İşletmenin sahip olduğu varlıklar (ekonomik yapı)
ya işletme sahipleri tarafından sağlanır ya da üçüncü
kişilere borçlanılarak elde edilir.

Varlıkların finans kaynaklarını gösteren pasif
hesaplar;
• Öz kaynak ve
• Yabancı kaynak olarak ikiye ayrılır.

Varlıklar üzerinde işletme sahiplerinin hakkını
gösteren gruba öz kaynak denir.

Borç verenlerin hakkını gösteren gruba yabancı
kaynak denir.

Yabancı kaynaklar;
• Kısa ve
• Uzun vadeli yabancı kaynaklar olmak üzere iki
gruba ayrılmaktadır.

Bilanço tarihi itibariyle işletmenin; en çok bir yıl
içinde veya normal faaliyet dönemi sonuna kadar
ödenecek olan borçları kısa vadeli yabancı kaynak; vadesi
bir yıldan daha fazla olan veya normal faaliyet
döneminden sonraki döneme kalanlar ise uzun vadeli
yabancı kaynak olarak gruplanır.

Mali (finansal) borç; işletmelerin, öz
kaynaklarının yetersiz olduğu durumlarda finansman
ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kredi kuruluşları ya da
para ve sermaye piyasalarından sağladıkları fonlardır.

Mali (finansal) borç;
• Bankalardan alınan krediler ile
• İşletme tarafından ihraç edilmiş olan menkul
kıymetler karşılığında oluşan borçları
kapsamaktadır.

Bankalar, geri ödeyeceği konusunda güven
duydukları gerçek ve tüzel kişilere;
• Nakit krediler veya
• Nakit olmayan krediler (teminat mektupları,
kefalet kredileri gibi) olmak üzere iki tür kredi
vermektedir.

Banka kredileri;
• Nakden veya hesaben kullanılan kredi tutarı,
• Çekilen krediye tahakkuk ettirilen faiz ve
komisyonlar,
• Yabancı para cinsinden kredilerin, değerlemeden
doğan kur (artışı) farkları
durumlarında banka kredileri hesabının alacağına
kayıt yapılmaktadır.

Banka kredileri;
• Kredi hesabına nakden veya hesaben yapılan
ödemeler,
• Teminatlı kredilerde, teminatların nakde
çevrilmesi ile yapılan ödemeler
• Dönem sonunda hesabın kapatılması
durumlarında banka kredileri hesabının borcuna kayıt
yapılmaktadır.

Ticari kredilerin başlıcaları;
• İskonto,
• İştira,
• Avans ve
• Borçlu cari hesap kredileridir.

Borçlu cari hesap kredisinde banka, kredi talep
eden müşterilerine belirli tutarla sınırlı olmak koşuluyla
bir cari hesap açar ve bu hesaptan (kredi sınırları içinde)
para çekmelerine ve yatırmalarına izin verir. Hesap
kapanmadığı sürece işletme bankaya borçlu olacağından,
bu tür ilişkinin izlendiği hesaplar “borçlu cari hesap”
olarak nitelendirilmektedir.

Borçlu cari hesap şeklinde açılan krediler;
• Açık krediler,
• Kefalet karşılığı ve
• Maddi teminat karşılığı olmak üzere üçe
ayrılmaktadırlar.

Borç alanın imzasından başka bir teminat
aranmaksızın açılan bu kredi türü, teminatı olanlara göre
limiti daha düşük olup, banka tarafından çok iyi tanınan
ve mali durumları daha dikkatli izlenebilen kişi ve
kuruluşlara açılmaktadır.

Açık kredi türünü alabileceklerde;
• Finansal durumlarının ve faaliyet sonuçlarının iyi
olması,
• İyi bir iş ahlakı ile oluşturulmuş uzun bir ticari
geçmiş ve deneyime sahip olunması aranan en
önemli koşullardır.

Bu maddi teminatlar;
• Değerli madenler,
• Menkul kıymetler,
• Ticari mallar,
• Kambiyo senetleri maddi teminat olarak kabul
edilen varlıklardır.
Ancak açılacak kredi tutarı, teminat olarak alınan
varlıkların değerinden belli bir miktar daha az olmaktadır.

Marj, kredi açılırken hesaplanan, bankanın
güvence payı olarak tanımlanmaktadır.

Bankaların kendi saygınlığını ortaya koyarak,
müşterisinin taahhüdünü yerine getireceği konusunda
üçüncü kişilere güvence vermesi, nakit olmayan kredi olarak
ifade edilmektedir. Bu kredi grubunda yer alan en önemli
tür teminat mektuplarıdır. Teminat mektupları nakdi kredi
olmadığı için banka faiz değil, sadece komisyon almaktadır.

Müşterinin bir malın teslimi veya bir borcun
ödenmesi gibi yükümlülükleri yerine getirememesi
durumunda mektup bedelinin koşulsuz ödeneceğini
garantilemektedirler.

Nakit olmayan kredi çeşitleri;
• Açık,
• Kefalet karşılığı ve
• Maddi teminat karşılığı olmak üzere üç çeşit söz
konusudur.

Alınan teminat mektubu, mali nitelikte bir olay
olmadığı ve ana hesaplarda bir değişiklik yaratmadığı için
kaydı zorunlu olmayıp, aktif ve pasif toplamında değişim
yaratmayan “Nazım Hesaplarda” izlenir. Bankaya ödenen
komisyon ise mutlaka kayda alınmak zorundadır.

Anonim Şirketlerin, İktisadi Devlet
Teşekküllerinin ve kamu kurumlarının uzun vadeli fon
ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çıkardıkları borç
senetlerine tahvil denir.

Bu durumda, uzun vadeli bir yabancı kaynak
hesabı olan “405 Çıkarılmış Tahviller Hesabı” tahvillerin
nominal değeriyle alacaklandırılır. Borç geri ödendiğinde
ise hesaba borç kaydedilir.

Dolaşımdaki finansman bonoları ve banka
bonoları gibi kısa vadeli para ve sermaye piyasası araçları
karşılığında sağlanan fonların izlendiği hesap “Çıkarılmış
Bonolar ve Senetler Hesabı”dır.

32 Ticari Borçlar hesap grubunda;
• 320 Satıcılar
• 321 Borç Senetleri
• 322 Borç Senetleri Reeskontu (-)
• 326 Alınan Depozito ve Teminatlar
• 329 Diğer Ticari Borçlar hesapları yer
almaktadır.

İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal
ve hizmet alımlarından kaynaklanan kısa vadeli senetsiz
borçların izlendiği hesap “Satıcılar Hesabı”dır.

Satıcılar hesabı;
• Kredi ile (veresiye) alınan mal veya hizmet
nedeniyle alacaklandırılır;
• Söz konusu borçların çeşitli şekilde (nakden,
çekle, senetle) ödenmeleri sonucu borçlandırılır.
Hesabın alacak kalanı, işletmenin henüz ödenmemiş
senetsiz borçlarını gösterir.

İşletme, kredili olarak satın aldığı mal ve
hizmetlerin karşılığını senetlerle ödeyebilir. Bu senetler;
alınan mal veya hizmet bedeline ya da önceki borca
karşılık bir bono imzalanıp verilmesi veya işletme üzerine
çekilen poliçenin kabul edilmesiyle oluşurlar.

Banka senetleri;
• Bono imzalanması veya poliçenin kabulü
nedeniyle alacaklanır;
• Bu senetlerin çeşitli şekillerde ödenmesi
durumunda ise borçlanır.
Senetlerin üzerinde yazılı değerleriyle kayıt düşülen bu
hesabın, herhangi bir andaki alacak kalanı, işletmenin o
andaki henüz ödenmemiş senetli borçlarının yazılı
değerlerini (nominal değerler) vermektedir.

İşletme, vadesi gelen bir senedi ödeyemeyecek
durumda ise alacaklıya senedi yenileme önerisinde
bulunur. Alacaklının rızası üzerine gerçekleşen senet
yenilemesinde işletme, belirli bir orandaki gecikme
faiziyle bazı giderlere katlanmak zorunda kalır.

Bu hesabın;
• Alacağına; üçüncü kişilerin belli bir işi yerine
getirmelerini, aldıkları bir değeri geri
vermelerini, bir alacağın ilgili üçüncü kişi
tarafından ödenmesinin sağlanması amacıyla
alınan depozito ve teminat niteliğindeki değerler
kaydedilir.
• Borcuna ise; geri verilen, gelir kaydedilen veya
hesaba sayılan tutarlar yazılır. Alınan depozitolar,
depozito alınması gereken konu ortadan
kalktığında iade edilir.

Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana
gelmiş olan senetli ve senetsiz borçların izlendiği hesap
“Diğer Borçlar Hesabı”dır.

Kısa vadeli diğer borçların izlendiği 33 grubu;
• 331 Ortaklara Borçlar,
• 332 İştiraklere Borçlar,
• 333 Bağlı Ortaklıklara Borçlar,
• 335 Personele Borçlar,
• 336 Diğer Çeşitli Borçlar,
• 337 Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-)
hesaplarını kapsamaktadır.

Bu gruptaki hesapların işleyişi de ticari borçlarda
olduğu gibidir. İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki
işlemleri dolayısıyla (ödünç alma vb. nedenlerle)
ortaklarına, iştiraklerine, bağlı ortaklıklarına ve personele
olan borçları bu hesapların alacağına kaydedilir. Borçların
ödenmesi durumunda ise, hesaplar borçlandırılır.

İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri
nedeniyle ortaklara ve bireysel işletmelerde işletme
sahibine borçlandığı tutarların izlendiği hesap “Ortaklara
Borçlar Hesabı”dır.

Ortaklara bir borcun doğması durumunda bu
hesaba alacak, ödenmesi durumunda ise borç kaydedilir.

Personelin tahakkuk edip de henüz ödenmeyen net
ücret, prim, ikramiye vb. ücret eklentileri ile çeşitli
nedenlerden doğan alacakları ödeninceye kadar bu hesabın
alacağına, tutarlar ödendiğinde ise borcuna kaydedilir.

Alınan avansların para ödeme değil de, mal veya
hizmet ödeme yükümlülüğünü zorunlu kılmasıdır.

Alınan avanslar grubu;
• 340 Alınan Sipariş Avansları,
• 349 Alınan Diğer Avanslar hesaplarını
kapsamaktadır.

İşletmenin satış amacıyla gelecekte yapacağı mal
ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil ettiği
tutarların izlendiği hesap “Alınan Sipariş Avansları
hesabı”dır.

Alıcılardan alınan avanslar bu hesabın alacağına,
malın teslim edilmesi, hizmetin görülmesi durumunda ise
borcuna yazılır.

Alınan avanslar paradan önce, bir mal veya
hizmet ödeme yükümlülüğü olmasıdır.

İşletmeler, yasaların ya da yapılmış olan
sözleşmelerin gereği olarak personeline ve de üçüncü
kişilere yaptığı ödemelerden kesinti yapmak ve bunları,
adına kesinti yaptığı daire ve kuruluşlara ödemekle
yükümlüdür.
Ücretlerden kesilen;
• Gelir Vergisi,
• Damga Vergisi,
• Sosyal Sigortalar Primi,
• Sendika Aidatı ile
İşletmelerin ödemesi gereken;
• Kurumlar Vergisi,
• Geçici Vergi,
• Katma Değer Vergisi,
• Özel Tüketim Vergisi,
• Motorlu Taşıtlar Vergisi vb. diğer vergiler ve
fonlar da bu kesintilere örnek gösterilebilir.

Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler grubu;
• 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar,
• 361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri,
• 368 Vadesi Geçmiş Ertelenmiş veya
Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler,
• 369 Ödenecek Diğer Yükümlülükler hesaplarını
kapsamaktadır.

İşletmenin yasa hükümleri gereğince, personeline
ve üçüncü kişilere yaptığı ödemelerden vergi sorumlusu
olarak kestiği ya da vergi yükümlüsü sıfatıyla ödemek
üzere tahakkuk ettirdiği vergi ve fonların izlendiği hesap
“Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı”dır.

İşletmenin ödediği ücretlerden, sosyal güvenlik
mevzuatı hükümlerine göre kesintiye bağlı tutmakla
yükümlü olduğu emeklilik keseneği ve sigorta primlerinin
izlendiği hesap “Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri
Hesabı”dır.

İşveren katılma payları ve işverence sosyal
güvenlik kuruluşlarına ödenecek diğer yükümlülükler
ödenmek üzere bu hesabın alacağına kaydedilir. Bu
tutarların ödenmesi, taksitlendirilmesi veya ertelenmesi
durumunda ise borçlandırılır.

Bilanço tarihinde belirgin olarak ortaya çıkan
ancak tutarının ne olacağı kesin olarak bilinemeyen veya
tutarı bilinse de ne zaman tahakkuk edeceği belli olmayan
kısa vadeli borçlar veya giderler için ayrılan karşılıkların
izlendiği hesap “Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı”dır.

Bilanço gününde ortaya çıkan, ancak alacaklısı
tarafından henüz istenebilir duruma gelmemiş giderlerin,
dönem kârından indirilmesidir.

Borç ve Gider Karşılıkları grubu;
• 370 Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal
Yükümlülük Karşılıkları,
• 371 Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve
Diğer Yükümlülükleri (-),
• 372 Kıdem Tazminatı Karşılığı,
• 373 Maliyet Giderleri Karşılığı,
• 379 Diğer Borç ve Gider Karşılıkları hesaplarını
kapsamaktadır.

Kar elde ettiklerinde bunun bir bölümünü vergi
olarak ödemek zorunda olan şirketler ve ortaklıklar şöyle
sıralanabilir:
• Anonim şirketler,
• Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler,
• Kooperatifler,
• İktisadi kamu teşebbüsleri,
• Dernek ve vakıflara ait İktisadi işletmeler,
• İş ortaklıkları.

Dönem içinde elde edilen gelirlerden kesinti
yoluyla ödenen vergiler ve dönem kârının doğuracağı
vergiye karşı peşinen ödenen geçici vergiler dönem içinde
193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar hesabının borcuna
kaydedilir. Bu hesapta biriken peşin ödenmiş vergi ve
fonları aktifte bırakmak, pasifte net vergi yükümlülüğünü
görmeye engel olur. Bu nedenle 193 no’lu hesabın
borcunda biriken tutar, bu hesabın alacağına karşılığında
371 no’lu hesabın alacağına kaydedilerek pasife
taşınmak zorundadır. Pasifi düzenleyen, aktif nitelikli bu
hesabın borç tutarı pasifte bir indirim olarak yer alır ve
kesinleşecek vergi borcunu gerçek (net) değerine indirger.

Bu hesap “Dönem Kârının Peşin Ödenen Vergi
ve Diğer Yükümlülükleri Hesabı”dır.

Dönem içinde tahsil edildiği halde, gelecek
dönemi ilgilendiren faiz, kira vb. bazı gelirlerin
dönemsellik ilkesi gereği, gelir yazılacağı ilgili döneme
kadar bir hesapta tutulması gerekmektedir. Aynı biçimde
tutarı kesinlikle belli olan ancak alacaklısı tarafından
istenebilir duruma gelmemiş giderlerin de ödeninceye
kadar bir hesapta izlenmesi kaçınılmazdır.

Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider
Tahakkukları hesap grubu;
• 380 Gelecek Aylara Ait Gelirler
• 381 Gider Tahakkukları gibi iki hesaptan
oluşmaktadır.

Gelecek bilanço dönemlerine ait peşin tahsil
olunan gelirlerin bir yıldan uzun olmayan süreye ait
kısımlarının izlendiği hesap “Gelecek Aylara Ait Gelirler
Hesabı”dır.

Peşin tahsil olunan gelirler, bu hesabın alacağına
kaydedilir. Ait olduğu dönemde ilgili gelir hesaplarına
aktarılarak borç kaydı alınır.

Bir belgeye dayanarak hesaplanan ve gelecek
aylarda ödenmesi yapılacak gider tahakkuklarının alacak
kaydedildiği bu hesap, ödeme yapıldığında borçlandırılır.
Ayrıca hesap;
• Ücret,
• Kira,
• Su,
• Elektrik vb. dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetin
türüne göre bölümlenebilir.

Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar, aşağıdaki hesap gruplarını kapsamaktadır.

30 MALİ BORÇLAR
32 TİCARİ BORÇLAR
33 DİĞER BORÇLAR
34 ALINAN AVANSLAR
35 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ
36 ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
37 BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
38 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI
39 DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

30 Mali Borçlar grubunda aşağıdaki hesaplar yer almaktadır:
300 BANKA KREDİLERİ
301 FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR
302 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ (-)
303 UZUN VADELİ KREDİLERİN ANAPARA TAKSİTLERİ VE FAİZLERİ
304 TAHVİL ANAPARA BORÇ TAKSİT VE FAİZLERİ
305 ÇIKARILMIŞ BONOLAR VE SENETLER
306 ÇIKARILMIŞ DİĞER MENKUL KIYMETLER
308 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKLARI (-)
309 DİĞER MALİ BORÇLAR

Hesabın borcuna;
• Kredi hesabına nakden veya hesaben yapılan ödemeler,
• Teminatlı kredilerde, teminatların nakde çevrilmesi ile yapılan ödemeler,
• Dönem sonunda hesabın kapatılması
durumlarında kayıt yapılmaktadır.

Hesabın alacağına;
• Nakden veya hesaben kullanılan kredi tutarı,
• Çekilen krediye tahakkuk ettirilen faiz ve komisyonlar,
• Yabancı para cinsinden kredilerin, değerlemeden doğan kur (artışı) farkları

durumlarında kayıt yapılmaktadır.

Bankaların müşterilerine nakit para vererek kullandırdıkları kredilerin (ticari kredi) başlıcaları; iskonto, iştira, avans ve borçlu cari hesap kredileridir.

Borçlu cari hesap kredisinde banka, kredi talep eden müşterilerine belirli tutarla sınırlı olmak koşuluyla bir cari hesap açar ve bu hesaptan (kredi sınırları içinde) para çekmelerine ve yatırmalarına izin verir. Hesap kapanmadığı sürece işletme bankaya borçlu olacağından, bu tür ilişkinin izlendiği hesaplar “borçlu cari hesap” olarak nitelendirilmektedir.

Borçlu cari hesap şeklinde açılan krediler kendi aralarında; açık krediler, kefalet karşılığı ve maddi teminat karşılığı olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Açık kredilerde borç alanın imzasından başka bir teminat aranmaksızın kredi açılmaktadır. Teminatı olanlara göre limiti daha düşük olan bu krediler, banka tarafından çok iyi tanınan ve mali durumları daha dikkatli izlenebilen kişi ve kuruluşlara açılmaktadır. Bu krediyi alabilecek olanlar için; finansal durumlarının ve faaliyet sonuçlarının iyi olması, iyi bir iş ahlakı ile oluşturulmuş uzun bir ticari geçmiş ve deneyime sahip olunması aranan en önemli koşullardır.

Değerli madenler, menkul kıymetler, ticari mallar ve kambiyo senetleri maddi teminat olarak kabul edilen varlıklardır.

Açık kredilerin geri ödenmeme riski büyük olduğu için bankalar, kendilerini güvenceye almak üzere kredi talebinde bulunanlardan ya sağlam bir kefil ya da maddi teminat isterler.

Bankaların kendi saygınlığını ortaya koyarak, müşterisinin taahhüdünü yerine getireceği konusunda üçüncü kişilere güvence vermesi, nakit olmayan kredi olarak ifade edilmektedir. Bu kredi grubunda yer alan en önemli tür, teminat mektuplarıdır.

Bankalar, verdikleri teminat mektubu ile müşterinin bir malın teslimi veya bir borcun ödenmesi gibi yükümlülükleri yerine getirememesi durumunda mektup bedelinin koşulsuz ödeneceğini garantilemektedir.

32 Ticari Borçlar grubunda aşağıdaki hesaplar yer almaktadır:

320 SATICILAR
321 BORÇ SENETLERİ
322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-)
326 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR

Satıcılar hesabı; kredi ile (veresiye) alınan mal veya hizmet nedeniyle alacaklandırılır, söz konusu borçların çeşitli şekilde (nakden, çekle, senetle) ödenmeleri sonucu borçlandırılır. Hesabın alacak kalanı, işletmenin henüz ödenmemiş senetsiz borçlarını gösterir.

Bu hesabın alacağına; üçüncü kişilerin belli bir işi yerine getirmelerini, aldıkları bir değeri geri vermelerini, bir alacağın ilgili üçüncü kişi tarafından ödenmesinin sağlanması amacıyla alınan depozito ve teminat niteliğindeki değerler kaydedilir. Borcuna ise; geri verilen, gelir kaydedilen veya hesaba sayılan tutarlar yazılır. Alınan depozitolar, depozito alınması gereken konu ortadan kalktığında iade edilir.

"33 Diğer Borçlar" hesap grubu, aşağıdaki hesapları kapsamaktadır:

331 ORTAKLARA BORÇLAR
332 İŞTİRAKLERE BORÇLAR
333 BAĞLI ORTAKLIKLARA BORÇLAR
335 PERSONELE BORÇLAR
336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR
337 DİĞER BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-)

İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri nedeniyle ortaklara ve bireysel işletmelerde işletme sahibine borçlandığı tutarların izlendiği hesaptır. Ortaklara bir borcun doğması durumunda bu hesaba alacak, ödenmesi durumunda ise borç kaydedilir.

Personelin tahakkuk edip de henüz ödenmeyen net ücret, prim, ikramiye vb. ücret eklentileri ile çeşitli nedenlerden doğan alacakları ödeninceye kadar bu hesabın alacağına, tutarlar ödendiğinde ise borcuna kaydedilir.

Bu grup iki hesabı kapsamaktadır.
340 ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI
349 ALINAN DİĞER AVANSLAR

36 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler grubu aşağıdaki hesapları kapsamaktadır.
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR
361 ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK KESİNTİLERİ
368 VADESİ GEÇMİŞ ERTELENMİŞ VEYA TAKSİTLENDİRİLMİŞ VERGİ VE DİĞER
YÜKÜMLÜLÜKLER
369 ÖDENECEK DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER