Nesre dayalı ve kurgusal bir düzleme oturtulmuş olan roman, hikâye ve tiyatro
gibi türlerin (yazılması ve okunulması) sürdürülebilirliği kompozisyonlarındaki
çatışmalarla sağlanabilmektedir. Roman ve hikâyede bu çatışma, olanla olması gereken arasına yerleştirilmiştir. Böylece roman ve hikâye bir yandan içinde
yaşanmakta olan sosyal, siyasal, psikolojik vb. durumların tespitini yaparken bir
yandan da olması gereken ideal durumun telkinini gerçekleştirir. Modern Türk
edebiyatının ilk dönem roman ve hikâyeleri bu özelliği çok belirgin şekilde taşırlar. Bu durum edebiyatın sosyal hayatın gerçeklerine daha açık ya da yakın olduğu -Millî edebiyat hareketi gibi- zamanlarda varlığını daha baskın bir özellik olarak hissettirir.

Millî Edebiyat Hareketi, roman ve hikâyesi kurgusal bir dünya üzerinden sosyal hayatla ilgili mesajlar vermek ve yönlendirmeler yapmak isteyen bir
yapı ortaya koyar.Bu yönlendirmeler kaynağını toplumun kendi değerlerinden
alan -Türkçülük, İslamcılık, Osmanlıcılık ve Batıcılık gibi- şekillerdedir. Eserler
sanatsal bir iddiadan çok iletmek istedikleri dünya anlayışlarıyla varlık gösterirler.
Ancak yine de ülkedeki bütün sosyal, siyasal ve fikrî oluşumlara rağmen sanattan
ödün vermemek konusunda ısrarcı olanlar da vardır.

1911-1922 arasındaki Türk edebiyatının en belirgin uğraşısı Türklük bilincinn uyandırılması olur. Türk insanı kendi millî kimliğine ulaşmak ve millet olmak için geçmişine ve kendine dönerek değerler dünyası oluşturmaya çalışır.

Modern Türk edebiyatının ilk polisiye romanı Ahmet Mithat
Efendi’nin yazdığı 1885 tarihli Esrar-ı Cinayat’tır

Kadının sosyalleşmesi, eğitim, çalışma evlilik ve boşanma gibi bir takım medeni haklarını elde ederek bunları bütün boyutlarıyla kullanmak isteğinin toplumsal
yapıda meydana getirdiği çatışma ve değişimler de meşrutiyet sonrasındaki yılların roman ve hikâyesinin sıklıkla ilgilendiği konulardandır.

II. Meşrutiyeti takip eden yıllarsa 19. yüzyılın son çeyreğinde başlayan çabalar sayesinde kadın yazarların birden bire çoğaldığı ve kadınlıkla ilgili konuların bizzat bu yazarlar eliyle en yoğun biçimiyle edebiyatın gündemine taşındığı dönemdir. 1890’ların başından itibaren edebiyat dünyasının ilk olarak açık bir kadın imzasıyla tanışmasını sağlayan Fatma Aliye Hanım bu yıllarda artık son romanı Enin’i yazarsa da başta Halide Edip olmak üzere Güzide Sabri, Emine Semiye, Şükûfe Nihal hatta Müfide Ferit gibi birçok isim onun takipçisi olarak artık daha rahat biçimde kalem tecrübelerini yayımlamaya ve hayatın içerisinde etkin roller üstlenmeye başlarlar. 

 1911-1922 arası Türk edebiyatının baskın karakterini Yeni Lisan anlayışının da etrafında meydana geldiği Türk milliyetçiliği düşüncesi oluşturmaktadır. Millet olma bilincinin uyandırılması, millî kimliğin inşası ve
millî devlete geçiş sürecinin olguları bu dönemin sosyal hayatı gibi edebiyatının estetik değerler bütününü de şekillendirmiş edebiyat bu çalışmanın bir aracısı olma sorumluluğunu üstlenmiştir. Çünkü edebiyat, düşünce biçimlerini halka en kolay aktarabilme yollarından biridir.

Namık Kemal’in bazı tarihî portreleri bir araya
getirdiği Evrak-ı Perişan, devri neredeyse baştanbaşa
besleyen önemli bir eser olur. Türk tarihinin çeşitli dönemleri hatta destanlar, bu
dönemlerin insanları ya da bu dönemlere yerleştirilmiş kurgusal kimlikler modern eserlerin konusu haline gelir.

Halide Edip Mütareke ve Millî Mücadele yıllarında yaşananları, bunlar karşısındaki duygulanışlarını  anlattığı hikâyelerini Dağa çıkan Kurt (1922) isimli kitabında bir araya getirmiştir

Ziya Gökalp’ın zihinlerde uyandırdığı Ergenekon destanı, yeniden dirilmenin, tarihini arayan bir milletin kendi tarihine uyanışının kapısı ve dönemin destanî edebiyat arayışlarının tatmin edildiği önemli bir kaynak olur. Devri ve devrin insanını çok yönlü bir şekilde besler.

Pek çok yazarda olduğu gibi Ömer Seyfettin “Çanakkale’den
Sonra” hikâyesinde ve Yakup Kadri Kiralık Konak romanında
Çanakkale Savaşında elde edilen zaferin millet üzerinde
gerçekleştirdiği uyanışı kahramanları üzerinden
anlatırlar.

Edebiyat-ı Cedide anlayışının söz konusu olduğu yıllarda
roman ve hikâye sanatında ulaşılan teorik kazanımlardır. Sanatı kendilerine gerçekten samimi bir uğraşı olarak seçen Edebiyat-ı Cedide sanatçıları sadece eserleriyle değil aynı zamanda yazdıkları ya da çevirdikleri teorik makale ve kitaplarla da bu türlerin Türk edebiyatında önemli bir aşama kaydetmesine yardımcı olmuşlardır.

Millî Edebiyat Hareketi, Edebiyat-ı Cedide sanatçıları sayesinde şiirde olduğu gibi hikâye ve romanda da gerçekten iyi bir seviyeyi devralmıştır.

Ahmet Mithat Efendi, Halit Ziya (Uşaklıgil), Mehmet Rauf, Ahmet Hikmet (Müf­tüoğlu), Fazlı Necip, Cemil Süleyman, Selami İzzet,
İzzet Melih, Refik Halit (Karay), Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)' dur.

Ömer Seyfettin, Müfide Ferit (Tek), Reşat Nuri (Güntekin), Aka Gündüz' dür.

Ömer Seyfettin’i diğer tezli yazarlardan ayıran en önemli taraf,
hikâye sanatındaki başarısıdır. Türk edebiyatında kısa hikâyenin onunla önemli bir merhale kaydettiği hiç şüphe etmeden söylenebilir

Hayatın içine tezlerini yerleştirmek ve onların savunmasını yapmaktır, Fikir örgüsü, derinliklere yerleştirilmiş hikâyeler yazmasına zemin hazırlar. Bu hikâyelerdeki fikir örgüsü çoğu zaman basit insanların ve sıradan günlük olayların etrafına yerleştirilmiş olduğu için okuyucu tarafından kolayca algılanır

Ömer Seyfettin Türk edebiyatındaki tanınmışlığını Genç Kalemler,
Türk Yurdu ve Yeni Mecmua’da yayımlanan hikâyelerine borçludur.

Ömer Seyfettin Maupassant tarzı denilen hikâyenin bizdeki en mühim temsilcisidir. Hikâyeleri genel olarak birinci tekil şahıs ağzından yazılmışlardır. Bunların özellikle mizahî bir tonlama taşıyanları oldukça çarpıcı bir sona vararak okuyucu üzerinde açık bir etki oluştururlar

Halide Edip, ilk eserlerinden itibaren millî olanı vurgulamaya çalışmıştır. Çünkü onun üzerinde durduğu konulardan birini Türk insanının zihnini uzun zamandır meşgul eden Batılılaşma meselesi oluşturmaktadır.