İçinde bulunulan durum ve gelecekteki muhtemel gelişmeler dikkate alınarak, belirli bir amaca ulaşmak için yerine getirilmesi gereken faaliyetlerin belirlendiği süreçtir. Bir başka deyişle plan, gelecekte nereye ve nasıl ulaşılmak istendiğinin, nelerin gerçekleştirilmesi gerektiğinin bugünden kararlaştırılmasıdır.

Planlama faaliyetinin neden yapıldığını genel olarak dört başlıkta açıklamak mümkündür:

• Planlama, işletmelere ve çalışanlarına hedeflerine ulaşmak için takip edecekleri bir yön sağlar,

• Hızlı değişen koşulların işletme üzerinde etkisini en aza indirger,

• İşletmede kaynak israfını ve fazlalığını engeller,

• Hedeflerle gerçekleşen sonuçlar karşılaştırılarak eksiklikler ya da doğru yönler kolayca tespit edilebilir.

Planlama bir süreç olarak değerlendirildiğinde planlamanın birbirini izleyen bir dizi aşamadan oluştuğu görülür. Bu aşamaları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

• Amaç ve hedefler belirlenir,

• Belirlenen amaçlara ulaşmayı sağlayacak alternatif çözümler ortaya konur,

• Alternatifler arasından belirlenmiş bulunan hedeflere ulaştıracak uygun seçenek veya seçenekler saptanır,

• Gerçekleştirilecek adımları ve zaman içerisindeki sırasını gösteren yol haritası çıkartılır.

Süreleri açısından planları gruplandıracak olursak; 5 yıldan daha uzun yapılan planlar uzun süreli, 1-5 yıl arasında süreyle yapılanlar orta süreli, 1 yıldan daha az süreli olanlar ise kısa süreli planlardır. Hazırlanma düzeyi açısından ise planlar stratejik, taktik ve proje planlaması olarak yine üçe ayrılır. Stratejik planlama, belirlenen hedef ve amaçlara ulaşmada izlenecek yolu gösteren uzun dönemli süreçlerdir. Taktik planlama, stratejik plan içerisinde belirlenmiş amaçlara kısa ve orta vadede en iyi şekilde nasıl ulaşılabileceğinin ortaya konduğu süreçlerdir. Taktik planlama, stratejik planda belirtilen eylemlerin uygulanmasına odaklanır. Proje planlaması ise taktik plan içerisinde tanımlanan adımların ne zaman, nasıl, nerede ve kim tarafından yapılacağını ayrıntılı bir şekilde gösteren kısa vadeli süreçlerdir.

Ulaştırma Ana Planı

Hava Taşımacılığı Sistem Planı

Havaalanı Sistem Planı

Havaalanı Master Planı

• Ülke çapındaki büyümeyi sağlayacak, var olan ve gelecekteki havacılık taleplerini karşılayabilecek havaalanı sistemini oluşturmak,

• Tüm taşımacılık türlerini içeren ulaştırma sistemi içerisinde hava taşımacılığının üstleneceği yükü karşılayabilecek şekilde havaalanlarının gelişimini sağlamak,

• Var olan bir havaalanı genişletilirken veya yeni bir havaalanı inşa edilirken çevreyi ve ekolojik sistemi korumak,

• Hava sahası ve arazi kullanımını en iyi duruma getirecek kullanım planlarının hazırlanmasına yardımcı olmak,

• Uzun vadeli yatırım planları geliştirerek havaalanı finansmanı için öncelikleri belirlemektir.

• Yasal düzenlemeler ve ülke politikası doğrultusunda hava taşımacılığı ile ilgili hedeflerin belirlenmesi,

• Var olan havaalanı sisteminin durumunun değerlendirilmesi,

• Nüfus, sosyo-ekonomik gelişmişlik gibi faktörler göz önüne alınarak talep tahmin çalışmalarının yapılması,

• Sektör paydaşlarının görüşleri de alınarak havaalanı sisteminin eksiklerinin belirlenmesi,

• Yeni havaalanı yapımı veya var olanların genişletilmesi ile ilgili farklı senaryoların değerlendirilmesi,

• Uygun havaalanı sistem senaryosunun seçilmesi,

• Seçilen senaryoya göre havaalanı sistem planının hazırlanması.

Devlet Tekelindeki Havacılık Sistemi

Serbest Piyasa Ekonomisi Yaklaşımının Hâkim Olduğu Havacılık Sistemi

Kamu ve Özel Teşebbüs Karmasının Benimsendiği Havacılık Sistemi

Serbest piyasa ekonomisi: Ekonomik faaliyetlerin tam rekabet şartları içinde serbestçe yapılabildiği, ekonomik sorunların çözümünün devletin ekonomiye müdahalesiyle değil, fiyat mekanizması aracılığı ile gerçekleştirildiği ekonomi yaklaşımıdır.

Havacılık sektöründe tamamen serbest piyasa ekonomisi yaklaşımının benimsendiği bir örnek olmamakla birlikte, günümüzde bu yaklaşıma yakın örneklerde aşağıdaki problemlerin ortaya çıktığı görülmüştür:

• Havayolu işletmeleri uzun süre aynı hatta uçmamakta, bu da sistemde doğal olarak belirsizlik ortamı oluşturmaktadır.

• Havayolu işletmelerinin çok kısa sürelerde kurulması ve kapanması, sistemde kısa vadede büyük değişimlerin yaşanmasına neden olmaktadır.

• Aşırı rekabetin söz konusu olduğu küçük işletmelerden çok, büyük havayolu işletmelerinin gelişimi yönünde bir eğilim görülmekte, küçük şirketler kendilerini acımasız bir rekabet ortamının içinde bulmaktadırlar.

• Çoğu havaalanı, havayolu işletmelerinin isteklerine boyun eğmek zorunda kalmakta, bölgenin havacılık ihtiyaçları doğrultusunda hizmet verememektedirler.

Dünyadaki örneklerine bakıldığında, kamu ve özel teşebbüs karması yaklaşımının benimsendiği üç farklı uygulama ile karşılaşılır. Bunlar;

• Özel havayolu işletmeleri, kamuya ait havaalanları (A.B.D. modeli),

• Özel havayolu işletmeleri, büyük özel havaalanları ve kamuya ait küçük havaalanları (İngiltere modeli),

• Büyük yarı özel havayolu işletmeleri, küçük özel havayolu işletmeleri, büyük yarı özel havaalanları ve küçük kamuya ait havaalanları (Almanya ve Fransa modeli).

Hub: Ülke genelindeki tüm uçuşların toplandığı ve dağıtıldığı büyük ölçekli merkezi havaalanlarıdır.

Tek merkezli havaalanı ağı

Çok merkezli havaalanı ağı

Doğrudan uçuş ağı

Aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya planlama türleri.

1984 yılında Federal Havacılık Dairesi FAA (Federal Aviation Administration), bölgesel ve eyalet havacılık planlarının hazırlanmasına yardımcı olması amacıyla, NPIAS (National Plan of Integrated Airport System) adı verilen, var olan ve yapımı planlanan yaklaşık 3400 havaalanını içeren ulusal boyutta bir havaalanı sistem planı hazırlamıştır. Plan her iki yılda bir güncellenmekte ve gelecek 5 yıllık havaalanı gelişim ve yatırım programlarını içermektedir. NPIAS aşağıdan yukarıya doğru bütünleştirilmiş bir plandır. Yani yerel havaalanı master planlarının birleştirilmesi ile bölgesel sistem planları, bölgesel sistem planlarının birleştirilmesiyle eyalet, bunların birleştirilmesiyle de ulusal havaalanı sistem planı hazırlanmıştır. 

ABD’ ye göre daha küçük ve hava taşımacılığı gelişmekte olan havaalanı sistemleri için tercih edilen yukarıdan aşağıya doğru planlama yaklaşımı aşağıdaki adımları içerir:

• Ele alınan sistemin kapsamı tanımlanır,

• Var olan havaalanları ve havaalanı kurulması düşünülen araziler belirlenir,

• Her bir havaalanının sistem içerisindeki rolünü tanımlayan çeşitli senaryolar geliştirilir,

• Farklı talep büyümesi senaryolarına göre toplam sistemin büyüklüğü tahmin edilir; talep büyümesi için yüksek, orta ve düşük düzeyde büyüme senaryoları göz önüne alınır,

• Her bir senaryonun performansı kapasite, frekans ve gerçekleştirme maliyeti yönünden değerlendirilir,

• Talebin havaalanlarına ve hatlara göre dağılımı saptanır

• Arz-talep dengesinin sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilir; finansal, ekonomik ve çevresel yapılabilirliği saptanır,

• En uygun senaryo seçilir,

• Gelişim planının aşamaları tanımlanır,

• Uzun vadeli yatırım bütçe programı hazırlanır.

Havaalanı master planı, sırası ile aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• Var olan durumun belirlenmesi,

• Havacılık talep tahminleri,

• Gereksinimlerin belirlenmesi ve öneri geliştirme,

• Havaalanı yer seçimi,

• Çevre ile ilgili analizler,

• Havaalanının yerleşim planı,

• Planı yerine getirme aşamaları ve yatırım programı. 

Planlamacı, talep tahminlerini ve var olan havaalanı tesislerini inceleyerek havaalanının gelecekteki talebi karşılayıp karşılayamayacağını inceler. Gelecekte olması gerekli havaalanı elemanları ve boyutlarını belirler. Var olan havaalanının genişletilmesine engel teşkil edebilecek finansal, fiziksel ve çevresel etkileri saptar ve elde ettiği sonuçlar doğrultusunda seçenekleri değerlendirir.

Bu seçenekler:

• Var olan havaalanını genişleterek kapasitesini artırmak,

• Var olan havaalanını genişletmeden buradaki bazı trafikleri diğer havaalanlarına kaydırarak yükünü azaltmak,

• Seçilen uygun arazi üzerine yeni bir havaalanı inşa etmektir.

Gereksinimlerin belirlenmesi

Havaalanının boyutlandırması

Bölgeye ait var olan ve gelecekle ilgili bilgilerin incelenmesi

Haritalar üzerinde araştırma

Aday araziler üzerine havaalanı elemanlarının yerleştirilmesi

Aday arazilerin değerlendirilmesi ve uygun arazinin seçimi

Meteorolojik şartlar

Var olan hava sahası ile uyum

İniş ve kalkış yolu üzerindeki yükseltiler

Çevre ile etkileşim

Havaalanına ulaşım süresi

Havaalanını genişletmeye uygunluk

Alt yapı olanaklarına yakınlık

Topoğrafik yapı

Zemin özellikleri

Arazinin değeri

Yerel halk üzerine olumsuz etkiler

Aşamaları gerçekleştirme kolaylığı