Bireysel Emeklilik Sistemi, bireylerin aktif çalışma hayatları boyunca yapmış oldukları birikimleri yatırıma dönüştürmek ve bu sayede emekliliklerinde rahat etmelerine yardımcı olacak toplam birikimlere ulaşmalarını sağlamak üzere kurulmuş bir sistemdir. Bu sistemdeki en önemli husus; her katılımcının kendi yatırım kararlarına göre oluşturacağı bilgi birikimi ile orantılı bir emeklilik geliri elde etmesidir.

Türkiye’de 2000’li yıllarda gerçekleşen Sosyal Güvenlik Reformu mevcut yapısal reformlardan biri olarak gerçekleşmiştir. Uluslararası Çalışma Örgütü uzmanlarınca hazırlanan "Sosyal Güvenlik Reformu Projesi"nde çok ayaklı sosyal güvenlik sistemi oluşturmanın önemi vurgulanmıştır. Söz konusu raporu değerlendiren ilgili taraflar, gönüllülük esasına dayalı özel emeklilik modelini en doğru model olarak görmüş ve bu doğrultuda çok ayaklı bir emeklilik sisteminin oluşturulmasını benimsemişlerdir.

Sosyal Güvenlik reformu sürecinde, Sosyal Güvenlik sistemine ilave olarak, emeklilik döneminde katılımcılara ek gelir sağlamak üzere, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre bir bireysel emeklilik sistemi oluşturulması planlanmıştır. Bu doğrultuda, 1999 senesinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı kontrolünde “Bireysel Emeklilik Komisyonu” kurulmuştur. Bireysel Emeklilik Komisyonu’nun taslak ile ilgili çalışmalarına (o günkü isimleriyle), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kuruluşları, Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu ile ilgili sektör temsilcileri iştirak etmiştir. 16 Mayıs 2000 tarihinde Bakanlar Kurulu nezdinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu Tasarısı” sunulmuştur. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu, ilgili tüm kesimlerin görüş ve önerilerinin değerlendirildiği ortak bir kanun ve sosyal güvenlik reformunun bir parçası olarak TBMM tarafından 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilmiş, 7 Nisan 2001 tarih ve 24366 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Kanun, yayım tarihinden 6 ay sonra 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yapılan mevzuat çalışmaları ile Türk Bireysel Emeklilik Sisteminin etkili bir biçimde uygulanabilmesini sağlamak maksadıyla gerekli olan idari ve hukuki sistem belirlenmiş olup, emeklilik şirketleri ülkemizde 2003 yılından beri faaliyetlerini sürdürmeye devam etmektedirler.

2018 yılsonu itibariyle ülkemiz için on beş yılını geride bırakan bireysel emeklilik sisteminde her yıl olumlu gelişmelerin yaşandığı görülmektedir. 2018 yılsonu itibariyle ülkemizde 18 emeklilik şirketi mevcuttur. 2003 yılsonunda 15.245 katılımcı ile başlayan Bireysel Emeklilik Sistemi 2018 yılı sonunda 6.9 milyon kişiye ulaşmıştır.

2018 yılı sonu itibariyle ülkemizde 74.7 milyar liralık fon tutarı bulunmaktadır

Ülkemizde uygulanmakta olan bireysel emeklilik sisteminin ekonomiye olan katkıları;

• Sistem, fonların yatırıma dönüşmesi ile yeni istihdam olanakları yaratacaktır.
• Yurtiçi tasarruf seviyesi artacaktır.
• Kamu sosyal güvenliğinin yükü azalacaktır.
• Uzun vadeli fonların artması ile mali sektör daha sağlıklı işleyecektir.
• Enflasyonla mücadele ve istikrarlı büyümeye katkı sağlayacaktır.
• Sermaye piyasası derinleşecek, piyasalardaki dalgalanmalar ve spekülasyonlar azalacaktır.

şeklinde sıralanabilir.

Ülkemizde uygulanmakta olan bireysel emeklilik sisteminin katılımcılarına yönelik katkıları;

• Bireyler, sosyal güvenlik aylıklarının yanı sıra ikinci bir emeklilik geliri ile refah seviyelerini arttıracaktır.
• Vergi avantajları ile tasarrufta bulunma olanağı sağlanmaktadır.
• Emeklilik tasarruflarının değerlendirme aşamasında bireyler tercihte bulunabileceklerdir.
• Bireysel emeklilik sistemi şeffaftır ve katılımcılarını sürekli bilgilendirmektedir.

  şeklinde sıralanabilir.

Türkiye’de bireysel emeklilik sisteminin organizasyon yapısı incelendiğinde kurumsal yapının en üstünde Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu (BEDK) bulunmaktadır. Bireysel emeklilik sisteminin merkezinde ise emeklilik şirketleri ile katılımcılar bulunmaktadır. Sistemin temeli katılımcı ve emeklilik şirketi arasında yapılan emeklilik sözleşmesidir. Takasbank, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından saklayıcı kurum olarak görevlendirilmiştir. Emeklilik yatırım fonu varlıklarının emeklilik şirketleri varlıklarından ayrı olarak Takasbank’ta saklanması ile katılımcıların fon varlıkları güvence altına alınmıştır. Sistemin kontrol noktası da Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından gerçekleştirilmektedir. Bireysel emeklilik sisteminin işleyişine ilişkin esaslar, 4632 Sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile bu kanuna göre çıkartılan yönetmelikler ile düzenlenmiştir.

Bireysel emeklilik sisteminde organizasyon yapısının en üstünde Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu (BEDK) bulunur. BEDK; Hazine Müsteşarlığının başkanlığında, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür seviyesindeki birer temsilciden oluşmaktadır. BEDK’nın Görevleri;

• Bireysel emeklilik sistemi ile ilgili politikaları belirlemek,
• İlgili politikaların hayata geçirilmesi için gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde kararlar almaktır.

Emeklilik Gözetim Merkezi; 4632 sayılı kanun uyarınca, Hazine Müsteşarlığının görevlendirme ve yetkilendirmesi çerçevesinde:

• Bireysel emeklilik sisteminin güvenli ve etkin biçimde işletilmesini sağlamak,
• Katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak amacıyla emeklilik şirketlerinin ve bireysel emeklilik aracılarının faaliyetlerinin gözetimini gerçekleştirmek,
• Gözetime ve denetime yönelik altyapı oluşturmak ve sonuçları yetkili kamu otoritelerine raporlamak,
• Bireysel emeklilik hesapları, emeklilik planları, katılımcılara ve sözleşmelere ait bilgileri elektronik ortamda saklamak, bu bilgileri konsolide etmek,
• Kamuoyunu ve katılımcıları bilgilendirmek,
• İstatistik üretmek,
• Bireysel emeklilik aracıları siciline ve sınavına ilişkin işlemleri yapmak,
• Hayat sigortaları ve diğer sigorta branşlarına ilişkin verilen diğer görevleri yerine getirmek,

ile yükümlüdür.

• Emeklilik sözleşmelerine ilişkin Müsteşarlığın belirleyeceği esaslara göre bankalardan hizmet almak,
• Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde tahsil edilen katkıların fona yönlendirilmesini sağlamak ve bireysel emeklilik hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncelleştirilmesi işlemlerini gerçekleştirmek,
• Portföy yöneticilerinin, şirketin genel fon yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon portföyünü yönetmesini sağlamak,
• Katılımcılarının bireysel emeklilik hesaplarına ait günlük bilgilere erişimine olanak sağlamak,
• Fon portföyünde yer alan varlıklar, fonun performansı, mali tabloları gibi konularda katılımcılara düzenli bilgi verilmesini sağlamak,
• Müsteşarlık ve Kurul tarafından istenecek bilgi, belge ve tablolar ile bireysel emeklilik kayıt sisteminin belirlenecek esas ve usullere göre hazırlanmasını sağlamak,
• Müsteşarlığın belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde şirketin, Kurulun belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde de fonun iç denetimini sağlamak,
• Bireysel emeklilik hesaplarının ve emeklilik faaliyetlerinin sürekliliğini ve fon varlıklarının korunmasını sağlamak üzere, kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda gerekli tedbirleri almakla sorumludurlar.

• Fon varlıklarının saklanması,
• Fon adına yapılan varlık alım ve satım işlemlerinin takasının yapılabilmesi için gerekli ortamın sağlanması ve kontrolü,
• Fon paylarının katılımcı bazında tutulması ve katılımcılara fon hesaplarında yatırıma yönlendirilecek katkı payı tutarı ile bunlara karşılık gelen pay sayılarını fon bazında izleme imkanı sağlanması,
• Fon portföyünün Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde yönetilmesinin kontrolü,
• Portföy değerinin ve birim pay değerinin bu Yönetmelikte belirlenen değerleme esasları çerçevesinde hesaplandığının kontrolü,
• Fon hesaplarında yatırıma yönlendirilecek ve Şirket tarafından bildirilen katılımcı katkı paylarının fona aktarımında pay sayısının doğru hesaplanıp hesaplanmadığının kontrol edilmesi,
• Fon hesabından yapılacak ödeme ve virman işlemlerinin kontrolü,
• Fon portföyündeki menkul kıymetler üzerindeki hakların portföy yönetim şirketinin talimatı çerçevesinde kullanılmasına aracılık,
• Şirkete ve portföy yönetim şirketine, fon ile ilgili bilgileri izleme imkanının ve gerekli raporların elektronik ortamda sağlanması,
• Kurulca ve Müsteşarlıkça istenecek fon işlemleri ve varlıkları ile ilgili bilgilerin elektronik ortamda sağlanması ile görevlidir.

Emeklilik yatırım fonları; Gelir Amaçlı Fonlar, Büyüme Amaçlı Fonlar, Para Piyasası Fonları, Kıymetli Madenler Fonları, İhtisaslaş Fonlar ve Diğer Fonlar olmak üzere altı ana tür ve bu ana türlerin altında yirmi beş alt tür olarak düzenlenmiştir.

Gelir amaçlı fonlar; yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek temettü ve faiz gelirlerine ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır. Bu fonlar; Hisse Senedi Fonu, Kamu Borçlanma Araçları Fonu, Özel Sektör Borçlanma Araçları Fonu, Karma Borçlanma Araçları Fonu, Karma Fon, Uluslararası Hisse Senedi Fonu, Uluslararası Borçlanma Araçları Fonu, Uluslararası Karma Fon ve Esnek Fon’dan oluşmaktadır.

Büyüme amaçlı fonlar; yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek sermaye kazancına ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır. Bu fonlar; Hisse Senedi Fonu, Küçük Şirketler Hisse Senedi Fonu, Karma Fon, Uluslararası Hisse Senedi Fonu, Uluslararası Karma Fon ve Esnek Fon’dan oluşmaktadır.

Para piyasası fonları; devamlı olarak portföyünde vadesine en fazla 180 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçları yer alan ve portföyünün ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonlardır. Bu fonlar; Likit Fon-Kamu, Likit Fon-Özel Sektör ve Likit Fon-Karma’dan oluşmaktadır.

Kıymetli madenler fonları, fon portföyünün en az %80’ini kıymetli madenler ve altına dayalı varlıklardan oluşturmak amacıyla kurulan fonlardır. Bu fonlar; Kıymetli Madenler Fonu ve Altın Fonu’ndan oluşmaktadır.

İhtisaslaşmış fonlar; coğrafi bölge, ülke, sektör ve endeksler bazında yatırım yapan fonlardır. Bu fonlar; Yabancı Ülke Fonu, Sektör Fonu ve Endeks Fon’undan oluşmaktadır.

Diğer fonlar; başka türlü bir fon türüne ait olmayan fonlardır. Bu fonlar Dengeli Fon ve Esnek Fon’dan oluşmaktadır.

Emeklilik sözleşmesi; katılımcının sisteme girmesine, sistemden ayrılmasına, emekli olmasına, katkıların ödenmesine, katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, katkıların fonlarda yatırıma yönlendirilmesine, katılımcı veya lehdara yapılacak ödemelere, tarafların diğer hak ve yükümlülüklerine ilişkin esasların yer aldığı bir sözleşmedir.