Urartu Krallığı, MÖ dokuzuncu yüzyıl ortalarında Van Gölü’nün doğu kıyısında başkent Tuşpa’da (Van) kurulmuştur.

Stel

Yüksek kayalıklar üzerine kurulmuş, çevresi surlarla kuşatılmış, içinde saray, tapınak, depo mekânları ve atölyelerin bulunduğu yönetim birimi.

Habibuşağı yazıtı

Armavir Blur (Urartuca: Argiştihinili), Arinberd (Erebuni) ve Karmir Blur (Urartuca: Teişebai URU)

Bunların başında Toroslar, Nemrut, Süphan, Aladağlar, Ağrı, Aras Güneyi Dağları gibi yükseklikleri 2500 ile 5000 m arasında değişen volkanik yükseltilerin yamaçlarındaki yaylalar gelmektedir.

Kuzeydoğu Anadolu’da höyüklerin ıssızlaştığı bu dönemde, kurgan türü mezar mimarisi ve bir bölümü çok renkli bezemelere sahip çanak çömleğiyle varlıklarından haberdar olduğumuz “yayla kültürü” yaygınlık kazanmıştır. Bu kültür, Ağrı Dağı’nın eteklerinde, Sütey Yaylası’nda, Süphan Dağı çevresinde ve Ardahan bölgesindeki kurgan türü mezarlardan tanınmaktadır. Taştan inşa edilmiş dikdörtgen bir mezar odası ve üzerindeki tepe görünümlü yükseltiden oluşan kurganların boyutları, gömülen
kişinin statüsüne göre değişiyordu. Gelişmiş mezar mimarisine sahip bu toplumların sürekli bir yerleşim yerleri olduğunu gösteren izlerden yoksunuz. Bu durum söz konusu toplumların hayvancılık yaptığını, daha çok yaylak ve kışlaklar arasında yarı göçebe bir yaşam sürdüklerini göstermektedir.

Yeraltına taştan dikdörtgen planda inşa edilmiş, kapısı bulunan oda biçimde aile mezarı olan oda mezar sistemidir.

Urartuların ilk kralı olarak kabul edilen Aramu ve onun kentinin yeri hakkında yeterli bilgi yoktur.

Urartu orduları hedeflerini genişletmiştir. Kuzeybatı İran’da Manna adlı krallıkla ilk kez temas bu dönemde kurulmuştur. Kuzeyde Erzurum bölgesinde bulunan Diauehi adlı yerel krallık ve batıda Malatya’daki Geç Hitit Krallığı vergiye bağlanmıştır. Urartu Devleti
denetim altına aldığı bölgelerden elde ettiği ganimet ve nüfus nakilleriyle sağladığı insan gücüyle büyük yatırımlar yapmıştır. Minua, Van havzasında Anzaf, Körzüt ve kuzeyde Patnos (Aludiri) kentlerini inşa etmiştir. Kentlerin sitadellerinde inşa edilen standart plan anlayışına sahip kule tapınaklarla her bir kent aynı zamanda kutsal birer merkeze dönüştürülmüştür. Yeni oluşturulan eyaletlerden bir bölümü vergi vermesi koşuluyla yerel idarecilere bırakılırken bazı eyaletlere merkezden vali atanmıştır. Ayrıca yerel aşiret reislerinin de birçok kale ve yönetim merkezi inşa etmesi teşvik edilmiş ve desteklenmiştir. Minua döneminde bayındırlık hizmetlerinin de başlatıldığı anlaşılmaktadır. Günümüzde de kullanılan elli dört km uzunluğundaki Şamram Kanalı, Minua tarafından yaptırılmış ve Edremit civarında bağlar bahçeler oluşturulmuştur.

I. Argişti, krallığı süresinde yaptığı bütün işleri başkent Tuşpa’da kendisi için yaptırdığı anıtsal kaya mezarının girişine kaydettirmiştir.

En önemli siyasi faaliyetlerinden biri ise batıda Malatya üzerine yaptığı seferidir. Ataları gibi Geç Hitit Krallıklarından vergi almakla yetinmemiş ve Fırat’ı geçerek Kummuh (Adıyaman) kralı Kuştaşpili üzerine ilerlemiştir. Bu sefer, Doğu Akdeniz’e ulaşan
ticaret yollarını denetlemek isteyen Assur ile Urartu arasında çatışmaya neden olmuştur.

Kral Rusa ele geçirdiği ve iş gücü amacıyla nüfus nakli yaptığı ülkeler arasında batıda Tablani (Tabal), Hate (Malatya) ve Muşki (Frig) ülkeleriyle Geç Hitit krallıkları ve çevresine vurgu yapmaktadır.

Kuzeybatı İran’daki Bastam, Van havzasındaki Çavuştepe, Anzaf, Ayanis, Toprakkale, kuzeydeki Kef Kalesi ve Patnos bir daha kullanılmamak üzere terk edilmiştir.

Urartuca eklemeli dildir. Anadolu’da MÖ üçüncü binyıldan sonra konuşulmaya başlayan ve özellikle ikinci binyılda yaygın olarak kullanılan Hurrice ile akrabadır. Urartuca günümüzde ise Doğu Kafkas dil ailesinden Çeçence ve İnguşça ile benzerlikler göstermektedir.

Van Gölü havzasında Van (Tuşpa), Yukarı Anzaf, Toprakkale, Ayanis, Körzüt ve Kef Kalesi; kuzeyde Murat Nehri havzasında Aznavurtepe; Aras Nehri havzasında Armavir Blur, Arin Berd, Karmir Blur ve Bastam

Urartularda iki tür tapınak bulunmaktaydı. Bunlardan ilki kentlerin sitadellerinde inşa edilen standart boyutlarda, kare planlı, kule tipi tapınaklardı. İkincisi geleneksel ibadet anlayışının devamı olduğu anlaşılan kapı biçiminde yontulmuş kutsal nişlerdir.

İlk üç sırayı Haldi, Teişeba ve Şivini paylaşır.

Urartu ülkesi maden yatakları bakımından oldukça zengindi. Toroslarda demir, Ergani civarından bakır ve Gümüşhane yakınlarında da gümüş yatakları bu krallığın birçok alanda gelişmesine katkı yapmıştı.

Urartu mimarlığında,üst katları taşımak amacıyla inşa edilen kare biçimli, kalın
taşıyıcı kolon. Bunların temelleri bazalt taşından üst bölümleri ise kerpiçten idi. Bezemeler bazalt üzerine yapılmıştır