İşletmeler faaliyetleri sırasında birçok mali
nitelikli işlem gerçekleştirirler. Bu işlemlerden bazıları
işletmenin sadece varlık ve borçlarında değişme
yaratırken, bazıları da öz kaynaklarında değişme yaratır.
Varlık ve borçlarda artış ve azalış yaratan işlemler bilanço
hesaplarında muhasebeleştirilirken, öz kaynaklarda artış
yaratan gelirler ile azalış yaratan giderler ise gelir tablosu
hesaplarında izlenirler. Bu bakımdan gelir tablosu
işletmenin faaliyet sonuçlarını yansıtan bir tablodur.

Faaliyet sonuçlarının belirlenmesine ilişkin temel
gösterge kârdır.

Kârın belirlenmesi ile doğrudan ilgili olan
unsurlar gelirler ve giderlerdir.

Gelir (hasılat), en genel ifade ile işletmenin ana
faaliyet konusuna giren mal veya hizmet satışlarından
veya ana faaliyet konusu dışında kalan varlıkların
satışından; faiz, kira, iştirak geliri ve benzerlerinden elde
edilen değerlerin brüt tutarıdır.

Gider, hasılat sağlamak amacı ile yapılan aktif
tükenmeleridir.

İşletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek için bir
takım harcamalar yaparlar bu harcamaların bir kısmı
işletmeye bir varlık girişi sağlayarak aktifte artışa neden
olurlar. Örneğin mal alımı veya sabit varlık alımı için
yapılan harcamalar bu türdendir. Bu tür harcamalar
maliyet olarak tanımlanır.

Bazı harcamalar aktifte herhangi bir artışa neden
olmadığı gibi karşılıksız bir aktif tükenmesine neden
olurlar. Örneğin genel yönetim giderleri kapsamında
yapılan harcamalar bu türdedir. Bu tür harcamalar da gider
olarak tanımlanır.

Gelirler ve giderler işletme sahiplerinin
haklarında artış ve azalış yaratan işlemler olduğu için
sermaye üzerinde etkili olurlar. Diğer taraftan yeni ortak
alınması, sermayenin azaltılması kararı gibi bir kısım
sermaye hareketleri de sermaye üzerinde etkili olurlar.
Sermayede değişim yaratan tüm gelir ve gider işlemleri ve
sermaye hareketlerinin bir arada sermaye hesabı üzerinde
izlenmesi, işletmelerin faaliyet sonuçlarını görmelerini
zorlaştıracaktır. Bu bakımdan gelir ve giderlerin sermaye
hesabı paralelinde açılan ayrı hesaplarda izlenmesi
gerekir. Buna göre bir gider doğduğunda ilgili gider
hesabının borç tarafına kaydedilirken, bir gelir
doğduğunda ilgili gelir hesabının alacak tarafına
kaydedilir.

Gelir ve gider hesapları işletmenin faaliyet
sonuçlarını belirlediğinden bu hesaplara aynı zamanda
sonuç hesapları ya da gelir tablosunu oluşturduklarından
gelir tablosu hesapları adı da verilmektedir. Bu hesaplar
dönem sonunda “Dönem Kârı veya Zararı” hesabına
devredilerek kapatılırlar. Gelir ve giderler arasındaki fark
işletmenin Dönem Kârı veya Zararı hesabının borç
kalanını (zarar) ya da alacak kalanını (kâr) oluşturur.

Tekdüzen hesap planında gelirlere ilişkin
hesaplar 6. grup olan “Gelir Tablosu Hesapları” başlığı
altında listelenmektedir. Bu grupta yer alan gelir ve
giderlere ilişkin hesap sınıfları şunlardır:
• 60. Brüt Satışlar
• 61. Satış İndirimleri (-)
• 62. Satışların Maliyeti (-)
• 63. Faaliyet Giderleri (-)
• 64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
• 65. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve
Zararlar (-)
• 66. Finansman Giderleri (-)
• 67. Olağandışı Gelir ve Kârlar*
• 68. Olağandışı Gider ve Zararlar* (-)
• 69. Dönem Net Kârı (Zararı)
*Türkiye Muhasebe Standartlarında olağan/olağandışı
gelir ayrımı yapılmamaktadır.

Gelir ve gider hesapları bir işletmenin ilgili
döneme ait gelir tablosunda yer alır. Bu nedenle bilançoda
asla bir gelir ya da gider kalemi yer almaz. Her iki finansal
tablodaki ortak kalem Dönem Net Kârıdır.

Gelir, hasılat ve kazanç kavramları günlük
hayatta sıklıkla birbirlerinin yerine kullanılmasına karşın
ifade ettikleri anlamlar farklıdır. Bu nedenle öncelikle bu
kavramların tanımlanması ve aradaki farkların ortaya
konması gerekir. Gelir kavramı;
• Hasılat ve
• Kazanç kavramlarını da kapsar.

Hasılat; Türkiye Muhasebe Standartlarında
ortakların sermayeye katkıları dışında, öz kaynakta artışla
sonuçlanan ve işletmenin dönem içindeki olağan
faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutarı
olarak tanımlanmıştır. Bu ekonomik yarar akışının hasılat
sayılabilmesi için işletmenin bu faaliyetleri kendi adına
yapmış olması gerekmektedir. Muhasebe standartlarına
göre hasılat kavramının sadece işletmenin olağan
faaliyetleri sonucu sağlanan gelirleri kapsadığı
görülmektedir. Buna karşılık gelir kavramı, tüm işletme
faaliyetlerinin sonuçlarını kapsamaktadır. Hasılat,
işletmenin olağan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan
gelirdir ve satışlar, ücretler, faiz, temettü ve isim hakları
gibi çeşitli adlar taşımaktadır.

Kazanç ise işletmenin ana faaliyetlerinin ve
ortaklarının katkısı dışında yine öz kaynaklarda artış
yaratan faydalar olarak tanımlanabilir.

Gelir tablosu hesaplarının tümü dönem içinde
alacaklı çalışır. Dolayısıyla gelir oluştukça ilgili gelir
hesabının alacağına kaydedilir ve bir gelir hesabı mutlaka
alacak kalanı verir.

Gelir tablosunda yer alan ana faaliyet konusu ile
ilgili işlemler şunladır;
• 60. Brüt Satışlar
• 600. Yurt İçi Satışlar
• 601. Yurt Dışı Satışlar
• 602. Diğer Gelirler

Ana faaliyet konusu dışındaki işlemler şunlardır;
• 64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
• 640. İştiraklerden Temettü Gelirleri
• 641. Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
• 642. Faiz Gelirleri
• 643. Komisyon Gelirleri
• 644. Konusu Kalmayan Karşılılar
• 645. Menkul Kıymetler Satış Kârları
• 646. Kambiyo Kârları
• 647. Reeskont Faiz Gelirleri
• 648. Enflasyon Düzeltme Kârları
• 649. Diğer Olağan Gelir ve Kârlar
• 67. Olağan Dışı Gelir ve Kârlar*
• 671. Önceki Dönem Gelir ve Kârları
• 679. Diğer Olağan Dışı Gelir ve Kârlar
*Türkiye Muhasebe Standartlarında olağan/olağandışı
gelir ayrımı yapılmamaktadır.

İşletmelerin hasılat sağlamak için yaptıkları
işlemlerin neler olduğu, gelirin niteliği, ne zaman kayıt
altına alınması gerektiği Türkiye Muhasebe
Standartlarında açıklanmıştır. Buna göre gelir aşağıda
sıralanmış olan işlem ve olaylardan kaynaklanır:
• Mal satışları,
• Hizmet sunumları,
• İşletme varlıklarının başkaları tarafından
kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve
temettüler.

Gelir yalnızca işletmenin kendi adına aldığı ve
alacağı değerleri içermektedir. Üçüncü kişiler adına tahsil
edilen satış vergileri ve Katma Değer Vergisi gibi tutarlar
işletmenin geliri değildir. Mal satışında, ancak aşağıdaki
koşullar yerine getirildiğinde mal satış geliri elde edilmiş
sayılmaktadır:
• İşletme malın mülkiyeti ile ilgili önemli riskleri
ve yararları alıcıya devretmiştir. Yani satış
konusu malda meydana gelecek zararlar veya
yararlar artık alıcıya aittir.
• İşletmenin satılan mallar üzerinde mülkiyetle
ilgili yönetim hakkı ve kontrolü kalmamıştır.
• Gelir tutarı ve bu gelirle eşleştirilecek maliyet
tutarı güvenilir olarak belirlenebilmektedir.
• İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme
tarafından elde edilmesinin muhtemel olması.

Gelirler, alınan veya alınacak olan bedelin gerçeğe
uygun değeri ile kayda alınır. Gerçeğe uygun değer; bilgili
ve istekli taraflar arasında, tarafların etki altında olmadıkları
bir piyasada bir varlığın el değiştirebileceği fiyat ve
yükümlülüklerin yerine getirilmesine esas teşkil edecek
meblağ olarak tanımlanmaktadır.

Bilindiği gibi satışlar peşin veya vadeli olarak
yapılabilmektedir. Satışın şekline bağlı olarak hasılata
konu olan bedel şu şekillerde gerçekleşebilir: Satış
karşılığı nakit veya nakit benzeri değer olarak alınıyorsa
(yani satışın peşin veya çek karşılığı yapılmış olması
durumunda) hasılatın gerçeğe uygun değeri alınan nakit
veya çek karşılığıdır. Satışın vadeli yapılması durumunda
satış gelirinin gerçeğe uygun değeri vade farkından önceki
tutardır. Ancak satışın vade farksız veya piyasa faiz
oranının altında bir vade farkı eklenerek yapılması
durumunda satış bedelinin gerçek değeri, satış bedelinin
peşin değeridir.

Satış bedelinin peşin değerinin hesaplanmasında
şu faiz oranlarından biri kullanılır; Alacakların bugünkü
değerine indirgenmesinde kullanılan benzer kredi
değerlemesine sahip işletmelerin faiz oranı, ilgili mal veya
hizmetin satış fiyatını peşin fiyatına indirgeyen faiz oranı.
Satış bedelinin nominal tutarı ile gerçeğe uygun değeri
arasındaki fark muhasebe standartlarına göre faiz geliri
olarak muhasebeleştirilir. Satış gelirleri üzerinden alınan
vade farkları, esas itibarıyla bir faiz geliridir. Bu nedenle
vadeli satışlarda satış bedeline eklenen vade farklarının,
satış hasılatı olarak değil faiz geliri olarak
muhasebeleştirilmesi gerekir.

Vade farkından kaynaklanan faiz gelirleri
ertelenmiş gelirdir. Bu gelirlerin izlenmesinde “125.
Ertelenmiş Ticari Alacak Vade Farkı” hesabı kullanılır.

Hizmet sözleşmelerinde hizmetin başlaması ile
tamamlanması aynı muhasebe döneminde gerçekleşirse
sorun yoktur. Ancak hizmet sunumu birden fazla dönemde
gerçekleşirse gelirin kayda alınmasında genellikle kısmi
tamamlanma yöntemi uygulanır. Yani her bilanço
döneminde, gerçekleşen hizmet miktarına denk düşen
kısım gelir kaydedilirken, bu gelirin gerçekleşmesi için
katlanılan maliyetler de hizmet maliyeti olarak kaydedilir.
Böylece gelir tablosunda kâr veya zarar tamamlanma
ölçüsünde yer alır.

Hizmet teslim bedelinin hasılat olarak kayda
alınabilmesi için aşağıdaki koşulların tamamının varlığı
gereklidir:
• Hasılat tutarının güvenilir bir biçimde
ölçülebilmesi;
• İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme
tarafından elde edileceğinin muhtemel olması;
• Bilanço tarihi itibarıyla işlemin tamamlanma
düzeyinin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi;
• İşlem için katlanılan maliyetler ile işlemin
tamamlanması için gereken maliyetlerin güvenilir
biçimde ölçülebilmesi.

Bir işlemin tamamlanma düzeyi aşağıdaki
yöntemlerle belirlenebilir:
• Yapılan işe ilişkin incelemeler.
• Bilanço tarihine kadar yapılan hizmetlerin,
verilecek toplam hizmetlere oranı
• İşlemin tahmini toplam maliyetleri içinde bugüne
kadar katlanılan maliyetlerin oranı.

Faiz, İsim Hakkı ve Temettüler, işletme
varlıklarının başkaları tarafından kullanılması nedeniyle
ortaya çıkan diğer olağan gelir ve kâr unsurlarıdır. Söz
konusu gelir ve kârlar aşağıdaki durumların gerçekleşmesi
durumunda muhasebeleştirilmektedirler:
• İşlemle ilgili ekonomik yararlardan işletmenin
yararlanması,
• Gelir tutarının doğruya yakın belirlenmesi.

Tahakkuk etmiş ancak ödenmemiş faizi içeren bir
menkul kıymetin alınması durumunda, faiz tahsilatının
edinme öncesi ve sonrası dönemlere ayrılması gerekir. Bu
kapsamda sadece edinme sonrası kısım gelir olarak
kaydedilir.

Gelir doğduğu zaman ilgili gelir hesabının alacak
tarafına kaydedilmektedir. Ancak daha öncede belirtildiği
gibi gelir ve giderler kaydedilirken, döneme ait olması ve
gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bu durumda gelir
hesaplarının alacak tarafına yapılan kayıtlarda aşağıdaki
durumlar söz konusu olabilir;
• Gelir dönem içinde doğmuş ve aynı dönemde
tahsil edilmiştir.
• Gelir gelecek dönemlerde gerçekleşecek olup,
içinde bulunulan dönemde tahsil edilmiştir (peşin
tahsil edilmiş gelirler).
• Gelire cari dönemde hak kazanılmış ancak
gelecek dönem veya dönemlerde tahsil
edilecektir (Gelir tahakkuku).

Gelirlerin tahsil edildiği dönem ile ait olduğu
dönemin arasında farklılık söz konusu olabilir. Bu
durumda dönemsellik kavramı gereği, dönem içinde tahsil
edildiği hâlde gelecek dönemi ilgilendiren bir kısım
gelirlerin (faiz, kira vb.) gelecek döneme kadar bir hesapta
tutulması gerekir. Dönemsellik kavramına göre sadece
döneme ait gelirler gelir tablosunda yer alır. Tahsil edilen
gelirin bir kısmı gelecek döneme ait se bunun döneme ait
gelirler arasında gösterilmemesi gerekir.

Gelecek Aylara/Yıllara Ait Gelirler hesabı bir
bilanço hesabıdır. Bu nedenle işletmenin gelir tablosunda
yer almaz. Bilanço tarihi itibarıyla doğmuş yani hak
kazanılmış olan ancak bu tarih itibarıyla istenebilir hâle
gelmemiş bir kısım gelirler olabilir. Bu durumda geliri
isteme hakkı doğmadan, bir alacak hesabına borç
yazılmaması gerekir. Çünkü bir alacağın söz konusu
olması için bir parayı isteme hakkının doğmuş olması
gereklidir. Bu nedenle bilanço itibarıyla doğmuş ancak
istenebilir duruma gelmemiş gelirlerin, gelir hesaplarına
alınmasında kullanılmak üzere “Gelir Tahakkukları”
hesabında izlenmesi uygun olur.

Dönem sonu itibarıyla gerçekleşmiş olmasına
rağmen henüz nakden veya hesaben tahsil edilemeyen
gelirler ilgili gelir hesabına kaydedilirken bu hesabın
borcuna kaydedilir. Gelirin nakden veya hesaben tahsil
edilmesi veya gelirin iptal edilmesi üzerine de bu hesabın
alacağına kayıt yapılır.

Giderler; mal ve hizmet satışı, üretim dışı işletme
faaliyetleri ve işletmenin asıl faaliyeti dışındaki
işlemleriyle ilgili olarak ortaya çıkan, gelirlerle
karşılaştırılan faydası tükenmiş maliyetlerdir. Gider
hesaplarının tümü dönem içinde borç tarafına kayıt
yapılarak muhasebeleştirilir.

İşletmenin sermayesinde azalışa neden olan
giderler işletmelerin türüne, faaliyet çeşitliliğine ve
büyüklüğüne göre farklılık gösterirler. Tek düzen hesap
planında giderlere ilişkin hesaplar yukarıda belirtildiği
gibi 6. gruptaki “Gelir Tablosu Hesapları” içinde yer
almaktadır.

Ana faaliyet konusu ile ilgili giderler şunlardır;
• 62. Satışların Maliyeti
• 620. Satılan Mamuller Maliyeti
• 621. Satılan Ticari Mallar Maliyeti
• 622. Satılan Hizmet Maliyeti
• 623. Diğer Satışların Maliyeti
• 63. Faaliyet Giderleri
• 630. Araştırma ve Geliştirme Maliyeti
• 631. Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri
• 632. Genel Yönetim Giderleri

Ana faaliyet konusu dışı giderler şunlardır;
• 65. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve
Zararları
• 653. Komisyon Giderleri
• 654. Karşılık Giderleri
• 655. Menkul Kıymetler Satış Zararları
• 656. Kambiyo zararları
• 657. Reeskont Faiz Giderleri
• 66. Finansman Giderleri
• 660. Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri
• 661. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri
• 68. Olağan Dışı Giderler ve Zararlar*
• 680. Çalışmayan Kısım Gider ve Zararlar
• 681. Önceki Dönem Gider ve Zararları
• 689. Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar
*Türkiye Muhasebe Standartlarında olağan/olağandışı
gelir ayrımı yapılmamaktadır.

Tek Düzen Hesap Planı’ndaki işleyişe göre 63.
Faaliyet Giderleri ve 66. Finansman Giderleri hesap
sınıflarındaki hesaplarla ilgili giderlerin, doğduklarında bu
hesaplara kaydedilmeyip, önce 7. Gruptaki “Maliyet
Hesap”larına kaydedilmeleri gerekmektedir.

Gider doğduğu zaman ilgili gider hesabının borç
tarafına kaydedilmektedir. Ancak aynen gelirlerde olduğu
gibi giderler kaydedilirken, giderin döneme ait olması ve
gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Buna bağlı olarak
gerçekleşen giderler dönemin gelirleri ile eşleştirilerek
dönem boyunca elde edilmiş olan kâr ya da zarar
bulunacaktır. Bu durumda gider hesaplarının alacağına
yapılan kayıtlarda aşağıdaki durumlar söz konusu olabilir:
• Gider dönem içinde doğmuş ve aynı dönemde
tahsil edilmiş olabilir.
• Gider gelecek dönemlere ait olup, ödemesi cari
dönemde peşin olarak yapılmıştır (peşin ödenmiş
giderler).
• Gider cari dönemde doğmuş fakat ödemesi
gelecek dönem veya dönemlerde yapılacaktır
(Gider tahakkuku.).

Giderin ödendiği dönem ile ait olduğu dönem
arasında farklılık söz konusu olabilir. Bu durumda
dönemsellik kavramı gereği, dönem içinde ödendiği hâlde
gelecek dönemi ilgilendiren giderlerin (faiz, kira vb.)
gelecek döneme kadar bir bilanço hesabında tutulması
gerekir. Bilanço tarihi itibarıyla doğmuş olan bir kısım
giderler bu tarih itibarıyla alacaklısı tarafından istenebilir
hâle gelmemiş olabilir. Bu durumda söz konusu giderlerin,
gider hesaplarına alınmasında kullanılmak üzere
“381.Gider Tahakkukları” hesabında izlenmesi uygun olur.

Dönem sonları itibarıyla gerçekleşmiş olmasına
rağmen henüz nakden veya hesaben ödenmemiş olan
giderler ilgili gider hesabına kaydedilirken bu hesabın
alacağına kaydedilir. Giderin nakden veya hesaben
ödenmesi veya giderin iptal edilmesi üzerine de bu hesap
borçlanır.

Bir işletmenin ticari kârı belirlenirken dönem
içinde elde edilen tüm gelirler ile dönem içinde
gerçekleşen tüm giderler kâr-zarar hesabına devredilir.
Ancak dönem sonunda gelirlerin ve giderlerin Dönem kâr
veya zarar hesabına devredildiklerinde ortaya çıkacak
kârın vergi kanunları açısından değerlendirilmesi büyük
önem taşımaktadır. Vergi kanunları bazı gelirleri vergiden
muaf tutarken bazı giderlerin dönem gelirinden
indirilmesini kabul etmemektedir. Vergi kanunlarına göre
vergiden muaf gelirler ile kanunen kabul edilmeyen
giderler dikkate alınarak mali kâr hesaplanır.

Ticari kârdan vergi matrahını oluşturacak olan
mali kârı hesaplamak için döneme ait vergiden muaf
gelirler ticari kârdan indirilirken, kanunen kabul
edilmeyen giderler ilave edilir. Vergi beyannamesi
üzerinde bu işlemin yapılabilmesi için döneme ait
vergiden muaf gelir ve kanunen kabul edilmeyen
giderlerin ne kadar olduğunun bilinmesi gerekir. Bu
amaçla dönem içinde gelir ve giderlerin kaydı sırasında bu
kapsamdaki gelir ve giderler için ayrıca bir nazım hesap
kaydı yapılarak, vergi beyannamesi düzenlenirken gerekli
olacak bu bilgi muhasebe içinde üretilir.

Gelir, en genel ifade ile işletmenin ana faaliyet konusuna giren mal veya hizmet satışlarından veya ana faaliyet konusu dışında kalan varlıkların satışından; faiz, kira, iştirak geliri ve benzerlerinden elde edilen değerlerin brüt tutarıdır. Yani gelir kavramı hasılat ve kazanç kavramlarını da kapsar.

Gider, hasılat sağlamak amacı ile yapılan aktif tükenmeleridir.

İşletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek için bir takım harcamalar yaparlar bu harcamaların bir kısmı işletmeye bir varlık girişi sağlayarak aktifte artışa neden olurlar. Örneğin; mal alımı veya sabit varlık alımı için yapılan harcamalar bu türdendir. Bu tür harcamalar maliyet olarak tanımlanır. Bunun yanında bazı harcamalar aktifte herhangi bir artışa neden olmadığı gibi karşılıksız bir aktif tükenmesine neden olurlar. Örneğin; genel yönetim giderleri kapsamında yapılan harcamalar bu türdedir. Bu tür harcamalar da gider olarak tanımlanır.

Tekdüzen Hesap Planı’nda gelirlere ilişkin hesaplar 6. grup olan “Gelir Tablosu Hesapları” başlığı altında listelenmektedir. Bu grupta yer alan gelir ve giderlere ilişkin hesap sınıfları şunlardır:

60. Brüt satışlar
61. Satış İndirimleri (-)
62. Satışların Maliyeti (-)
63. Faaliyet Giderleri (-)
64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
65. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)
66. Finansman Giderleri (-)
67. Olağandışı Gelir ve Kârlar
68. Olağandışı Gider ve Zararlar (-)
69. Dönem Net Kârı (Zararı)

Hasılat; Türkiye Muhasebe Standartlarında ortakların sermayeye katkıları dışında, öz kaynakta artışla sonuçlanan ve işletmenin dönem içindeki olağan faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutarı olarak tanımlanmıştır. Bu ekonomik yarar akışının hasılat sayılabilmesi için işletmenin bu faaliyetleri kendi adına yapmış olması gerekmektedir.

Muhasebe standartlarına göre hasılat kavramının sadece işletmenin olağan faaliyetleri sonucu sağlanan gelirleri kapsadığı görülmektedir. Buna karşılık gelir kavramı, tüm işletme faaliyetlerinin sonuçlarını kapsamaktadır. Yani gelirin tanımı hasılatın ve kazancın ikisini birden içermektedir. Hasılat, işletmenin olağan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan gelirdir ve satışlar, ücretler, faiz, temettü ve isim hakları gibi çeşitli adlar taşımaktadır. Kazanç ise işletmenin ana faaliyetlerinin ve ortaklarının katkısı dışında yine öz kaynaklarda artı yaratan faydalar olarak tanımlanabilir.

Gelir tablosunda yer alan ve ana faaliyet konusu ile ilgili gelirler şu şekilde sıralanabilir:

60. BRÜT SATIŞLAR

600. YURT İÇİ SATIŞLAR
601. YURT DIŞI SATIŞLAR
602. DİĞER GELİRLER

Gelir tablosunda yer alan ve ana faaliyet konusu dışındaki gelirler şu şekilde sıralanabilir:

64. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR

640. İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ
641. BAĞLI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GELİRLERİ
642. FAİZ GELİRLERİ
643. KOMİSYON GELİRLERİ
644. KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR
645. MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI
646. KAMBİYO KÂRLARI
647. REESKONT FAİZ GELİRLERİ
648. ENFLASYON DÜZELTME KÂRLARI
649. DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR

67. OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR

671. ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KÂRLARI
679. DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR

Gelir, şu işlem ve olaylardan kaynaklanır:

• Mal satışları
• Hizmet sunumları
• İşletme varlıklarının başkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve temettüler.

Mal satışında, ancak şu koşullar yerine getirildiğinde mal satış geliri elde edilmiş sayılmaktadır:

• İşletme malın mülkiyeti ile ilgili önemli riskleri ve yararları alıcıya devretmiştir. Yani satış konusu malda meydana gelecek zararlar veya yararlar artık alıcıya aittir.
• İşletmenin satılan mallar üzerinde mülkiyetle ilgili yönetim hakkı ve kontrolü kalmamıştır.
• Gelir tutarı ve bu gelirle eşleştirilecek maliyet tutarı güvenilir olarak belirlenebilmektedir.
• İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması.

Gerçeğe uygun değer; bilgili ve istekli taraflar arasında, tarafların etki altında olmadıkları bir piyasada bir varlığın el değiştirebileceği fiyat ve yükümlülüklerin yerine getirilmesine esas teşkil edecek meblağ olarak tanımlanabilir.

Satışın şekline bağlı olarak hasılata konu olan bedel aşağıdaki şekillerde gerçekleşebilir:

• Satış karşılığı nakit veya nakit benzeri değer olarak alınıyorsa (yani satışın peşin veya çek karşılığı yapılmış olması durumunda) hasılatın gerçeğe uygun değeri alınan nakit veya çek karşılığıdır.
• Satışın vadeli yapılması durumunda satış gelirinin gerçeğe uygun değeri vade farkından önceki tutardır. Ancak satışın vade farksız veya piyasa faiz oranının altında bir vade farkı eklenerek yapılması durumunda satış bedelinin gerçek değeri, satış bedelinin peşin değeridir. Satış bedelinin peşin değerinin hesaplanmasında aşağıdaki faiz oranlarından biri kullanılır;
  • Alacakların bugünkü değerine indirgenmesinde kullanılan benzer kredi değerlemesine sahip işletmelerin faiz oranı,
  • İlgili mal veya hizmetin satış fiyatını peşin fiyatına indirgeyen faiz oranı.

Hizmet teslim bedelinin, hasılat olarak kayda alınabilmesi için şu koşulların tamamının varlığı gereklidir:

• Hasılat tutarının güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi
• İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edileceğinin muhtemel olması
• Bilanço tarihi itibarıyla işlemin tamamlanma düzeyinin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi
• İşlem için katlanılan maliyetler ile işlemin tamamlanması için gereken maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi

Faiz, İsim Hakkı ve Temettüler’den kaynaklanan gelir ve kârlar ancak şu durumların gerçekleşmesi durumunda muhasebeleştirilebilmektedirler:

• İşlemle ilgili ekonomik yararlardan işletmenin yararlanması
• Gelir tutarının doğruya yakın belirlenmesi

Gelir hesaplarının alacak tarafına yapılan kayıtlarda şu üç durum ortaya çıkabilir:

• Gelir dönem ­içinde doğmuş ve aynı dönemde tahsil edilmiştir.
• Gelir gelecek dönemlerde gerçekleşecek olup, ­içinde bulunulan dönemde tahsil edilmiştir (peşin tahsil edilmiş gelirler).
• Gelire cari dönemde hak kazanılmış ancak gelecek dönem veya dönemlerde tahsil edilecektir (Gelir tahakkuku).

Giderler; mal ve hizmet satışı, üretim dışı işletme faaliyetleri ve işletmenin asıl faaliyetleri dışındaki işlemleriyle ilgili ortaya çıkan, gelirlerle karşılaştırılan faydası tükenmiş maliyetlerdir. Gider hesaplarının tümü, dönem içinde borç tarafına kayıt yapılarak muhasebeleştirilir.

Gelir tablosunda yer alan ve ana faaliyet konusu ile ilgili giderler şu şekilde sıralanabilir:

62. SATIŞLARIN MALİYETİ

620. SATILAN MAMULLER MALİYETİ
621. SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ
622. SATILAN HİZMET MALİYETİ
623. DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ

63. FAALİYET GİDERLERİ

630. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
631. PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
632. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

Gelir tablosunda yer alan ve ana faaliyet konusu dışı giderler şu şekilde sıralanabilir:
65. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR

653. KOMİSYON GİDERLERİ
654. KARŞILIK GİDERLERİ
655. MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI
656. KAMBİYO ZARARLARI
657. REESKONT FAİZ GİDERLERİ

66. FİNANSMAN GİDERLERİ

660. KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ
661. UZUN VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ

68. OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR

680. ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLARI
681. ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLARI
689. DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR

Gider hesaplarının alacağına yapılan kayıtlarda şu üç durum söz konusu olabilir:

• Gider dönem ­içinde doğmuş ve aynı dönemde tahsil edilmiş olabilir.
• Gider gelecek dönemlere ait olup, ödemesi cari dönemde peşin olarak yapılmıştır (peşin ödenmiş giderler).
• Gider cari dönemde doğmuş fakat ödemesi gelecek dönem veya dönemlerde yapılacaktır (Gider tahakkuku).

Ticari kârdan vergi matrahını oluşturacak olan mali kârı hesaplamak için döneme ait vergiden muaf gelirler ticari kârdan indirilirken, kanunen kabul edilmeyen giderler ilave edilir. Vergi beyannamesi üzerinde bu işlemin yapılabilmesi için döneme ait vergiden muaf gelir ve kanunen kabul edilmeyen giderlerin ne kadar olduğunun bilinmesi gerekir. Bu amaçla dönem içinde gelir ve giderlerin kaydı sırasında bu kapsamdaki gelir ve giderler için ayrıca bir nazım hesap kaydı yapılarak, vergi beyannamesi düzenlenirken gerekli olacak bu bilgi muhasebe içinde üretilir.