İşletme masrafları içinde yemin payı farklı üretim faaliyetleri içinde oldukça yüksektir. Hayvanların dengeli ve ekonomik beslenmesi onlar için dengeli ve sağlıklı rasyon uygulamaları ile mümkündür. Bu bağlamda, rasyon dendiğinde hayvanların bir günlük enerji, protein, mineral ve vitamin gibi besin madde gereksinimlerini karşılayan yemlerin toplam miktarı anlaşılmaktadır.

Hayvanların canlı ağırlığı, fizyolojik durumu ve besin madde gereksinimleri
bilinmelidir.Rasyonları oluşturacak yem hammaddelerinin besin madde içerikleri bilinmelidir.Yem hammaddelerinin en yüksek kullanım oranları ve sınırlayıcı özellikleri bilinmelidir.Yem hammaddelerinin güncel maliyetleri bilinmelidir.

Besin gereksinimleri içinde, öncelikle söz konusu hayvanların canlı ağırlığa göre değişen kuru madde tüketimlerinin yani yem tüketim kapasitelerinin bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Tüm hayvan türlerinde yem tüketimi, kuru madde tüketimleri dikkate alınarak dengelenmek zorundadır. Çünkü, hayvanlar sindirim sistemlerinin elverdiği ölçüde belirli miktarda yem tükecekledir. Tüketilecek bu miktarın bilinmesi ve bu miktar içerisine ihtiyaç duydukları günlük besin maddelerinin sığdırılması gerekmektedir.

Rasyonlarda kullanılan yemlerin özel etkileri nedeniyle belirli oranların üzerinde
kullanımı kimi zaman verimin düşmesine, ürün kalitesinin azalmasına ve hayvanlarda bazı metabolik aksaklıklara (örneğin asidoz) yol açmaktadır. Rasyonlar hazırlanırken yem hammaddelerinin en yüksek kullanım düzeyleri ve bu yemlerdeki beslemeyi sınırlayıcı maddelere (antinutritiv maddeler) dikkat etmek gerekmektedir.

Genellikle ülkemizde üretim mevsiminde arpa, buğday ve mısır gibi rasyonlarda enerji kaynağı olarak kullanılan temel yem hammaddeleri ve pamuk tohumu küspesi (PTK) ve ayçiçeği tohumu küspesi (ATK) gibi protein kaynakları daha ucuza temin edilebilmektedir. Bunun dışında un sanayi yan ürünü olan kepeklerde mevsiminde ucuz olmaktadır. Bu nedenle, rasyonlarda kullanılacak yem hammaddelerinin en ucuz oldukları mevsimde yıllık ihtiyaç düzeyinde satın alınarak depolanması büyük önem taşımaktadır.

Rasyon hazırlamada kullanılan pek çok metod olmakla birlikte Pearson-Kare
yöntemi ve Denklem yöntemi en eski ve en temel iki metod olarak karşımıza çıkmaktadır. Sözkonusu yöntemlerde, rasyonlar önce bir besin maddesi için formüle edilmekte ve daha sonra diğer besin madde ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılmaktadır

Deneme-yanılma yönteminde başarı, rasyon hazırlayan kişinin besleme bilgisine, tecrübesine ve pratikliğine göre değişmektedir. Rasyonda ele alınan parametre sayısı arttıkça denkleştirme işlemi daha fazla zaman almakta ve zorlaşmaktadır. Belirli bir parametre sayısından sonra yöntemin kullanılması son derece güçleşmekte hatta imkansızlaşmaktadır.

Bu yöntemsadece basit karışımlar oluşturmak için kullanılabileceği gibi, ikiden fazla hammadde kullanılarak karma yem oluşturmada da kullanılabilir. Bu durumda, hesaplamanın kolaylaştırılması amacıyla yem hammaddeleri ham protein bakımından fakir olanlar ve ham protein bakımından zengin olanlar olarak iki gruba bölünür.

Bunlardan ilki amaç fonksiyon, ikincisi karar değişkenleri, üçüncüsü ise sınırlandırmalardır. En düşük maliyetli yem rasyonlarının oluşturulmasında amaç
fonksiyon yemin birim maliyetini içeren eşitlik, karar değişkenleri rasyona girmesi
düşünülen yem hammaddeleri, sınırlandırmalar ise yemde bulunması gereken
ham besin madde düzeyleri ve yem hammaddeleri ile ilgili diğer değerlerdir.

Üretilecek her kg et ve sütün maliyetinin yaklaşık % 50- 70’i yem giderlerinden oluşmaktadır. Bu nedenle yem giderlerinin sürekli kontrol altında tutulması gerekmektedir. Aksi takdirde işletmenin yönetilmesi oldukça zorlaşacaktır.

Pamuk tohumu küspesi yumurta tavuklarında kullanılmamalıdır, yumurtanın ak ve sarı kalitesinde bozulmaya neden olur. Yumurta tavuklarında ayçiçeği küspesi en fazla % 25, kanola küspesi en fazla %10 kullanılmalıdır.

Bu yemleme yönteminde hayvanlar (süt sığırı, koyun, keçi) laktasyon süresine
göre 3 döneme bölünmekte ve her dönemde ayrı ayrı yemleme düzeyi uygulanmaktadır. Bu yemleme yönteminde kuru dönem de dikkate alındığında tüm dönem 4 farklı faza bölünmüş olmaktadır.

Bu yemleme yönteminde hayvanlar süt verimine göre gruplara bölünmekte ve her grubun gereksinim duyduğu besin maddeleri dikkate alınarak yemlenmektedir. Bu yöntemde hayvanlar, yüksek verimliler, orta verimliler, düşük verimliler ve kurudakiler olmak üzere dört gruba bölünmektedir.

Kanatlı kümes hayvanlarının beslenmesinde, yetiştirme amacı ve eldeki hayvan materyaline göre başlıca iki yemleme yöntemi kullanılmaktadır. Bunlar serbest (ad libitum) yemleme ile sınırlı (programlı) yemleme yöntemleridir.

Bu yemleme koşullarında sürüdeki hayvanların bazıları gereksinimleriyle uyumlu miktarlarda yem tüketirlerken, bazıları gereksinimlerinden daha az, bazıları da daha fazla yem tüketebilmektedirler. Özellikle et tipi yarı ağır ve ağır ırklar serbest yemleme koşullarında gereksinimlerinden daha fazla yem tüketirler. Bu hayvanlar obur hayvanlardır ve gereksinimlerinden fazla yem tüketerek hem yemi israf ederler hem de fazla tüketim sonucu yağlanırlar.

Serbest yemleme yönteminde hayvanların yem tüketimlerini, besin maddesi gereksinimlerine ve özellikle enerji gereksinimlerine göre düzenledikleri kabul edilmektedir. Bu yöntemde yemliklerde her zaman yeterli miktarda yem bulunmalı ve hayvanlar gün boyunca her istedikleri zaman, istedikleri kadar yem tüketebilmelidir. Mekanizasyona olanak sağlaması, işçilik giderlerini azaltması ve uygulamada kolaylık yöntemin avantajlarıdır.

Sınırlı yemleme temel olarak iki şekilde uygulanır: Bunlardan birincisi, belirli yaşam döneminde hayvanların tükettikleri yem miktarının sınırlanmasıdır ve Nicel Sınırlama (Kantitatif Sınırlama) olarak isimlendirilir. Diğer sınırlama yöntemi ise belirli bir yaşam döneminde hayvanlara sunulan yemin niteliğinin sınırlandırılması olup Nitel Sınırlama (Kalitatif Sınırlama) olarak isimlendirilir.

Nicel sınırlama uygulamaları iki şekilde yapılabilir. Birinci uygulama yemleme
süresinin sınırlanması ikinci uygulama ise yem miktarının sınırlanmasıdır

Bu sınırlama yönteminde, hayvanlara sunulacak karma yemdeki bir veya birkaç
besin maddesinin oranı gereksinim düzeyinin altına düşürülür. Daha çok büyüme
dönemindeki genç hayvanlarda uygulanan bu yöntemde, hayvanların beklenenin
üzerinde canlı ağırlık kazanarak yağlanmasının önüne geçilebilmektedir. Nitel sınırlama, yemin enerji, protein veya esensiyel amino asit ve özellikle lisin ve metiyonin düzeylerini gereksinim düzeyinin altına çekilmesiyle uygulanabilir.

Bu yöntemde besleme normlarında belirtilen enerji düzeyinden daha düşük düzeyde enerji içeren karma yemler hayvanların serbest tüketimine sunulur. Hayvanların gereksinim duydukları protein, amino asit, mineral madde ve vitamin
gibi diğer besin maddeleri gereksinim düzeyinde tutulur. Ancak hayvanlar genellikle düşük enerjili karma yemlerden daha çok tüketme eğilimindedirler. Bu
nedenle enerji sınırlaması yönteminde çoğu zaman beklenen başarıya ulaşılamamaktadır.