Hava kargo, modern hayatın pek çok yönden ayrılmaz bir parçasıdır. Sanayileşmiş ülkelerde, gelişen ekonomilerden piyasalara kolay bozulabilen malların ulaşması, hava taşımacılığı olmadan mümkün değildir. İlaç endüstrisi; özellikle aşı gibi yüksek değerli, zaman ve ısıya duyarlı kargoların taşınmasında, hız ve verimlilik açısından hava taşımacılığında önemli bir rol oynamaktadır. Günümüz modern dünyasında, hava yoluyla canlı hayvanların taşınması, uzun mesafelerdeki ulaşımın en uygun yöntemi olarak kabul edilmektedir. Hızlı bir bilgi akışı içerisinde yer alan günümüz insanlarının hemen hemen hepsi bir elektronik cihaz sahibidir. Bu elektronik cihazlar hava yollarının önemli rol oynadığı küresel değer zinciri olarak adlandırılan bir zincirle bir araya getirilerek tüketime sunulmaktadır. Bu cihazların hem birleştirilmesinde hem de nihai tüketiciye ulaştırılmasında hava kargo taşımacılığı en önemli rolü üstlenmektedir. Elektronik cihazların birleştirilmesinde Apple ve Samsung gibi elektronik piyasasının önemli üreticileri hava kargonun hız ve zaman faydasından yararlanmaktadır. Amazon, Alibaba ve eBay gibi elektronik ticaret siteleri de nihai tüketicilere sundukları hizmetlerin daha hızlı ve güvenli bir şekilde teslim edilmesi amacıyla hava kargoyu kullanmaktadırlar. Ayrıca her yıl yaklaşık 340 milyar mektup ve 6,7 milyar posta paketinin ilgili taraflara ulaştırılmasında hava kargo önemli bir rol oynamaktadır.

Yük Ton Kilometre (FTK-Freight Tonne Kilometres) güncel yük trafiğini gösterir. Yolcudaki RPK (Revenue Passenger Kilometres) gibidir. Hava yolunun ne kadar kargo taşıdığını gösterir. Bir FTK bir metrik ton ücretli kargonun bir kilometre taşınması sonucu elde edilir. Belirli bir dönemde, her bir uçak tarafından her bir uçuşta elde edilen RTK (Revenue Tonne Kilometres) toplanarak, o hava yolunun toplam RTK’sını oluşturur. Örneğin, bir hava yolu 350 km’lik Ankara-İstanbul hattında 20 ton ücretli kargo taşıyorsa, o hava kargo işletmesinin bu uçuştan elde edeceği FTK değeri 350 km ve 20 ton çarpımı olan 7.000 km ton cinsinden bulunarak hesaplanabilir.

Hava kargo taşımacılığı “özel” bir hizmet sunmaktadır. Buradaki “özel” kavramı; ürünün teslim alınmasından, teslim edilmesine kadar geçen özenli ve tamamı lisanslı personel tarafından gerçekleştirilen süreçlerden oluşmasını ifade etmektedir. Çeşitli ulaşım modları, özellikleri açısından bakıldığında büyük farklılıklar göstermektedir. Hava kargo, pazarlama faaliyetlerine yeni bir rekabet avantajı getirebilmektedir. Hava kargoda sunulan üstün hizmet, ürüne bir değer katmaktadır. Hava kargo mevcut pazarlarda büyümeyi teşvik edebilmekte ve işletmelerin depolama ve stok maliyetleri gibi büyük sabit yatırımlar yapmadan yeni pazarlara girmesine olanak sağlamaktadır.

Eğer ürün dayanıksız ve kolay bozulabiliyorsa, modası çabuk geçiyorsa, kısa sürede gerekliyse, ağırlığına göre değerliyse ve stokta tutma maliyeti yüksekse bu tür ürünlerin taşınmasında hava kargo taşımacılığı gereklidir.

Hava kargo taşımacılığının sahip olduğu bu avantajlar göz önüne alındığında ürünlerin kargolanırken bu taşımacılık türünün tercih edilme sebepleri kısaca aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Çabuk bozulabilir kargonun (balık, meyve, sebze, çiçek vb.) en uzun mesafelerde dahi en kısa zamanda taşınabilmesini sağlar. Bu türden kargoların uçakla taşınması, diğer taşıma modlarına ödenen soğutma masraflarını ortadan kaldırır, malın zarar görmesinden (çürüme vb.) doğacak olumsuzlukları önler.
• Canlı hayvan (atlar, hayvanat bahçesi hayvanları, vb.) taşımacılığının hızlı bir şekilde yapılmasını sağlayarak, taşıma sırasında oluşabilecek tehlikeleri en aza indirir.
• Güncelliklerini korudukları sürece bir ticari değere sahip oldukları kabul edilen ve satışları mümkün olan kargoların (gazete, dergi, haber fotoğrafları ve televizyon için film belgeleri vb.) tam zamanında ulaştırılmasını sağlar.
• Değerli kargoların (altın, platin, para, değerli evraklar, sanat eserleri, vb.) güvenli taşınmasına imkân verir.
• Ambalajlama ve taşıma sigorta maliyetlerini düşürür. Çünkü kargoların elleçleme ve yüklenmesinde gösterilen özenli muamele taşıma risklerini azaltmaktadır.
• Kısa sürede ulaşamadıkları takdirde işletmeler açısından ağır ekonomik kayba yol açacak acil kargo (makine yedek parçaları, motorlar, jeneratörler ve diğer enerji ekipmanları vb.) için en hızlı seçenektir.
• Hava yolu taşımacılığında sarsıntı veya çarpma gibi nedenlerle oluşabilecek hasarın en az seviyede bulunmasından dolayı ölçüm ekipmanları, elektronik ve optik cihazlar gibi çok hassas kargoların taşınmasında güvenli koruma sağlar.
• Özellikle havaalanının büyük ekonomik merkezlerin yakınında bulunması durumunda taşıma öncesi ve sonrası ulaşım maliyetleri azalmaktadır.

Hava yollarında yolcu taşımacılığı ve kargo taşımacılığı arasındaki farklar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

• Hava kargo neredeyse her zaman tek yönlü iken, yolcu taşımacılığı genellikle çift yönlüdür. Yani hava kargo, yolcu taşımacılığının aksine gidiş-dönüş rezervasyonlu değildir. Bu sebeple kargo akışlarının eşleştirilmesi zordur ve küresel düzeyde dengede değildir.
• Hava kargo taşımacılığında genellikle gece seyahati tercih edilirken, yolcu taşımacılığında daha çok gündüz seyahati tercih edilmektedir.
• Kargo taşımacılığında, yükün hacmi ve ağırlığında büyük farklılıklar vardır. Oysaki yolcu taşımacılığında yolcular homojene yakındır. Yani yolcu taşımacılığında, her bir yolcu bir koltuk olarak belirlenirken, kargo taşımacılığında yük; ağırlık, hacim ve konteyner numarası ve pozisyonu olarak karakterize edilmektedir.
• Kargo taşımacılığı pasiftir. Yani yolcu taşımacılığında, yolcular uçaklara biniş ve inişte kendi sorumlulukları dâhilinde havaalanında dolaşabilirken, hava kargo taşımacılığında yükler fiziksel olarak taşınabilir, yüklenebilir ve boşaltılabilirdir.
• Yolcu taşımacılığında, yolcular aktarmalı rotalar veya uçak değişikliklerini tercih etmezken, kargo taşımacılığında kargo göndericileri ve alıcıları, kargo beklenen zamanda geldiği sürece uçak değişikliği ve aktarmalı rotalarla ilgilenmezler.
• Yolcu taşımacılığında, yeni uçaklar tercih edilirken ve kabinin temizliği ve dekoru önemli iken, kargo taşımacılığında yük; kabin konforunun önemsenmediği eski uçaklarda taşınabilir.

Hava kargo taşımacılığının önemli problemlerinden biri, kargo maliyetlerinin hesaplanmasıdır. Hava kargo taşımacılığında kargo ağırlığının yanı sıra büyüklüğünün de göz önüne alınması gerekmektedir. Hava taşıyıcıları optimum yükü elde etmek için ağırlık ve yoğunluğu bir arada değerlendirmek zorundadırlar. Uçaklarda hacim çok önemli olup kargo alanlarının etkin bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Hacim kaybı yaratan düzensiz yükleme biçimleri ortaya çıkmakta ve buna istifleme kayıpları denilmektedir. Hafif ancak büyük paketlenmiş bir kargonun maliyet hesaplanmasında ağırlık değil boyut esas alınmaktadır.

Hava kargo taşımacılığında hızlı paket fiyatları, havaalanından havaalanına taşınan küçük paketler için uygulanmaktadır. Paketler, havalimanı yolcu terminalinde veya hava kargo ofisinde kabul edilir. Bu paketler, yolcu bagajı gibi ele alınır fakat bagaja eşlik eden yolcu olmadığından gönderici, varış noktasında paketin kimin alacağı ile ilgili düzenlemeleri yapmak zorundadır. Örneğin; ihtiyaç duyulan küçük makine parçaları genellikle bu yöntem ile sevk edilmektedir.

Hava kargo taşımacılığına konteyner fiyatları, konteynerlere göre hesaplanmaktadır. Hava kargo için tasarlanmış birçok konteyner türü vardır. Bazıları hava yolu şirketlerinin sahip olduğu ve istek üzerine gönderene hazır edilen, bazıları ise düzenli kullanım için nakliyatçılar tarafından satın alınan ya da kiralanan türlerdir.

Fiyatlandırmayı belirlerken temel alınması gereken şey, hizmetin karşılığının alınması ve makul bir kârın eklenmesidir. Hava taşımacılığında hava kargo, tamamıyla kargo uçaklarında taşınabilmesinin yanı sıra yolcu uçağının kargo bölümlerinde de taşınabilmektedir. Bu nedenle fiyatlandırma yapılırken genellikle sadece kargo taşıyan hava yollarının fiyatları temel alınmaktadır. Kombine (yolcu ve yük taşıyan) uçaklarda fiyatların belirlenmesi genellikle zordur. Zaten asıl iş olarak yolcu taşımacılığı görüldüğü için, kargo taşımacılığından gelecek olan gelir tamamlayıcı bir gelir olarak nitelendirilir.

Yük hacmi taşınacak malın kapladığı alan ve ağırlığa göre değişmektedir. Pamuğun taşınmasında kapladığı alanın cm³’ü önemliyken, demirin taşınmasında ağırlık esas alınmaktadır. Bu nedenle fiyatlandırma hesaplanırken büyük gönderilerden düşük fiyatlar alınması esastır. Hesaplama oranlarını etkileyen birkaç fiyatlandırma yöntemi vardır. Bunlardan bir tanesi, bir nakliyecinin bazı özel hesaplama yöntemi ile taşıyabileceği yeni yük miktarı hacmidir

Hava kargo taşımacılığında piyasa şartları fiyatlandırma politikasını etkilemektedir. Hava kargo taşımacılığı yapan bir firma piyasada monopol ise fiyatlandırmayı monopol gücünden destek alarak yapabilmekte ve kargo taşımacılığında yüksek ücret talep edebilmektedir. Eğer piyasaya tek büyük firma ve çok sayıda küçük firma hâkimse büyük firmanın belirlemiş olduğu fiyat esas alınmaktadır. Küçük firmaların fiyatlandırma politikası piyasa fiyatını çok fazla etkilememektedir. Az sayıda büyük firmanın bulunduğu bir piyasa mevcut ise fiyatlandırma tek bir firma tarafından belirlenememektedir. Firmalar belli bir fiyat üzerinde anlaşma yoluna gidebilmekte veya piyasa fiyatına yakın düzeyde bu fiyatın altında veya üstünde kalabilmektedirler.

Hava kargo firması göndericilerden paketleri toplar ve bu paketleri bir araya getirerek toplam ağırlık üzerinden taşıma ücretini belirler, burada ağır gönderiler için birim fiyat düşürülür. Bu duruma birleştirme hizmeti denilmektedir. Birden fazla gönderi aynı adrese gönderiliyorsa birleştirme hizmeti gönderici için tasarruf sağlamaktadır. Hava kargo firmasının sunduğu bir diğer hizmet de, göndericilerden gönderileri alarak gideceği yerde bunları ayırıp değişik müşterilere dağıtmaktır. Buna da dağıtım hizmeti denilmektedir. Burada da birleştirme hizmetinde olduğu gibi aynı şehirdeki müşterilere yapılacak toplu gönderilerde ağır yükler için düşük fiyat avantajı sağlanabilir. Fakat nakliyeciler genelde birleştirme ve dağıtım hizmetini aynı anda sunmazlar.

Hava yolu konşimentosu (Air Waybill-AWB) bir noktadan başka bir noktaya hava yolu ile gönderilen kargoyla ilgili bilgileri içerir. Bu bilgiler; taşıyıcı, gönderici, alıcı, taşıma değerini; değerli kargo, canlı hayvan, cenaze, tehlikeli madde veya bozulabilir kargonun taşıma şeklini; işgal ettiği hacim ve ağırlığını belirleyen, düzenleyen bir hava taşıma senedidir. Hava yolu Konşimentosu aynı zamanda bir fatura ve sigorta poliçesidir.

Hava yolu konşimentosu genellikle üç asıl, yedi kopyadan meydana gelmektedir. Bunlar; Birinci nüsha (Yeşil) hava taşıyıcısı için , İkinci nüsha (Kırmızı) alıcı için, Üçüncü nüsha (Mavi) gönderici için düzenlenmektedir. İlk nüsha gönderici tarafından imzalanmalıdır. İkinci nüsha kargoyla birlikte gider. Bu nüsha gönderici ve hava yolu taşıyıcısı tarafından imzalanmalıdır. Üçüncü nüsha, taşıyıcı tarafından kargonun kabulünün ardından imzalanmalıdır. Bu nüsha teslimin kanıtıdır ve taşıma sözleşmesinin sonuçlandırıldığı anlamını taşır.

Hava yolu konşimentosu taşıyıcı ve kargo acentesi tarafından düzenlenen en önemli kargo belgesidir. Bu belgenin hazırlanış amacının temel özellikleri aşağıdaki gibidir.

• Kargo sözleşmesinin imzalandığının ve taşıma şartlarının taraflarca kabul edildiğinin belgesidir.
• Kargonun teslim alındığına dair bir ispat belgesidir. Varşova Sözleşmesi’nin 5. maddesinde belirtildiği gibi aksi kanıtlanıncaya kadar sözleşmesinin varlığı, şartları ve kargonun teslim alındığı hakkında karine teşkil eder. Konşimentoda belirtilen kargonun ağırlığı, boyutları, ambalaj ve parça sayılarına ilişkin kayıtlar, aksi ispat edilinceye kadar doğru sayılmaktadır.
• Kargoya eşlik eden ve taşıma işinin yapılmasında önemli talimatları içeren bir belgedir. Örneğin kargonun nerede ve kime teslim edileceği, hangi güzergâh üzerinden sevk edileceği, sigorta yapılıp yapılmadığı, kargonun türüne göre özel işlem gerekip gerekmediği gibi bilgileri içermektedir.
• Konşimento, bir talimat belgesi olması niteliğinin sonucu olarak kargoya eşlik etme özelliğine sahiptir. Bütün taşıma boyunca göndericinin talimatlarının göz önünde tutulabilmesi için, konşimento kargo ile birlikte seyahat eder.

Dünya ekonomisinin en önemli kısmını malların ticareti oluşturmaktadır. Hava kargo taşımacılığı ise ekonomik kalkınmanın en önemli bileşenlerinden biri olmuştur. Ticaretin başlangıcından beri malların üreticilerden pazara ulaşması ve pazardan da tüketicilere ulaşması ticarete ait işlemlerin en önemli parçasını oluşturmaktadır. 20. yüzyıl itibariyle malların hava yolu ile taşınması dünya ticaretinde önem kazanmaya başlamıştır.

Her taşımacılık türünde olduğu gibi hava kargo taşımacılığında da dezavantajların mevcut olduğunun unutulmaması gerekmektedir. Hava kargo taşımacılığında kullanılan uçakların ağırlık ve hacim sınırları nedeniyle diğer taşıma türlerine oranla daha yüksek taşıma maliyeti ortaya çıkmaktadır. Bunun yanı sıra hava kargo taşımacılığı, her türlü yükün nakli için uygun değildir. Deniz yolu, demir yolu vb. gibi taşımacılık modlarında rahatlıkla taşınan büyük miktarlardaki yüklerin taşınmasında hava kargo taşımacılığı kullanılamamaktadır. Çoğunlukla hava yolu ile nakledilen bir yükün alıcının deposuna iletiminde kara yolunun kullanılması hava yolunun olmadığı durumlarda zorunludur.

Gönderici ile hava yolu taşıma şirketi arasında yapılan taşıma anlaşmasının geçerliliği, konşimentonun uygulamaya konulmasıyla başlar. Bu süreç, konşimentonun gönderici tarafından imzalanması, konşimento üzerindeki varsa düzeltmelerin, taşıyıcı tarafından onaylanması ve alıcıya kargonun teslim edilmesi ile tamamlanmaktadır. Gönderici, taşıyıcıya teslim ettiği mallarla ilgili bilgilerin doğruluğundan sorumludur. Taşımacı ise taşıma sırasında oluşabilecek hasar ve kayıplardan sorumludur.

Boeing’in 2015 yılında yayınlamış olduğu rapora göre önümüzdeki 20 yıl içinde Dünya ekonomisinin (GSYİH) yılda %3,2 büyüyeceği tahmin edilirken dünya hava kargo trafiğinin (FTK) yılda %4,7 büyüyeceği ifade edilmektedir. Bu tahmin dünya hava kargo trafiğinin, dünya ekonomisinden daha fazla büyümesinin beklendiğini göstermektedir. Bu gelişmeler doğrultusunda dünya genelinde yer alan hava kargo şirketleri de yatırımlarını arttırmakta ve bu yatırımlarla birlikte dünyada yüksek bir ivmeyle büyüyen sektörde yerlerini almaya devam etmektedirler.