Vergi ilişkisinde iki taraf bulunmaktadır. Bir tarafta vergi borçlusu olan yükümlü, diğer tarafta ise vergi alacaklısı devlet yer almaktadır.

Vergilendirme yetkisi sadece vergi ve benzeri mali yükümlülükleri koymak, değiştirmek ve kaldırmaktan ibaret değildir. Konulmuş olan bu vergileri uygulamak da vergilendirme yetkisinin bir parçasını oluşturur.

Devlet vergilendirme işlemleri yetkisini vergi idaresi aracılığıyla yerine getirmektedir.

Vergi idaresi, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi içerisinde Hazine ve Maliye Bakanlığı merkez örgütü ve taşra örgütü ile Bakanlığa bağlı kuruluş olarak Gelir İdaresi Başkanlığından oluşur.

Devletin alacaklarını tahsil etmek ve bu konuda ortaya çıkacak olan uyuşmazlıkların çözümü amacıyla açılan davalarda devleti temsil etme görevi Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü aracılığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’na verilmiştir.

Yerinden yönetim birimleri içerisinde belediye, il özel idareleri ve mali yükümlülüklerde tahsil işlemini yerine getiren birimlerden oluşur.

Vergi yönetimi konusunda yetkili ve görevli bakanlık Hazine ve Maliye Bakanlığıdır.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile eskiden Ekonomi Bakanlığı tarafından yerine getirilen hazine ve ekonomiye ilişkin görevler iki bakanlığın birleştirilmesi ile Hazine ve Maliye Bakanlığına verilmiştir.

Hazine ve Maliye Bakanlığındaki hizmet birimleri şunlardır:

a. Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü,

b. Muhasebat ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü,

c. Gelir Düzenlemeleri Genel Müdürlüğü,

ç. Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü,

d. Kamu Sermayeli Kuruluş ve İşletmeler Genel Müdürlüğü,

e. Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü,

f. Sigortacılık Genel Müdürlüğü,

g. Personel Genel Müdürlüğü,

ğ. Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı,

h. Hazine Kontrolörleri Kurulu,

ı. Sigorta Denetleme Kurulu,

i. Malî Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı,

j. Strateji Geliştirme Başkanlığı,

k. Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı,

l. Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı

m. Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği,

n. Özel Kalem Müdürlüğü.

Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı kurum ve kuruluşlar 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile belirlenmiştir. Bunlar Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü, Gelir İdaresi Başkanlığı, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, Türkiye İstatistik Kurumu ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığıdır

Gelir politikasını adalet ve tarafsızlık içinde uygulamak; vergi ve diğer gelirleri en az maliyetle toplamak; mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu sağlamak; mükellef haklarını gözeterek yüksek kalitede hizmet sunmak suretiyle yükümlülüklerini kolayca yerine getirmeleri için gerekli tedbirleri almak; saydamlık, hesap verebilirlik, katılımcılık, verimlilik, etkililik ve mükellef odaklılık temel ilkelerine göre görev yapmak üzere Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Gelir İdaresi Başkanlığının kurulmuştur.

Gelir İdaresi Başkanlığın hizmet birimleri şunlardır:

a. Gelir Yönetimi Daire Başkanlığı.

b. Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı.

c. Uygulama ve Veri Yönetimi Daire Başkanlığı,

ç. Tahsilat ve İhtilaflı İşler Daire Başkanlığı.

d. Denetim ve Uyum Yönetimi Daire Başkanlığı.

e. Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı.

f. Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı.

g. Personel Daire Başkanlığı.

ğ. Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı.

h. Hukuk Müşavirliği.

ı. Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği.

Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, doğrudan Bakana bağlı olarak Başkan, Başkan Yardımcıları ve Grup Başkanları ile Vergi Müfettişleri Vergi Başmüfettişi, Vergi Müfettişi ve Vergi Müfettiş Yardımcısı’ndan oluşur.

Kurula verilen görevlerin yerine getirilmesinde, uzmanlaşma ve işbölümünün sağlanması amacıyla uygun görülen yerlerde Bakan onayı ile doğrudan Başkanlığa bağlı olmak üzere aşağıdaki grup başkanlıkları kurulabilir. Bunlar;

a. Küçük ve Orta Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı,

b. Büyük Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı,

c. Organize Vergi Kaçakçılığı ile Mücadele Grup Başkanlığı,

ç. Örtülü Sermaye, Transfer Fiyatlandırması ve Yurtdışı Kazançlar Grup Başkanlığı.

d. Katma Değer Vergisi İade İncelemeleri Grup Başkanlığı.

Vergi müfettiş yardımcıları başkanlık tarafından yapılan sınavla alınır. Giriş sınavını kazananlar üç yıllık yardımcılık dönemine tabidirler. Yeterlik sınavını kazananlar vergi müfettişi olarak atanırlar. Yardımcılık dönemi dâhil on yıl çalışanlar performans değerlemesine tabi tutulur. Başarılı olanlar başmüfettiş olarak atanır.

Bakanlığın vergi politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili olarak görüş bildirmek ve bu konularda araştırma ve çalışmalar yapmak üzere kurulan bir danışma organıdır.

Konsey, vergi ve diğer mali yükümlülüklerle ilgili konulardaki araştırma ve çalışmalarını, toplumun çeşitli kesimleri ve gelir politikalarını belirleyen kurumlarla paylaşmak, uluslararası gelişmelerin ışığında ekonomi ile uyumlu, adil, etkin, hukukun üstünlüğüne ve toplumsal uzlaşmaya dayalı çağdaş bir vergi sisteminin oluşturulmasına katkı yapmak amacıyla görev ifa eder.

Vergi konseyi, genel kurul, konsey başkanı, icra kurulu, sekretarya ve çalışma gurup ve komisyonlardan oluşur.

Defterdar, bulunduğu ilde Bakanlığın en büyük memuru ve il ve bağlı ilçeler teşkilatının amiri olup, işlemlerin mevzuat hükümlerine göre yürütülmesi, denetlenmesi, merkez ve taşradan sorulan soruların cevaplandırılması, kanuna aykırı hareketi görülenler hakkında takibatta bulunulması, atamaları ile görevli ve sorumludur.

Başkanlığın taşra teşkilatı, doğrudan merkeze bağlı vergi dairesi başkanlıkları ile vergi dairesi başkanlığı kurulmayan yerlerde bu bölümde Vergi Dairesi Başkanlığı ve Vergi Dairesi Başkanına verilen görev ve yetkileri haiz vergi dairesi müdürlüklerinden oluşur.

Vergi dairesi başkanlıklarının kuruluş yerleri ve sayıları ile bunlara ilişkin değişiklikler Cumhurbaşkanınca belirlenir.

İl merkezlerinde iş hacmine göre defterdarlığa bağlı olarak bir veya birden çok başkanlık veya müdürlük şeklinde vergi dairesi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından kurulur.

Vergi daireleri mükellefi tespit eden, vergi, resim ve harçları tarh eden, tahakkuk ettiren, ceza kesen ve tahsil eden dairelerdir. Vergi daireleri, AATUHK’ a göre aynı zamanda tahsil dairesidir.

Vergi daireleri Vergilendirme, Muhasebe, Kovuşturma ve Tarama ve Kontrol Bölümünden oluşur.

Mahalli idareler, il özel idareleri, belediye ve köylerden oluşur.

Vergilendirme yetkisinin kullanılmasında mahalli idarelerin yetkileri bağlı yetkidir. Asıl vergilendirme yetkisi yasama organına aittir. Yerel idareler sadece vergi ve benzeri mali yükümlülüklerinin tarh, tahakkuk ve tahsilat gibi idari işlemlerini yapabilir.

Köyler, vergilendirme yetkisinin kullanılmasında en sınırlı mahalli idare birimleri içinde kalmaktadır. Köy idarelerinin vergilendirme açısından yetkileri vergilendirme işlemlerini geçememektedir.