Üretim gücünün elde edilmesi, korunması ve artırılması için yapılan her türlü harcamaya yatırım denilmektedir. Diğer bir tanımlamaya göre yatırım, gelecekte beklenen enflasyon, fonların bağlı kaldığı süre ve geleceğin belirsizliğini telafi edecek bir nakit akışı sağlamak amacıyla bir süreliğine para bağlamayı ifade etmektedir.

Mali yatırımlar sermayenin mal ve hizmet üretimi dışındaki alanlara bağlanmasıdır. Bu tür yatırımların yapılmasındaki temel amaç, yatırılan sermaye ile belirli bir faiz, kâr payı, sermaye kazancı gibi gelirler sağlamak, uzun süreli bir likidite rezervi yaratmak, işletmenin ekonomik gücünü ve itibarını artırmak ve vergiye ilişkin avantajlardan yararlanmaktır.

Maddi yatırımlar ise mal ve hizmet üretimine ilişkin yatırımları ifade eder ve dönen ve duran varlık yatırımları olarak iki grupta ele alınabilirler.

Dönen varlık yatırımları; bir yıldan kısa sürede mal veya hizmetlere dönüşecek varlıklara yapılan yatırımları ifade eden, uzun süreli varlıkların çalıştırılması için gerekli olan yatırımlardır. Bu kapsamda; kasa, banka, stok ve alacaklarda bulunması gereken fon tutarlarına karar verilir.

Duran varlık yatırımları ise bir yıldan uzun süre yararlanılacak maddi ve/veya gayri maddi varlıklara yapılan yatırımlardır.

Dönen varlık yatırımları ile duran varlık yatırımları arasındaki farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Duran varlıklara yapılan yatırımlar genellikle dönen varlıklara yapılan yatırımlardan daha yüksek tutarlarda olmaktadır.

• Dönen varlıklara yapılan harcamalar daha bölünebilir bir nitelik taşırken, duran varlık yatırımları bir bütünlük göstermektedir.

• Dönen varlıklara ilişkin kararları revize etmek, duran varlıklara ilişkin kararları revize etmekten daha kolaydır. Duran varlıkları revize etmenin maliyeti genellikle yüksek olmaktadır.

• Dönen varlıklar için yapılan harcamaların, değer kaybına uğramadan süratle paraya çevrilme olasılığı oldukça yüksek, duran varlık yatırımlarında ise düşüktür.

• Dönen varlık yatırımlarının firmanın risk derecesi üzerindeki etkisi sınırlıdır. Duran varlıklar yatırımlarının tutarlarının büyük olması, uzun süreli olması nedeni ile firmanın risk derecesini önemli ölçüde etkilemektedir.

Mal ve hizmet üretimine yönelik olarak ana makine ve teçhizat ile yardımcı tesisleri içeren, gerektiğinde arazi-arsa, bina-inşaat harcamalarını da kapsayan, mevcut tesis veya altyapıdan farklı özelliğe sahip yatırımlardır. Ayrıca, mevcut tesislerde makine ve teçhizat ilavesi nedeniyle kapasite artışının %100’ü geçmesi halinde bu yatırımlar yeni yatırım sayılmaktadır.

Üretimin devamlılığı açısından, tamir, bakım ve her türlü onarıma rağmen eskimiş ve çalışmaz hale gelmiş bir varlık ya da tesisin yerine, niteliği aynı olan ve aynı üretim faaliyetinde kullanılacak yeni bir varlığın ya da tesisin satın alınması için yapılan yatırımlardır.

Mevcut bir yatırıma ilave üretim hattı veya makine ve teçhizat ilave yapılması suretiyle üretim miktarının artırılması veya yeni bir yatırım özelliği taşımayan, mevcut üretim hattında yer alan makine ve teçhizatların bir bölümünün değiştirilmesi ile ilgili yatırımlardır. Mevcut tesis ile bir bütünlük teşkil eden, aynı işletmede aynı mal ve hizmetin kapasitesini en fazla %100’e kadar artırmaya yönelik yatırımlardır.

Tesisin eksik kalan kısımlarının tamamlanması amacıyla yapılan yatırımlardır. İşletmeler kuruluş aşamasında birtakım nedenlerle yatırımlarını sınırlı tutup, tesisin eksik kalan kısımlarını daha sonra tamamlamak isteyebilirler. Faaliyet gösteren bir tesiste, herhangi bir nedenle eksik kalmış bir makinenin konulması veya boş kalmış bir odanın, küçük bir değişiklikle üretimde kullanılır hale getirilmesi birer tamamlama yatırımıdır.

Üretimde darboğaza neden olan olayları giderme amacıyla yapılan yatırımlardır. Yatırım projeleri başlangıçta ne kadar ayrıntılı hazırlanırsa hazırlansın, tesis üretime geçtikten sonra bazı olumsuz ve beklenmedik durumlar ile karşılaşılması kaçınılmazdır. Bu amaçla yapılan yatımlar darboğaz giderme yatırımları olarak isimlendirilmektedir.

Mal ve hizmet üreten tesislerin mevcut üretim hatlarında elde edilen nihai ürüne bütünleyici nitelikte ara malı verecek ve/veya üretilmekte olan nihai ürünü ara malı olarak kullanabilecek şekilde, mevcut tesise ileri ve/veya geriye doğru entegre olan, yatırımın konusu ve projenin özelliği dikkate alınarak aynı il sınırları içinde veya aynı yerde ve aynı tesis bünyesinde olan yatırımlardır.

Bir tesisin tamamının ya da bir kısmının, belirli bir süre için kullanım hakkına sahip olmak amacıyla gerçekleştirilen yatırımlardır. Bu tür yatırımlarda mülkiyet hakkı kiraya veren işletmede kalırken, kullanım hakkı kiralayan işletmededir.

Taşınma işlemi için yapılan yatırımlar olarak tanımlanabilir. Uzun süreden beri faaliyet gösteren işletmelerin kuruluş yerleri, kuruluş dönemlerinde uygunken, hızlı şehirleşme bu tür işletmelerin kuruluş yerlerinin şehir içinde kalmalarına neden olmuştur. Söz konusu işletmelerin atıklarının şehir için zararlı olması veya arazinin aşırı değerlenmiş olmasının yeni yatırım fırsatları getirmesi nedenleriyle organize sanayi bölgelerine taşınmaları gerekebilmektedir.

Kârlı yatırım projelerinin araştırılması, analiz edilmesi ve en uygun yatırım projesinin seçim sürecidir.

Sermaye bütçelemesi, menkul kıymet değerleme süreci ile benzerlik göstermekle birlikte aralarında iki temel farklılık vardır. İlk farklılık, menkul kıymet değerleme süreci piyasada halihazırda bulunan finansal varlıkların değerlemesine dayanırken, sermaye bütçelemesi süreci işletmenin kendi oluşturduğu yatırım projelerinin değerlendirilmesine dayanıyor olmasıdır. İkinci farklılık ise, birçok menkul kıymet yatırımcısının gerçekleştirdiği yatırımın nakit akımları üzerinde herhangi bir etkisi bulunmazken, işletmenin projenin sonuçlarına doğrudan etki edebilmesidir.

Yatırım projelerini değerleyebilmek için bir takım verilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu veriler; yatırım harcamasının tutarı, yatırımın işletmeye sağlayacağı nakit akışları ve bu nakit akışlarının zaman içerisinde dağılımı, yatırımın ekonomik ömrü, yatırımın hurda değeri ve yatırımdan beklenen getiri oranıdır.

Makine, teçhizat vb. gibi yatırımlarda, bu yatırımın gerçekleşmesinden belirli bir süre sonra makine ve teçhizatın ekonomik ömrünü doldurması nedeniyle satılması halinde ele geçen tutardır.

İşletmenin piyasa değeri üzerinde önemli etkileri olan sermaye bütçelemesinde dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Sermaye bütçelemesi kararları uzunca bir dönemi kapsar. Yatırım kararı uygulamaya konulduktan sonra vazgeçme maliyetleri çok yüksek olur. Bu nedenle bir sermaye bütçelemesi sürecinden sonra gerçekleştirilmeye başlanan yatırım kararından vazgeçmenin esnekliği çok düşüktür,

• Sermaye bütçelemesi sürecinde değerlendirilen projeler, işletmenin geleceğini etkiler. Gereğinden büyük yatırımlar atıl kapasite nedeniyle yüksek maliyetler doğururken, gereğinden küçük yatırımlar ise işletmenin pazar payını artırma olanağını ve rekabet şansını azaltır,

• Sermaye bütçelemesinde değerlendirilen projeler, göreli olarak büyük tutarda finansman gereksinimi doğurur. Bu nedenle, bu tür yatırımların gerektireceği finansmanın yeteri kadar önceden sağlanmış olması gerekir.

Yatırımların değerlendirilmesi amacıyla finansal opsiyonların yatırım alternatiflerine uyarlanması sonucunda meydana gelen opsiyonlardır.

Risk, beklenen sonuçtan sapma ihtimalidir. 

Simülasyon (benzetim), özde deneysel nitelikli, matematiksel bir model geliştirme tekniği olarak, sistemlerin davranışını inceleme ve tanımlama, sistemlerdeki değişmelerin etkilerini belirleme ve böylece gelecekteki davranışları tahmin etme amacı taşıyan deneysel ve uygulamalı bir yöntemdir. Diğer bir tanımlamaya göre simülasyon, incelenen faktörlerin içinde bulunan değişkenliği birleştirmeyi deneyen ve sağlıklı bir getirinin kazanılma olasılığını değerlendiren bir risk analiz yöntemidir.

Enflasyon, ekonomik yaşantının temel bir gerçeğidir ve sermaye bütçelemesinde dikkate alınması gerekmektedir. Enflasyonist ortamlarda yatırım projeleri değerlendirilirken, enflasyonun olmadığı durum ile farklılıkların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu amaçla, gelecekteki nakit girişlerinin sabit fiyatlarla mı, yoksa cari fiyatlarla mı hesaplanacağı, yeni bir iskonto oranının belirlenmesi ve gelecekteki piyasa fiyatlarının tahmini önem taşımaktadır.

Yüksek enflasyon dönemlerinde sermaye bütçelemesi sürecinde öncelikle, değerlemede nominal nakit akışlarının mı reel nakit akışlarının mı kullanılacağına karar verilmesi gerekmektedir. Projenin nakit akışları üzerinde etkili olan faktörler piyasa güçleri tarafından belirleniyorsa reel nakit akışları kullanılmalıdır. Nakit akışları üzerinde etkili faktörler yönetsel kararlarla ve uzun süreli sözleşmelerle belirleniyorsa veya nominal nakit akışlarını reele dönüştürmek (deflate etmek) için uygun bir endeks yoksa nominal nakit akışları kullanılmalıdır.