giderler de bu hükümdedir” şeklinde bir tanıma yer verilmiştir.