Mal ve hizmet alım satımlarında ya da borçların geri ödenmesinde ödeme aracı olarak kabul edilen varlıklara iktisat literatüründe para denir.

Mal ve hizmet alışverişlerinde bir malın diğer bir mal veya hizmetle değiştirildiği sisteme takas (barter) sistemi denir.

Çünkü takasın gerçekleşebilmesi için farklı mal arayan veya almak isteyen iki kişinin karşılaşması bunların her birinde de diğerinin aradığı malın bütün özellikleriyle mevcut olması gerekir. Kişilerin buluşmaları güç ve zaman alıcıdır. Mal ve hizmetlerin değişimi için harcanan zaman, emek ve çabaların toplamına işlem maliyeti denir.

İşlem maliyeti

Bu fonksiyonlar; paranın değişim aracı olması, hesap birimi olması ve değer saklama aracı olması fonksiyonlarıdır.

Bireyler herhangi bir mal satın aldığında bu mal karşılığında satıcıya para ödemesinde bulunur ve paranın alınan mal karşılığında satıcıya transferi paranın değişim aracı olarak kullanılmasını ifade eder. Bu durumda para bir malın diğer bir malla değiştirilmesi yerine, alınan mal karşılığında ödemenin yapılmasını ve sonuç olarak üretim ve ticaretin yapılmasını kolaylaştırdığı için ekonomide değişim aracı fonksiyonunu görür. Bu işlemler yapılırken herhangi bir mağazaya alışveriş için giren alıcı elindeki paranın ödeme aracı olarak kabul edileceğinden ve satıcı ise kabul ettiği paranın başka biri tarafından mal ve hizmet karşılığında yine kabul edileceğinden emindir.

Para ekonomik değerin ölçülmesi için temel bir birimdir. Ülkemizde neredeyse bütün mal ve hizmet fiyatları, ücretleri, varlık değerleri alacak ve borçları Türk lirası cinsinden ifade edilir. Bazı mal ve hizmetler dolar üzerinden, bazıları altın üzerinden bazıları da borsada işlem gören şirketlerin hisse senetleri üzerinden fiyatlandırılmaz. Bunların yerine bütün fiyatlar T cinsinden ifade edilir ve bu durum mal ve hizmetlerin başka mal ve hizmetlerle karşılaştırılması kolaylığını sağlar.

Bireyler servetlerini ellerinde farklı reel ve finansal varlıkları tutarak elde ederler. Bu varlıklar; nakit, tahvil ve bono, hisse senedi, gayrimenkul, altın, banka hesabı vb.’dir. İnsanlar sonuçta servetlerinin bir kısmını ellerinde nakit yani para olarak tutarlar. Değer saklama aracı olarak para, serveti elde tutmanın bir yoludur.

Kişinin yaşamı boyunca gelirlerinden yapmış oldukları tasarruflar ve atalarından kendilerine miras yoluyla kalan tasarruflar toplamına servet denir.

Parasal olmayan bir varlığın ödemelerde kullanılacak bir nakit aracına dönüştürülmesindeki göreceli hız ve kolaylığa likidite denir.

Para olarak kullanılmazsa dahi kendi başına bir değer taşıyan varlıkların değişim aracı olarak kullanılması durumunda bu varlıklara mal para denir. Mal paraya en iyi örnek altın ve gümüştür. Bu iki varlık tarihte para olarak farklı toplumlar tarafından kullanılmıştır.

Eğer bir varlık para olarak değerini tamamen kanuni zorunluluktan alıyorsa ve para olmak dışında herhangi bir ticari değeri yoksa o paraya fiyat-para denir.

Para tabanı ticari bankalar dışındaki firmalar ve hane halkının ellerinde tuttukları madeni ve kâğıt paralar ile bankaların merkez bankasındaki mevduatları toplamından oluşur.

M1: En dar kapsamlı resmi para ölçüsü olan M1, basit anlamda nakit ve vadesiz mevduat hesaplarını kapsar. Ama teknik anlamda M1, para tabanına ilaveten ödemelerde doğrudan kullanılan vadesiz mevduatları ve seyahat çeklerini de içerir. Paranın teorideki tanımına en çok benzeyen para M1’dir. Çünkü M1’in içerisindeki bütün kalemler ödemelerde en kabul görmüş ve en çok kullanılan öğelerdir

M2: M1 parasal büyüklüğünün içindeki bütün kalemler de dâhil olmak üzere daha az para benzeri varlıkları içerir. M1’den farklı olarak en önemli ilaveler bankalardaki vadeli mevduatlardır. Vadeli mevduatlar, belirlenmiş dönemlerde faiz getiren hesaplardır.

Para arzı bir ekonomideki dolaşımdaki para miktarıdır. Fiyat, paranın ödeme aracı olarak kullanıldığı modern ekonomilerde para arzı Merkez Bankaları (MB) tarafından belirlenir. Türkiye’de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) bankaların bankası olarak para arzının belirlenmesinden ve bankacılık sisteminin denetim ve kontrolünden sorumlu kurumdur.

Bankaların müşteri mevduatlarının belli bir oranını rezerv olarak kasalarında tutup geri kalan kısmını kredi olarak dağıttığı sisteme kısmi rezerv bankacılığı denir.

Merkez bankaları genellikle sistem içindeki bankaların kabul ettikleri mevduatlar için kasalarında tutmak zorunda oldukları bir minimum rezerv oranı belirler ve bu orana ise zorunlu rezerv oranı adı verilir.

Ticari bankaların her bir TL’lik rezervden yaratmış olduğu para miktarına para çarpanı denir.

Açık piyasa işlemleri, zorunlu rezerv karşılık oranları ve reeskont oranı merkez bankasının para politikası araçlarıdır.