Cumhuriyet döneminin en önemli ve ilk göç hareketi, 1923 yılında esasları belirlenen ve karşılıklı bir göç niteliğindeki Türk – Yunan mübadelesi ile gerçekleşmiştir.

2006 tarihli Kanun’a göre  “Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, yerleşmek amacıyla tek başına veya toplu hâlde Türkiye’ye gelip bu Kanun gereğince kabul olunanlar” göçmendir.

5543 sayılı Kanun çerçevesinde iki göçmen kategorisi belirlenmiştir: Serbest göçmen ve iskânlı göçmen. 

Serbest göçmen “Devlet eliyle iskân edilmelerini istememek şartıyla yurda kabul edilenlerdir”.

İskânlı göçmen, “Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup özel kanunlarla yurt dışından getirilen ve bu kanun hükümlerine göre taşınmaz mal verilerek iskânları sağlananlardır.”

5543 sayılı Kanun’a göre, “Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olmayan yabancılar ile Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı bulunup da sınır dışı edilenler ve güvenlik bakımından Türkiye’ye gelmeleri uygun görülmeyenler göçmen olarak kabul edilmezler”.

5543 sayılı Kanun’un 8. maddesine göre, yurda kabul edilen göçmenler, “sınırlarımızdan girdikten sonra giriş noktalarındaki göçmen kabul merkezlerinde sağlık, gümrük, idari ve nakil işlemleri tamamlanıncaya kadar misafir edilirler. Bu süre içinde bakım, beslenme ve barınma ihtiyaçları Kızılay Derneğinin de yardımlarıyla Bakanlıkça karşılıksız sağlanır”.

Mültecilerin gerek hedef ülkeye ulaşmaları sürecinde, gerekse ulaştıkları devlette yaşadıkları dram uluslararası bir sorun olarak görülmüş ve Birleşmiş Milletler bünyesinde 14 Aralık 1950 yılında, küresel ölçekte mültecilerle ilgili çalışmalar yapmak üzere Mülteciler Yüksek Komiserliği kurulmuştur.

Uluslararası mülteci hukukunun en önemli metni, 1951 Mülteci Sözleşmesi ve bu Sözleşme’ye dair 1967 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Protokol‘dür (Bundan sonra 1967 Protokolü). 22 Mart 2012 itibarıyla 1951 Mülteci Sözleşmesi’ne 145, 1967 Protokolü’ne 146 taraf devlet bulunmaktadır. Birleşmiş Milletlere üye devlet sayısının 193 olduğu düşünülecek olursa söz konusu belgelerin önemi açıkça ortaya çıkmaktadır.

Kitlesel sığınma talepleri, özellikle iç savaş, iç savaş korkusu yahut baskıcı hükümetlerin askeri yöntemlere başvurması veya tehdidinde bulunması durumunda komşu devletlere yönelen geniş insan topluluklarından gelmektedir.

Buna göre kitlesel sığınma olaylarında uluslararası topluluk, kitlesel sığınmanın getirdiği külfeti paylaşmalıdır.

Geçici koruma, devletlerin kitlesel sığınma taleplerini ilk aşamada olumlu karşılamasını, ancak sonrasında 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin getirdiği yükümlülüklerle (yani mültecilik statüsü tanıma ve bu statünün gereklerinden yararlandırmayla) bağlı olmayarak farklı bir kalıcı çözüm bulma olanağına sahip olması anlamına gelir.

Türkiye Sözleşmeyi 29.08.1951 tarihinde imzalamış, 29.08.1961 tarihli ve 359 sayılı Kanun ile Sözleşmeye taraf olmuştur. Dolayısıyla 1951 Mülteci Sözleşmesi, Anayasanın 90. maddesi uyarınca kanun hükmündedir, yani iç hukuk açısından da bağlayıcıdır.

Uluslararası insan hakları hukuku da mültecilerin haklarının belirlenmesinde 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin yanında diğer ana kaynak olarak yer alır. Böylece 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin eksik kaldığı noktalarda mülteciler açısından tamamlayıcı bir koruma oluşturulmuş olur.

Eğitim hakkı, statüleri belirsizlik taşımakta olsa bile, ülkede bulunan mültecilerin sahip olduğu haklardandır. 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin 22(1) maddesine göre;

“Taraf Devletler, mültecilere, temel eğitim konusunda, vatandaşlarına uyguladıkları muamelenin aynısını uygulayacaklardır”.