İnsanların bu bilgilerin “bilimsel” nitelikli
olduğunu düşünmesidir.

Akademisyenler tarafından aktarılan ve ders
kitaplarında raporlanmış bilgiler farklı bilgi kaynaklarından
gelen başka türlü bilgilere kıyasla daha az şüpheyle
karşılanır. Çünkü ders kitaplarınızda yer alan bilimsel
bilgiler; uzun ve birikimli taramalar, titiz tasarımlar,
sistematik gözlem süreçleri, derlenen verilerin analizlerinin
ardından ulaşılan bulguların, tekrar ve tekrar sentezlenerek
sınanmalarını mümkün kılacak yapıdaki raporlamalarla
ince bir imbikten süzülüp gelmektedir.

Bilimsel bilginin taşıdığı ve taşıması gereken
nitelikleri bilmek, tüm akademik hayat boyunca
yapacağınız okumalar ve değerlendirmelerle beslenecek
öğrenme süreciniz için rasyonel bir zemin oluşturacaktır.
Dahası akademik hayat dışında karşılaşacağınız ve/veya
üretmek zorunda kalabileceğiniz bilgilerin
değerlendirilmesi anlamında da ayırt edici olacaktır.

İnsanların yaşadıkları dünyayı anlayabilmek,
davranışlarını istendik sonuçlar elde edecek şekilde
yönlendirebilmek ve böylece hedeflerine ulaşmak için
bilgiye ihtiyaçları vardır.

- Dini referanslar,
- Gelenekler,
- Otorite,
- Kişisel deneyim ve
- Bilim.

Bilimsel bilginin ayırt edici özellikleri:
- Gözlenebilir olgularla ilgili olması,
- Ölçüm sonuçlarına dayanması,
- Tekrarlanabilirlik,
- Sınanabilirlik,
- Eleştirel olması ve
- Birikimli olmasıdır.

Bilimsel bilginin en temel ayırt edici niteliksel
özelliği “gözlenebilir olgularla ilgili” olmasıdır. Bilimsel
araştırmadaki tüm dizgeler, doğrudan ya da dolaylı olarak
gözlenebilen olgularla ilgilenir. Doğrudan veya dolaylı
olarak gözlemlenebilir olmayan olgular, bilimsel
araştırmanın kapsamı dışındadır.

İnsan düşünce ve duyguları doğrudan gözlenebilir
bir niteliğe sahip olmamasına rağmen, bilimsel araştırma
alanına girmektedir. Duygu ve düşüncelerin davranışa
yansımaları olduğu için, gözlenebilir olan davranış yoluyla,
duygu veya düşünce hakkında yorum yapılabilir. Veya
bilimsel araştırmalarda bireylerin duygu ve düşünceleri
doğrudan kendilerine sorularak veri toplanabilir. Böylece
duygu ve düşünceler hakkında, birinci elden düşünen ve
hisseden insandan veri toplanarak, duygu ve düşüncelerin
gözlemi yapılabilir.

Değişkenler gözlenirken, değişkenlerin değişim
durumları kaydedilir ve bağımsız değişkendeki değişimin
bağımlı değişkende yarattığı değişim düzeyi belirlenir.
Yani gözlenen olgulardaki değişim ölçümlenir. Bilimsel
araştırmalarda, bağımsız değişkende gözlenen her bir
düzey için, bağımlı değişkendeki düzey gözlenmekte,
dolayısıyla bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni
etkileme düzeyi ölçülmektedir.

Bilimsel araştırmaların “Yöntem” bölümü,
araştırma amacına “nasıl” ulaşılacağı ve “neden” böyle
yapılmasının tercih edildiğinin gerekçeleriyle açıklandığı
bölümdür. Bunun nedeni sonraki araştırmalarda aynı
yöntem tasarımıyla gözlemlerin “tekrarlanabilirliğine”
olanak sağlamaktır. Böylece birbirinden bağımsız farklı
araştırmacılar; farklı katılımcılar ve/veya farklı ürün
grupları üzerinde aynı araştırmayı “tekrarlayabilirler”.

Bilimsel bilginin tekrarlanabilirliği, sınanabilmeyi
sağlar. Bir araştırmanın bulguları, farklı araştırmacılar
tarafından tekrarlı sınamalara tabi tutulur. Defalarca
sınanan bilgi güvenilir bir genelleme yapmaya imkân verir.
Bilimsel bilginin tabi tutulduğu tekrarlı sınamalar aynı
zamanda bilimin kendine yönelik “eleştirel” yapısını ortaya
koymaktadır.

Daha önceki araştırmalarda tekrarlamalı
sınamalara tabi tutulmuş ve böylece güvenilirliğe
kavuşmuş bilgiler, sonraki başka araştırmalar için nirengi
olarak kullanılırlar. Böylece güvenilir bilgilerin ışığında ve
onları dayanak alarak yeni hipotezler ve sınamalar
gerçekleştirilebilir. Bunlar bilimin “birikimli” olma
özelliğine işaret eder.

Bilimsel bir araştırmaya kılavuzluk eden temel
sorular üç grupta toparlanabilir:
- Bu nedir?
- Bu nasıl çalışıyor ve neden böyle çalışıyor?
- Bu çalışıyor mu?

Bilimsel araştırmanın amaçları:
- Kavramsallaştırma,
- Keşfetme ve
- Sınamadır.

Kavramsallaştırma, bir olguya dair gözlenmiş
ortak bir karakteristik yapı, özellik ve durumların “Bu
nedir” sorusundan hareketle açıklamasını içerir.

Bilimsel araştırmalarda nasıl ve neden soruları
keşfetme amacına yöneliktir.

“Bu çalışıyor mu” sorusuyla ilişkili olarak, daha
önce yapılan kavramsallaştırma ve keşfetme
araştırmalarından hareketle oluşturulan teorilerdeki
önermeler hipotez formunda ifade edilerek sınandığı
araştırmalardır.

Literatür; belirli bir konu ile ilgili geçmişte
yapılmış çalışmalara verilen genel addır. Literatür
kelimesinin yerine “yazın” ifadesi de kullanılmaktadır. Her
iki kelimede nitelenen aynıdır.

Bir araştırmaya başlarken; araştırmacının,
araştırdığı konuyla ilgili geçmişte yapılmış çalışmaları
bilmesi gerekir. Bu; araştırmacının kavrayışının gelişmesi,
neyi, hangi kapsamda ve nasıl araştıracağını belirlemesi
için bir zorunluluktur. Araştırmacı bu sebeple literatür
taraması yapar.

Literatür taraması için internet ortamında bulunan
bilimsel veri tabanlarından veya basılı pek çok materyalden
faydalanılabilir.

Yeni araştırmacılar için başlangıçtaki en büyük
zorluk çok büyük hacimdeki literatürden uygun kaynakları
seçebilmektir. Doğru literatür seçimine yardımcı ilk
kılavuz samimi bir “merak”tır. Araştırmanın başlangıç
aşamasında önünde binlerce literatürle karşı karşıya olan
araştırmacı karanlıkta kaybolmuş gibidir. Merak edilen ve
ilgi duyulan bir konuda okumak daha akıcı ve verimli olur
ve araştırmacıya güç verir. Literatür okumaları devam
ettikçe araştırmacı için “amaç” belirginleşmeye başlar.
Amaçla birlikte beliren “kapsam”, okunacak literatürün
sınırlanmasına yardımcı olur. Bunun yanı sıra araştırma
sonucunda teorik ve pratik alana yapılabilecek “katkı
hedefi”nın netleşmesi de literatürü sınırlamada diğer bir
yardımcıdır. Teorik ve pratik anlamda sizin araştırdığınız
alana özgü konuların tartışıldığı kaynakları tespit edersiniz.
Bu kaynaklarda sizinle aynı meraka ve benzer amaçlara
sahip araştırmacıların raporlarına ulaşabilirsiniz. “Alana
özgü kaynaklar”ın bilgisine ulaştığınızda alanda neyin
eksik olduğunun, sizin ne yapabileceğinizin bilincine
ulaşırsınız. Bu aşama, araştırmanın amacının, kapsamının,
öngörülen katkısının ne olduğunun ve gözlem süreçlerinin
nasıl belirleneceğinin tam olarak belirgin olduğu aşamadır.

Araştırma raporlarındaki literatür sunumu, yapılan
yeni araştırmanın amacına, önemine ve katkısına dayanak
olacak önceki araştırmaların serimi için yapılır.
Araştırmacının daha önce incelediği pek çok sayıdaki
literatür arasından kendi araştırması açısından gerekli
gördüğü araştırmalara atıfla yazılır. Araştırmacının
literatüre yaptığı atıflar; halen bilinenden, yeni keşfedilecek
ya da sınanacak olana geçişte, “nirengi” görevi görürler.
Araştırmacı literatür sunumunda geçmiş çalışmaların açığa
çıkardığı alanları nirengi alarak hangi alanlarda hâlâ
belirsizlik olduğunu gösterir ve bu belirsizliği gidermenin
önemini tartışır.

Bilimsel araştırmanın kapsamı bir araştırmanın ele
aldığı konunun sınırlarını belirleme işlemidir.

Araştırmanın kapsamı, tüm aşamaların niteliği
açısından belirleyicidir. Bir araştırmacı, yaptığı
araştırmanın sınırlarını net olarak belirlemeden; uygun
literatür taraması yapamaz, doğru şekilde gözlem yapıp veri
toplayamaz, bulguları yorumlayamaz ve bilimsel bilgi
birikimine katkı yapacak soyutlamayı gerçekleştiremez.

Kapsam belirleme işi öncelikle araştırmanın
amacından gelir. Amaç araştırmaya imkân tanıyacak kadar
geniş ve fakat belirgin bir alanda bir sonuç belirtmeyi
mümkün kılabilecek kadar dar olmalıdır. Amacın hangi
kapsamda belirlendiği, dayanak alınacak ve test edilecek
teorileri tamamen farklılaştırır.

Araştırma amacına “nasıl” ulaşılacağı ve “neden”
böyle yapılmasının tercih edildiği gerekçeleriyle açıklanır.
Başka bir deyişle; araştırma amaçlarına ulaşmak için,
neyin/kimin; nerede, nasıl gözlendiği ve gözlemin neden
böyle yapıldığı detaylı biçimde açıklanır.

Yöntem bölümünde araştırmada yapılacak
gözlemlere ve gözlem süreçlerine dair tüm detaylar
anlatılır. Böylece, bu araştırmanın bulgularının
güvenilirliğini sınamak isteyebilecek sonraki araştırmacılar
açısınından “tekrarlanabilirlik” sağlanır. Birbirinden
bağımsız farklı araştırmacılar; farklı katılımcılar ve/veya
farklı ürün grupları üzerinde sizinle aynı gözlem (veri
toplama) teknik ve süreçlerini uygulayarak bulgularınızı
sınayabilirler.

Bilimsel araştırmaların yöntemlerine kılavuzluk
eden iki temel yaklaşım mevcuttur. Bunlar tümevarım ve
tümdengelimdir.

Bilimsel araştırmanın amaçları dikkate
alındığında; kavramsallaştırma ve keşfetmenin
“tümevarım”, sınamanın “tümdengelim” yaklaşımlarını
yansıttığı söylenebilir.

Olguların kendi yapısına ve diğer olgularla
gösterdiği neden sonuç ilişkilerinin “niteliğine yönelik”
tekil gözlemlerden hareketle genelleyici olgusal yargılara
(tüm’e) ulaşmaya “tümevarım” denir.

Teorilerdeki olgusal ve ilişkisel önermelerden
(tüm’den) hareketle hipotezler oluşturup, hedef nüfus
açısından teorinin ilgili önermesinin geçerli olup
olmadığını sınamaya “tümdengelim” denir.

Bilimsel araştırmaların yöntem tasarımında en
önemli belirleyici; Araştırma amaçlarına uygunluktur.
Araştırmacılar amaçları doğrultusunda ister tümevarım,
ister tümdengelim yaklaşımını tercih etsinler; yine de
gözlem teknik ve süreçleri birbirinden farklı yüzlerce
şekilde tasarlanabilir. Önemli olan tüm bu unsurları eş
zamanlı olarak gözeterek, geçerlilik ve güvenirlik
argümanları açısından mümkün olan en uygun tasarımı
yapmaktır.

Yöntem tasarımında; araştırmacıların bireysel
olarak güçlü ve zayıf yanları, finansal, fiziksel ve zaman
olanakları, gözlem kitlesinin niteliği, araştırılan olgunun
niteliği ve hatta mevcut bilimsel konjonktürdeki akımlar
dahi etkili olur.

Eğer araştırmacının içinde bulunduğu koşullar ve
kendi imkan ve kabiliyetleri bir araştırma açısından doğal
bir kısıtlılık yaratıyorsa, bu tip araştırma tasarımları
yapmamak gerekir.

Bilim adamı, tüm mevcut ve olası koşulları
gözeterek, bu koşullar dahilinde geçerlilik ve
güvenilirlikten ödün vermeyecek tasarımı yapabilmelidir.
Bu bilim adamı olma yetkinliğinin göstergelerinden biridir.

Araştırmanın sınırlılığı araştırmanın kapsamından
ve/veya yöntem tasarımından kaynaklanır.

Araştırmacı, araştırması sırasında yöntem
tasarımından kaynaklı olarak bir sorunla karşılaşmış ve bu
sorunu aşamamış olabilir. Araştırmacı bu sınırlılığın ne
olduğunu, neden kaynaklandığını, aşılmak için neler
yapıldığını ve neden aşılamadığını raporunda açıklar. Bu
sorun alanı sonraki araştırmalar için yol gösterici bir ışıktır.
Sonraki araştırmacılar kendi çalışmalarında bu sorun
alanından kaçınmanın yollarını arayabilirler veya aksine bu
sorun alanının üzerine gidip çözüm yollarını bulup
uygulayarak katkı yaratabilirler.

Araştırmacı kendi araştırmasının kapsamı
dâhilinde ilgilendiği soruna/soruya cevap üretebilmiş
olabilir. Ancak araştırmanın daha kapsayıcı bilgelere işaret
edebilmesi için farklı ve/veya tamamlayıcı kapsamda
araştırmalar yapılması gerektiğini farketmiş olabilir.
Gelecekte konuyla bağlantılı farklı ve/veya tamamlayıcı
kapsamda yapılacak araştırmalar, bilginin daha üst
soyutlama seviyelerine ulaşmasını sağlayabilir.

Bulguların tekrarlı sınamalarda aynı sonuca işaret
etmesi durumudur.

Nesnel ifadesi en genel haliyle “düşünceden
bağımsız olan” demektir ve sosyal bilimler “insani olarak
öznel” oldukları için tamamen nesnel olamazlar (Rubin ve
Babbie, 1989: 40,62). Bu nedenledir ki sosyal bilimlerdeki
nesnellik argümanını araştırmacının nesnelliğiyle
ilişkilendirmek doğru olmaz. Sosyal bilimlerde nesnellik
argümanını sağlamanın yolu; öznel bakış açılarına sahip
farklı araştırmacıların, belirli sistematik gözlem teknikleri
yoluyla aynı sonuca ulaşabilmeleridir (Rubin ve Babbie,
1989: 62).

Bilimsel çalışmalarda nesnelliği sağlayan bilimin
kollektif yapısı ve tekrarlı sınamalardır.

Bilim kollektif bir yapıya sahiptir. Literatür
taramasında, daha önce yapılmış farklı araştırmalara atıf
yapmak ve onları dayanak almak, araştırmacıyı kendi
öznelliğini yansıtmaktan alıkoyan bir girişimdir. Amacı ve
bu amacın önemini ve yöntemin uygunluğunu savunmak
da, diğer araştırmacıların araştırmayı değerlendiresini
sağlayarak, araştırmayı bireysel öznellikten uzaklaştırır.
Dahası bulguların soyutlama yoluyla bilgiye dönüşümü
sürecinde ilişkilendirme yapılan diğer bulgu ve bilgiler de
farklı araştırmacıların çalışmalarından gelmektedir.

 Gözlenebilir, Tekrarlanabilir, Sınanabilir, Eleştirel olmasıdır.

Bilimsel bilgi

Kavramsallaştırmaya karşılık gelir. 

Keşfetmek

Yazındır. 

Merak, Amaç,  Kapsam ve Katkı hedefidir.

Kapsamdır.

Tekrarlanabilirlik ve sınanabilirliktir.

Teorik genellemedir.

Kapsam ve yöntem tasarımından kaynaklanır. 

Gelecek araştırmalar için öneriler içindir.

Nesnellik denir. 

Sınamaya karşılık gelir. 

Kavramsallaştırmadır. 

Tümevarım adı verilir.

Tümdengelim denir. 

Tümeevarımda hedeflenir. 

Tümdengelim yaklaşımında hedeflenir. 

Yöntem bölümüdür.

Bu nedir?, Bu nasıl çalışıyor?, Neden böyle çalışıyor? ve Bu çalışıyor mu?