Yeni Assur Krallığı ve onun mirasını devralan Yeni Babil Krallığı, Eskiçağ’da Mezopotamya’da gelişen uygarlıkların son temsilcileridir.

Yeni Assur Krallığı MÖ yaklaşık 1000 ile 612; Yeni Babil ise MÖ 625-539 yılları arasındaki dönemi kapsar.

Yeni Assur Krallığı, yaklaşık dört yüz yıllık egemenlik sürecinde, en güçlü olduğu sekiz ve yedinci yüzyılda, güneyde Basra Körfezi, doğuda İran’ın bir bölümü, kuzeyde Toros Dağları, batıda Suriye, Doğu Akdeniz sahilleri, Çukurova ve Mısır’a egemen olmuştur.

Eski başkent Assur’dan (Kalat Şergat) sonra Yeni Assur Dönemi’nde sırasıyla Kalhu (Nimrud), Dur Şarrukin (Khorsabad) ve Ninive başkent olarak yeniden inşa edilmiştir.

Orduya asker olarak almak, tarlalarda ve inşaatlarda çalıştırmak, güvenliği sağlamak ve yeni eyalet merkezlerine nüfus kazandırmak gibi birçok amaç için tehcire tabi tuttuğu insanların sayısı üç yüz yılda üç - dört milyona ulaşmıştır. Yeni Babil Krallığı da bu tehcir sürecini benzer şekilde devam ettirmiştir. 

Eski Ahit, büyük bölümü İbranice, bir bölümü de Aramice yazılmış olan, Tevrat ve Zebur da dâhil olmak üzere 39 kitaptan oluşan kutsal kitaptır.

Demir Çağı’nın (MÖ 1200-330) başlangıcı olarak kabul edilen bu yeni dönem, birçok bakımdan önemli gelişmelere sahne olmuştur. Eritilmesi ve işlenmesi oldukça gelişmiş fırınlar ve atölyeler gerektiren demirin yaygınlaşması, yeni tarım aletleri ve silahların yapımına olanak tanımıştır. Bu nedenle demiri kullanan uygarlıklar diğerleriyle rekabette önemli bir avantaj elde etmiştir.

Yeni Assur Krallığı üç yüz yılı aşkın bir dönem boyunca yalnızca Mezopotamya’nın değil, Anadolu, Akdeniz dünyası, İran ve hatta Mısır’ı da içine alan bütün bölgenin en büyük süper gücü idi. Bu geniş coğrafyada kurulan bütün devletler, bir şekilde, yönetim anlayışı, mimari, sanat ve teknolojide Assur’dan etkilenmiştir. Kuzey Suriye’deki Geç Hitit Devletleri, Doğu Anadolu çevresindeki Urartu, Anadolu’da Frig, Lidya, İran’da Med, Güney Mezopotamya’da Babil, Doğu Akdeniz’deki kent devletleri ve Mısır bu dönemin politik dünyasında Assur’u izleyen ve bağ kuran devletler arasında sayılabilir.

Hanigalbat, yukarı Habur bölgesinin Assur yazıtlarında geçen adıdır.

Assur kralları, başkentlerinin bulunduğu bölgeye hayat veren Dicle’nin kaynak bölgesini oldukça önemsemekteydiler. Bu bölge, tarım potansiyeli kadar, hammadde ve maden yatakları bakımından da oldukça zengindi.

Assur Krallığı’nın zayıfladığı süreç, Melid (Malatya), Kummuh (Kommagene,Adıyaman), Tabal (Kayseri), Kue, Hilakku (Çukurova, Kilikya), Gurgum (Maraş), Unki (Antakya) ve Kargamış gibi Geç Hitit devletlerinin güçlenmesine olanak sağladı. Anıtsal giriş kapılarını süsleyen ve Geç Hitit sanatının temsilcileri olarak kabul edilen kabartma ve heykellerin büyük bölümünün Assur baskısının hissedilmediği bu dönemde üretildiği anlaşılmaktadır. Aynı dönemde Frig Devleti Sakarya Nehri civarında kuruluş sürecini tamamlamış etkinliğini Orta Anadolu’nun doğusuna kadar genişletmişti. Kuzeydeki Urartu Devleti, MÖ sekizinci yüzyılın ortalarına kadar Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran ve Kafkasya’nın bir bölümüne egemen olmuş, Geç Hitit devletlerinden Fırat’ın batı kıyılarındaki Melid ve Kummuh’u haraca bağlamayı başarmıştı.

Şammuramat Sami kökenli toplumlarda ailenin, devletin, bürokrasinin ve toplumsal hayatın bütünü erkekler tarafından kontrol edilmekteydi. III. Adad-Nirari’nin annesi Şammuramat’ın bir süre çocuk yaştaki oğlu adına ülkenin yönetiminde söz sahibi olması, böyle bir toplum yapısında efsaneleştirilecek kadar abartılmıştır. Bu mitolojik anlatımın Ortaçağ’a kadar devam ettiği görülür. Bazı Ortaçağ kaynaklarında Van Kalesi’nin bile bu kraliçe tarafından yaptırıldığı anlatılır.

Bir saray entrikasıyla tahta çıkan III. Tiglat-pileser, Assur Krallığı’nın yıkılışına kadar devam eden kesintisiz genişleme sürecini başlatan kraldır. III. Tiglat-pileser, bütün ülkede etkinliğini artırmak için bir dizi reform gerçekleştirdi. Eyaletleri küçülttü, orduyu güçlendirdi ve haberleşme ağı kurdu.

Sargon’dan sonra tahta çıkan Sanhêrib (Sennaherib) sınırları genişletmeye devam etti. Bu dönemin en önemli gelişmesi güneydeki Babil’in yakılıp yıkılması ve yeni bir başkent olarak Ninive’nin inşasıdır. Başlangıçta Sanhêrib’in Babil politikası, bu kutsal ve önemli güç merkezinin saygınlığına zarar vermeden denetim altında tutulması üzerine kuruluydu. Mezopotamya’da Babil’deki tapınaklara vekült merkezlerine duyulan saygı Assur krallarını buna mecbur bırakmaktaydı. Bu doğrultuda Sanhêrib Elam’ın Babil ile ilişkisini kesmeye çalışılmış, Babil’de kendiyandaşı bir kralı tahta oturtmuş, bu da çözüm olmayınca kendi oğlunu burada yönetici yapmıştır. Ancak bütün bu uygulamalar Babil’i Assur’un denetiminde tutmaya yetmemiştir. Sanhêrib MÖ 700 yıllarında yaptığı bir seferle direnç oluşturan bütün kentleri ve Babil’i yerle bir etmiştir. Surlar ve tapınaklar yıkılmış, ülke yağmalanmıştır. Tanrı heykelleri Assur’a getirilmiştir. Mezopotamya ve özellikle de Assur halkı tanrıların rahatsız edilmiş olduğunu düşünerek bu olay nedeniyle cezalandırılacakları inancıyla büyük bir endişe ve korkuya kapılmışlardır

Aşurbanipal’den sonra Yeni Assur tahtına geçen krallar, yükseliş ve genişleme sürecini devam ettiremediler. Önasya’da Bozkır kökenli Kimmer ve İskitler ile İran’da Medler ve Güney Mezopotamya’da Babil tarihsel süreci değiştirecek şekilde güçlenmekteydiler. Assur’un yıkılış süreci MÖ 614 yılında Med ordusunun Assur ülkesinin merkezine yaptığı seferle başlamıştır. İlk seferde Assur ve Nimrud’u ele geçiren Medler, güneyden ilerleyen Babilliler (Kaldeliler) ve kuzeydeki İskitlerin de yardımını alarak MÖ 612 yılında son başkent Ninive’yi de ele geçirip tahrip ettiler. Harran’a kaçan kral ailesi MÖ 609 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Bu dönemden sonra Mezopotamya Babil’in, Anadolu ve çevresi ise Medlerin egemenliğine girmiştir.

Yeni Babil Krallığı, Assur’un yıkılışı sonrasında Mezopotamya ve çevresinde onun mirasını devralmıştır. Bu süreç, MÖ 625 yılından MÖ 539 yılında Pers işgaline kadar 86 yıllık bir dönemi kapsar.

Nabopolassar’dan sonra tahta çıkan Nebukadnezzar, Babil’de yaptırdığı görkemli yapılar, seferler ve toplu nüfus nakilleri nedeniyle kaynakların öne çıkardığı krallardan biridir. İsrail ve Kudüs’te yaptıkları Eski Ahit’te anlatılmaktadır. Nebukadnezzar, Mısır’ın desteğiyle vergi vermeyi reddeden Doğu Akdeniz kıyısındaki kent devletleri üzerine uzun seferlere çıkmıştır. MÖ 601 yılında Mısır üzerine
ilerlemiş ancak burada istediği başarıyı elde edememiştir. MÖ 597 yılında Babil ordusu bu kez Yahuda Krallığı’na savaş açmış, Kudüs kuşatması sonrasında on bin kadar Yahudi Babil’e sürgün edilmiştir. Sürgün edilenler arasında Eski Ahit’te peygamber olarak adı geçen Hezekiel de vardır. Babil’e boyun eğmeyen Kudüs yaklaşık on yıl sonra (MÖ 586 yılında) yapılan savaşla ele geçirilmiş, surlar, tapınaklar ve saraylar yağmalanmış ve yakılmıştır. Savaşta esir alınan Küdüslüler yine Babil’e sürgün edilmiştir. Babil bu dönemde eski dünyanın en görkemli kenti haline getirildi. Ünlü Babil kulesi, surlar ve İştar Kapısı son şeklini aldı.

Kral listesindeki son Babil kralı Nabonidus din alanındaki uygulamaları ile dikkat çekicidir. Olasılıkla annesinin Harranlı olması nedeniyle buradaki Sin Kültü’ne büyük saygı duymaktaydı. Kral Nabonidus, Sümer ve Akkad döneminden bu yana Babil çevresinde varlığını koruyan tapınakların itibarını yükseltiyor ve buralarda okunan ilahilerin doğru bir biçimde öğretilmesine önem veriyordu. Krallığını on yıl için oğluna bırakıp Batı Arabistan’daki Taima vahasında inzivaya çekildiği yolundaki kayıtlar onun dindar kişiliğine işaret eder.

Kalde Sülalesi’nin yönetiminde Babil yüz yıldan kısa zamanda eski dünyanın merkezi haline gelmişti.Babil Kulesi, Asma Bahçeleri ve İştar Kapısı gibi yapıları sayesinde ünü yayılmıştı. “Babil’in Asma Bahçeleri” kentin ününü aşacak biçimde efsanelere konu olmuş ve en küçük kalıntısı bulunmayan bu bahçeler dünyanın yedi harikası arasında sayılmıştır.

Persler MÖ 539 yılında Babil'i ve Medlerin egemen olduğu Anadolu’yu da ele geçirdiler. Böylece Mezopotamya kökenli siyasal devletlerin egemenliği son bulmuş, yerini MÖ 334 yıllarında başlayan Büyük İskender seferine kadar İran kökenli Pers egemenliğine bırakmıştır.