Geniş anlamda uymama davranışı toplumsal normlara itaat etmemenin her türünü kapsar.

Hiçbir toplum basit bir şekilde kurallardan sapanlar ve kurallara uyanlar şeklinde sınıflandırılamaz. Zira pek çok kişi, sosyalleşmenin bir sonucu olarak böyle yapmaya alışmış olduğu için çoğu zaman toplumsal kurallara uyar. Buna rağmen insanların çoğu arada sırada genel olarak kabul edilmiş davranış kurallarını da çiğnemektedir

Sapma, “bir toplulukta ya da toplumda önemli sayıda insan tarafından kabul edilen bir dizi kurala uymama” olarak tanımlanabilir.

Suç, gerekli koşulların (hareket, fırsat, mahkûmlar gibi) bir araya gelmesiyle oluşan olayları ifade ederken; suçluluk, suç teşkil eden fiillerin (veya benzer fiillerin) işlenmesi eğilimindeki kişisel farklılıklara işaret etmektedir.

Suç ve sapma kavramları toplumda iki önemli işlevi yerine getirmektedir. İlk olarak topluma yeni düşünceleri sunmakta ve toplumsal ve kültürel değişimi tetiklemektedir. Bu yönüyle ahlak ile hukukun gelişimini de sağlamaktadır. Ayrıca iyi ve kötü arasındaki sınırı koruma davranışını desteklemekte böylece grup dayanışmasını güçlendiren ve toplumsal kuralları netleştiren ortak bir tepki yaratmaktadır.

Geleneksel teoriler suçu sınırlı değişkenler ekseninde ele almışlardır, buna karşılık günümüzde geliştirilen suç teorileri büyük ölçüde bütünleşik niteliktedir.

Sosyal düzensizlik teorisi, heterojen yapı, sosyal yapının dağılması, çözülmesi ve istikrarsızlığı, sosyal hareketlilik ve sanayileşme gibi değişkenlerin, doğrudan veya dolaylı olarak suçluluk üzerinde etkisi olduğunu ifade eder.

Fiziksel yapının sosyal yapıyı, sosyal yapının da bireyi etkileyeceğini öngören sosyal düzensizlik teorisi, suçun nedenlerinin insanların yaşadıkları sosyal ve fiziksel çevrede aranması gerektiğini ortaya koymuştur.

Kontrol teorileri sosyal bağ teorisi ve öz kontrol teorisi olarak ikiye ayrılır.

Suçun öz kontrolle yani kişinin kendisinin suç işlemesini engellenmesiyle önlenebileceğini savunan görüşler suçu engelleyecek mekanizmayı bireyin kendisinde arar. Dış kontrol üzerinde duran teoriler ise bireyi suçtan alıkoyacak asıl faktörün toplumsal ortam olduğunu ifade eder

Sosyal bağ dört element içermektedir. Bunlar bağlılık, inanç, adanmışlık ve katılımdır.

Yazarlara göre öz kontrolü düşük kişiler, suçla kolaylıkla elde edilecek ödüle karşı koyamaz. Onlar dürtüsel, duyarsız, fiziksel yanı ağır basan ve öngörüsü olmayan insanlardır. Ayrıca çabuk sinirlenir ve kolay risk alırlar. Bu yüzden suç işlemeye daha yatkındırlar.

Yazarlara göre, öz kontroldeki zayıflığın nedeni, kötü ebeveynliktir. Ebeveynler, çocuklarının öz kontrol geliştirmesine onları severek, gözlemleyerek ve kötü davranışlarını fark edip cezalandırarak katkı sağlamalıdır.

Suçluluğu “öğrenme” faaliyetinin sonucu olarak gören bu teorilere göre suçun oluşumu, suça ilişkin eylemlerle ilgili norm, değer ve davranışların öğrenilmesi ile ilintili bir süreçtir. Bu teoriler, hem suçun tekniklerini hem de suçluluğunun psikolojik yanlarının öğrenilmesini içermektedir.

Sutherland’a göre suç, her kültürden bireyleri etkileyen öğrenme sürecinin bir sonucudur. O’na göre suça iten yetenekler ve motifler, suça ilişkin normlar, davranışlar ve tanımlarla temas sonrası öğrenilmektedir. Yani suç davranışı, diğerleriyle iletişime geçmenin bir sonucu olarak öğrenilmektedir.

Anomi bozulan toplumsal yapıyı ifade eder.

Anomi, ekonomik kriz, savaş, hızlı yaşanan teknolojik gelişmeler gibi etkenlerin toplumsal hayatta çok hızlı değişimlere yol açması ve eski kurallar, normlar ve değerlerin, ortaya çıkan yeni durumları düzenlemekte yetersiz kalmasıyla oluşur.

Sosyolog “Toplumsal Yapı ve Anomi” adlı makalesinde suçun oluşumunu kültürel olarak tanımlanan hedefler ve toplumun onları elde etmede onayladığı araçlar olmak üzere iki kavram üzerinden açıklar.

Eğer toplum ve özellikle resmi organlar, ilk sapmayı gerçekleştiren kişiye olumsuz davranırsa, suçlu negatif olarak damgalanacaktır. Suçlu negatif damgalamayı kabul etmez ya da içselleştirmezse ilk sapma davranışı tekrarlanmayacaktır. Fakat damgalama içselleştirilirse suçlunun karakteri bu damgayla tanımlanacak ve ikinci sapma gerçekleşecektir.

Geleneksel suç teorileri, sosyal düzensizlik, sosyal kontrol, sosyal öğrenme, anomi, gerilim ve damgalamadır.