Bir araştırmayı değerli kılan en önemli husus
araştırma sonuçlarından beklenen katkının elde edilmesidir.
Araştırmanın amacı doğrultusunda ulaşılan sonuçların bir
kuram ya da uygulamaya katkı sağlaması, diğer bir ifadeyle
verilerden kuramsal ya da pratik düzeyde yarar sağlanması
gerekmektedir. Bunun sağlanabilmesi içinse öncelikle
araştırma konusunun özgün olması ve araştırmacının belirli
bir yeterlilik düzeyinde bulunması önemlidir.

Bir araştırmanın sağlıklı bir şekilde
yürütülebilmesi sahip olunan maddi imkânlarla
mümkündür. Bu yüzden eldeki maddi kaynakların
araştırma süreci için yeterli olup olmadığının
değerlendirilmesi gerekmektedir. Kırtasiye ve baskı
masrafları, seyahat giderleri, baskı maliyeti gibi unsurlar bir
araştırma sürecinde yaygın olarak karşılaşılan maliyetlere
örnektir.

Bir araştırmada kullanılan yöntem maliyeti
etkilemektedir. Çoğunlukla nitel yöntemlerle elde edilen
veriler, nicel yöntemlerle toplanan verilerden daha ucuzdur.
Seçilen örnekleme yöntemi de maliyeti etkileyen bir
faktördür. Olasılıklı örnekleme yöntemlerinin maliyetleri
olasılıksız örnekleme yöntemlerinkinden fazladır. Ayrıca
verilerin elde edildiği kaynaklar da önemlidir. İkincil
kaynaklardan elde edilen verilerin maliyeti daha düşüktür.

Bir araştırmada personelin aylık ücretleri,
donanım, sarf malzemeleri, seyahat ve ilgili günlük
harcamalar, deneklere, proje danışmanlarına yapılan
ödemeler, ilan giderleri, ticari yayınevlerine ödemeler,
baskı ve yayım masrafları gibi unsurların bütçelenmesi
gerekmektedir.

Projeyi hazırlayan ve kaynak sağlayanlar
genellikle farklı kişi veya kurumlar oldukları için
hazırlanan bütçenin finansmanlar tarafından onaylanması
gerekmektedir. Bu sebeple bütçe planlamada finans
kaynaklarının güvenini zedeleyecek eylemlerden
kaçınılmalıdır. Bunun için öncelikle araştırma hedefleri iyi
okunmalı, finansman kuruluşlardan gerçekçi ve
karşılanabilir kaynaklar talep edilmelidir. İşi yaparken
maliyeti düşürmek adına ucuza kaçmak ya da bütçeyi
gereğinden fazla göstermek gibi güven kırıcı eylemlerden
kaçınılmalıdır.

Öncelikle proje kapsamında ne tür donanım ve
sarf malzemelerine ihtiyaç duyulduğu saptanmalıdır. Karar
verilen malzemelerin fiyatlandırılması yapılırken bağlı
bulunulan kurumun satın alma politikaları göz önünde
bulundurulmalıdır. Ayrıca harcamaları finanse edecek
kurumun ne tür harcamaların bütçede bulunmasına izin
verdiği kontrol edilmelidir. Birçok finansör donanım ve
diğer destekleyici unsurların araştırmacı tarafından
sağlamasını beklemektedir.

Deneysel temelli araştırmalarda deneye katılacak
katılımcıların araştırma için ne kadar zaman harcayacakları
hesaplanmalı, ve onlar için belirlenen ödemelerin, maliyet
ve giderlerin hesaplanarak bütçe planına eklenmesi
gerekmektedir.

Bir araştırma maliyetinin en büyük kısmını
genellikle personel giderleri oluşturmaktadır. Bu sebeple
araştırmada kaç personele, hangi yeterlilik düzeylerine
ihtiyaç duyulduğu iyi belirlenmelidir. Personelin çalışma
süresi projedeki iş miktarına göre değişebilmektedir. Bazı
araştırmalarda fazla sayıda ve farklı yetenek ve deneyim
düzeylerindeki personellere ihtiyaç duyulabilir.
Araştırmada çalışacak personellerle ilgili gerekli bilgiler ve
varsa özel durumlar finans kaynaklarına bildirilerek
onaylanmalıdır.

Üniversite çatısı altında bir araştırma fonuna
başvurulması durumunda işletme yöneticileri ya da mali
yöneticiler, araştırma görevlileri, bütçe görevlileri, insan
kaynakları personeli gibi görevlilerden yardım alınabilir.
Bu yardım sadece bütçenin hazırlanış aşamasını kapsamaz.
Bütçe planlaması tamamlandığında yapılan işlemlerin
kontrol edilmesi amacıyla yardım alınan görevlilerin
onayına da başvurulabilir.

Proje için ihtiyaç duyulan zamanın çalışılan işteki
görevlerle çakışması en olası sorunlardandır. Böyle bir
durumda kişinin öncelikle bağlı bulunduğu kurumdaki
yetkilileri bilgilendirmesi ve onayını alması gerekmektedir.
Ayrıca araştırmacının bağlı bulunduğu kuruma proje
süresince hizmet verememesi nedeniyle aldığı ücreti iade
etmesi de gerekebilmektedir.

Avrupa Birliği projelerinde maliyet süreci karmaşıktır ve
belirli sınırlılıklara sahiptir. AB projelerinde çalışacak tüm
kadronun maliyeti karşılanabilir ancak doktora
öğrencilerinin vb. üniversite harçları bu kapsamın
dışındadır. Ayrıca ekipman konusunda tamamen projede
kullanılacak ekipmanlar temin edilirken masaüstü
bilgisayar gibi pek çok amaç için kullanılabilecek
ekipmanların maliyeti karşılanmaz. Ek olarak projeyle
bağlantılı seyahat giderleri karşılanabilir ancak KDV ve
havayolu vergileri bütçeye eklenmez.

Bir araştırmacı ek finansal kaynağa ihtiyaç
duyduğunda üniversitelerin, Türkiye Bilimsel ve
Teknolojik Araştırma (TÜBİTAK) ve Avrupa Birliği’nin
fonlarından yararlanabilir.

Fon sağlayan kuruluşlara başvurularda şu
hususlara dikkat edilmelidir:
- Fonlama yılın belli bir döneminde geçerli olabilir,
- Başvurusu kabul edilecek kişi ve kurumlara
yönelik sınırlandırmalar olabilir,
- Fon sağlanacak araştırma alanları sınırlandırılmış
olabilir,
- Fon miktarı için bir üst sınır belirlenmiş olabilir,
- Aynı anda birden fazla fonlama yapılması
mümkün olmayabilir,
- Araştırma projesinin çıktıları konusunda ikna edici
bir açıklama istenebilir,
- Projenin disiplinler arası bir çalışma olması şartı
koşulabilir,
- Projede yalnızca akademisyenlerin, ya da en az bir
akademisyenin yer alması önkoşulu bulunabilir.

Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında
sağlanan fonlar iki genel başlık altında toplanabilir:
- Lisansüstü tez projeleri; yüksek lisans ve doktora
derecelerine yönelik verilen fonlardır.
- Genel amaçlı projeler; doğrudan bir akademik
dereceye yönelik olmayan, teknolojik, sanatsal,
sosyal, kültürel gelişmeye katkıda bulunabilecek
özgün çalışmalara sağlanan fonlardır.

Böyle bir destek sürecinde öncelikle proje önerisi
sunularak başvuruda bulunulur. Söz konusu başvuru
üniversitenin ilgili birimindeki komisyonca
değerlendirmeye alınır. Değerlendirme aşamasında
özgünlük, yapılabilirlik ve yaygın etki gibi kriterler göz
önüne alınır. Proje bütçesi ve tamamlanma süresi de
değerlendirilir. Bu aşamalardan sonra komisyon tarafından
uygun bulunan projelere destek sağlanır.

BAP başvurularında bütçe formları, gelişme ve
sonuç raporları, proje kapsamında satın alınacak hizmet ya
da teçhizata yönelik faturalar vb. belgelerin hazırlanması
gerekmektedir.

TÜBİTAK destekleri temelde üç kategoriye
ayrılmaktadır: Sanayi Ar-Ge proje destekleri, KOBİ
yararına teknoloji transferi desteği, akademik Ar-Ge
destekleri.

Bu proje destekleri sanayi kuruluşlarının ArGe’ye
daha fazla kaynak ayırmasını özendirmek, sanayi
kuruluşlarının kendi arasında ve üniversitelerle daha yakın
işbirlikleri ve ortaklıklar sağlamasını teşvik etmeyi
amaçlamaktadır.

Söz konusu projeler Teknoloji ve Yenilik Destek
Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından
yürütülmektedir.

TEYDEB tarafından desteklenen programlar
“Sanayi Ar-Ge destek programı” ve “Proje pazarları
destekleme programı” olmak üzere iki başlıkta toplanır.

Bu program 1993 yılından 2010 yılına kadar
TÜBİTAK ile Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) işbirliği ile
yürütülmüştür. Yapılan düzenlemeler neticesinde program
sadece TÜBİTAK tarafından yürütülmektedir.

Bu program firma düzeyinde katma değer
sağlayan kuruşların Ar-Ge çalışmalarını teşvik etmek ve
sayede Türk sanayinde Ar-Ge çalışmalarının
yaygınlaşmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Proje pazarları üniversite, sektör temsilcileri aktif
katılımları ile projelerinin birbirlerine tanıtmaları,
işbirliğine yönelik ortam oluşturmaları amacıyla
düzenlenen ulusal ya da uluslararası etkinliklerdir. Proje
pazarında en az bir üniversite ve sanayi odası, ticaret odası,
ticaret ve sanayi odası ihracatçı birliğinden herhangi birinin
ya da fazlasının katılımcı olması zorunludur. Bu katılımcı
kuruluşlardan herhangi biri TÜBİTAK’a destek almak için
başvurabilir.

TÜBİTAK 1505 Kobi Yararına Teknoloji
Transferi Destek Programı ile KOBİ’lere destek
sağlamaktadır. Bu kapsamda üniversite, kamu araştırma
kurumlarındaki bilgi birikiminin KOBİ’lerin ihtiyaçlarına
yönelik kullanılması ve bu birikimin ürüne ya da sürece
dönüştürülerek KOBİ’lere aktarılması yoluyla
ticarileşmeye katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Projelere sağlanacak destek miktarı projenin
niteliğine göre değişebilmektedir. Proje bütçesinin %75’i
TÜBİTAK, %25’i ise KOBİ tarafından karşılanmaktadır.
Proje bütçesindeki üst sınır 300.000 olup destek süresi en
fazla 18 aydır.

TÜBİTAK’ın akademik Ar-Ge destekleri beş program
kapsamında düzenlenmektedir. Bu programlar şu şekilde
adlandırılmaktadır:
- Bilimsel ve teknolojik araştırma projelerini
destekleme,
- Hızlı destek programı,
- Patent başvurusu teşvik ve destekleme programı,
- Uluslararası bilimsel araştırma projelerine katılma
programı,
- Ulusal genç araştırmacı kariyer geliştirme
programı.

Bu program yeni bilgilerin üretilmesi, bilimsel
yorumların yapılması, teknolojik problemlerin çözülmesine
yönelik yurtiçinde yapılan çalışmaların desteklenmesini
amaçlamaktadır.

Bu program üniversitelerde, araştırma
hastanelerinde, araştırma enstitülerinde yürütülecek acil ve
kısa süreli Ar-Ge projelerini desteklemektedir.

Bu program adından da anlaşılacağı üzere
öncelikle Türkiye’nin ulusal ve uluslararası alanda sahip
olduğu patent sayısını artırmayı amaçlamaktadır. Ayrıca
bireylerin patent başvurusu yapmaya teşvik edilmesi,
ülkedeki fikri ve sınai hakların tescil edilmesi yönünde bir
bilinç oluşturulması bu destek programının diğer
amaçlarındandır.

UBAP; Uluslararası Bilimsel Araştırma
Projelerine Katılma Programı olup birçok ulusun ve
kuruluşun ortaklaşa yürüttüğü çalışmalara ülkemizden
katılmak isteyen araştırmacıların ihtiyaç duydukları
desteğin sağlanmasını amaçlayan bir programdır.

Bu program yine TÜBİTAK bünyesinde bir
araştırma destek programı olup kariyerinin başında olan
doktoralı bilim insanlarını çalışmalarında teşvik etmeyi
amaçlamaktadır. Ayrıca genç araştırmacıların çalışmaları
desteklenerek bilimsel düzeyin geliştirilmesi ve ülke
kalkınmasındaki rolünün artılması hedeflenmektedir.

Bu program kamu kuruluşlarının Ar-Ge ile
giderilebilecek ihtiyaçlarını karşılamaya ya da sorunlarının
çözümüne yönelik projeleri desteklemeyi hedefleyen bir
programdır. Program kapsamında üniversitelerin, kamu
kurum ve kuruşlarının, özel kuruluşların hazırladıkları
proje önerileri değerlendirilmektedir.

Bu destekleme programı öncelikli olarak bilimsel
oluşum, kavram ve yeniliklerin topluma tanıtılmasını
hedeflemektedir. Aynı zamanda bilimsel konuların ülke
gündemine alınarak tanıtılmasını, sevdirilmesini,
öğretilmesini sağlayarak bilim kültürünün ülkede
yaygınlaşmasını sağlamaya çalışmaktadır. Programa kamu
kurum ve kuruluşlarının yanı sıra üniversite çalışanları da
başvurabilmektedir.

Avrupa Birliği Çerçeve Programı Avrupa
Birliği’nde çok uluslu Ar-Ge projelerinin desteklendiği bir
topluluk programıdır. İlki 1984 yılında başlamıştır ve
programa ayrılan bütçe miktarı her bir programda artış
göstermektedir. Çerçeve programlarıyla Avrupa’nın
bilimsel ve teknolojik temelinin güçlendirilmesi,
endüstriyel rekabetin geliştirilmesi, ülkeler arası
işbirliğinin artırılması vb. amaçlanmaktadır.

AB Çerçeve Programı ülkelere verilen maddi
yardım değildir. Bu program AB’nin Lizbon hedeflerinin
hayata geçirilmesine, Avrupa’da ekonomik ve toplumsal
hayata katkı sunabilecek projelere destek vermektedir.
Örneğin AB’nin Mart 2000’de yapılan Zirve
Toplantısı’nda, Lizbon Stratejisi kapsamında “dünyanın en
dinamik, rekabetçi, bilgi temelli ekonomisi olma” hedefi
belirlenmiştir.

AB Çerçeve Programlarına katılan ülkeler için
herhangi bir kota bulunmamaktadır. Destek başvurusunda
bulunanların projeleri hakemler tarafından
değerlendirilmektedir. Başvuran adayların milliyetlerine
bakılmaksızın projeleri başarıları oranında değerlendirilir.
Bu bakımdan Çerçeve Programlarına katılan aday ve
ülkeler AB üye ülkeleriyle aynı hak ve sorumluluklara
sahip olmaktadır.

Bu programlara ulusal, uluslararası kanunlar ve
AB kanunlarına göre kurulmuş tüzel veya gerçek kişiler
başvurabilmektedir. Diğer bir ifadeyle üniversiteler,
araştırma merkezleri, kamu kurumları, sanayi kuruluşları,
sivil toplum örgütleri Çerçeve Programlarına
katılabilmektedir. Ayrıca tüzel kişiliğe sahip olsun ya da
olmasın KOBİ’lerin de katılımı mümkündür.

7. Çerçeve Programı aşağıdaki programlardan
oluşmaktadır:
- İşbirliği Özel Programı
- Fikirler Özel Programı
- Kişiyi Destekleme Özel Programı
- Kapasiteler Özel Programı

7. Çerçeve Programı Çalışma Planı’nda açıkça
belirtilmiş ilgili alanlarda hazırlanmış, uluslararası ortaklı
ve yenilikçi araştırma ve teknoloji geliştirme projelerine
destek sunmaktadır. Ayrıca araştırma ve teknoloji
geliştirme projelerini destekleyici nitelikte olan projeleri,
araştırmacıların eğitim ve kariyer gelişimlerini artırmayı
amaçlayan projeleri de desteklemektedir.

Anket söz konusu olduğunda anket türleri içerisinde en pahalı olan yüzyüze ankettir, sonrasında telefon anketi gelmektedir. Bu anlamda diğerlerine göre posta ve internet üzerinden yapılan anket çalışmalarının maliyeti göreceli olarak daha düşüktür. 

Araştırma bütçesinde önemli olan bir diğer konu araştırmada seçilen örnekleme yöntemidir. Olasılıklı örnekleme yöntemleri, olasılıksız örnekleme yöntemlerine göre her zaman çok daha maliyetlidir.

• Personelin Aylık ücretleri (araştırma asistanlığı, sekreterlik ve yöneticilik desteği)
  • Donanım (bilgisayarlar, ses kayıt cihazları, dijital fotoğraf makinaları)
  • Sarf malzemeleri (yazılım, video ve ses kasetleri).
  • Kitaplar. Telefon, baskı, ofis harcamaları, fotokopi, kütüphane talepleri, posta bedelleri dâhil
  sürdürme masrafları ya da genel masraflar
  • Araştırma bölgesi ve konferanslara seyahat ve ilgili günlük harcamalar.
  • Deneklere ödemeler ve deneklerin harcamaları
  • Bir proje danışmanlığı grubuna ya da bireysel danışmanlıklar için ödemeler.
  • Personel sağlama için ilan giderleri.
  • Ticari yayınevlerine ödemeler veya belirli dergilerin talep ücretleri olasılıkları dahil, baskı ve
  yayımlama masrafları.

Bazı fon sağlayan kuruluşlar veya kişiler, bağış geliştirme masrafı için de ödeme yapacaktır. Gerçekten de, masrafları değerlendirirken, karşılanması gereken masraflardan birisinin ilk başta bağışı ya da desteği almanın maliyeti olduğunu unutmamak gereklidir

İhtiyaç duyulan kaynakların belirlenmesi ve buna bağlı maliyetler gerçekçi değilse araştırmayı finanse edenler önerdiğiniz araştırma projesini düzgün bir şekilde yürütebileceğimize daha az güven duyacaklardır.

Personel maliyetleri birçok araştırma projesinin toplam maliyetinin en büyük kısmını oluşturur. Araştırma projesini gerçekleştirmek için ne kadar personel saatine, ayrıca hangi iş kategorileri ile deneyim düzeylerine ihtiyaç duyulduğuna karar vermeniz gerekecektir.

Bütçe oluşturmada kim yardım edebilir?

Bütçeniz yeterli olacak mı?

Bir araştırma projesi gerçekleştirirken eğer araştırmayı kendiniz yapacaksanız ve
araştırma dışında başka bir işiniz varsa bu problem olabilir.

Ayrıca bağlı olduğunuz kuruma araştırma sürecinde vermediğiniz hizmeti nasıl geri
ödemeniz gerektiği de önemli bir konudur.

Hazırlanan bütçe fon sağlayan tarafından ve eş düzey hakemler tarafından dikkatli bir
şekilde denetlenecektir.

Seyahat: Proje ile bağlantılı seyahat giderleri bütçeye eklenebilir ancak, KDV ve havayolu vergileri gibi giderler makul sayılmaz.

Araştırmacının olanakları ile karşılanmasının mümkün olmadığı durumlarda ek finansal kaynaklara ihtiyaç duyulur. Bu fonlar kurum içinden sağlanabileceği gibi kurum dışından da sağlanabilir. Kurum dışından üniversitelerin, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Avrupa Birliği’nin fonlarından yararlanmak mümkündür.

Araştırmalara fon sağlayan kurumlara başvurularda aşağıdaki durumların göz önünde bulundurulması
gereklidir:
• Fonlama yılın belli bir dönemi için yapılabilir
• Başvuruda bulunacak kişi ve kurum açısından sınırlamalar bulunabilir
• Çok sıkı kurallara bağlanmış başvuru süreci izlenebilir
• Belli alanlar dışındaki araştırma projelerine fon sağlamayabilirler
• Sağlanacak fon miktarının üst sınırları bulunabilir
• Aynı anda birden fazla fonlama yapılmayabilir
• Araştırma projesinin çıktıları konusunda ikna edilmeleri gerekebilir
• Projelerde disiplenler arası bir çalışma arayabilirler
• İnovasyona önem verebilirler
• Akademisyenler dışındaki başvuruları kabul etmeyebilirler ya da projede bir akademisyenin yer
almasını ön koşul olarak koyabilirler

Ülkemizde araştırmalara fon sağlayan üç ana kaynak bulunmaktadır. Bunlar üniversitelerin bilimsel araştırma fonları, TÜBİTAK fonları ve Avrupa Birliği fonlarıdır

Kısa adıyla BAP (Bilimsel Araştırma Projeleri), yüksek öğretim kurumlarındaki bilimsel araştırmaların desteklenmesi amacıyla geliştirilmiş bir uygulamadır.

Proje önerileri özgün değer, yapılabilirlik ve yaygın etki boyutlarında değerlendirilmeye alınır. Ayrıca proje; bütçesi, tamamlanma süresi gibi konularda da değerlendirilir.

TÜBİTAK, akademisyenlere, özel sektör kuruluşlarına ve kamu kurumlarının araştırma projelerine destek sağlamaktadır

TÜBİTAK’ın sağladığı destek başlıkları;

Sanayi Ar-Ge Proje Destekleri

Akademik Ar-Ge Destekleri

Kamu Kurumları Ar-Ge Destekleme Programı

Proje Pazarları Destekleme Programı: Proje pazarları, somut Ar-Ge düşünce ya da proje önerilerine sahip olup, bunları gerçekleştirmek için kendi yetenekleri dışında başka uzmanlık alanlarında katkıya gereksinim duyan, proje öneri veya sonuçlarına ilişkin talep varlığını araştıran, arz edilen proje işbirliği önerilerine teknolojik veya finansal katkıda bulunmak isteyen, üniversite, araştırma ve özel sektör kuruluşlarından temsilcilerin bir araya gelerek aktif katılımları ile projelerini birbirlerine tanıtmaları yoluyla işbirliği olanaklarına ortam oluşturulmasına yönelik düzenlenen ulusal ve/veya uluslar arası etkinliklerdir.

KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı,  KOBİ’ler tarafından yürütülen 400.000 YTL bütçe ve 18 ay süre ile sınırlı ilk iki projenin TÜBİTAK tarafından desteklenmesi amaçlanmıştır. Destek oranı her dönem için sabit olup %75'tir. 

Uluslararası Bilimsel Araştırma Projelerine Katılma Programı (UBAP): Birçok ulusun araştırmacılarının ve kuruluşlarının ortaklığıyla yürütülen uluslararası projelere, ülkemizde istihdam edilmekte olan araştırmacıların katılmak için gerek duydukları desteğin sağlanması amacıyla oluşturulmuş bir programdır.

Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı; kamu kurumlarının Ar-Ge ile giderilebilecek ihtiyaçlarını karşılamaya ya da sorunlarının çözümüne ilişkin projeleri desteklemeye yönelik bir programdır. 

Çerçeve Programlarının başlıca amaçları arasında, Avrupa'nın bilimsel ve teknolojik temelinin güçlendirilmesi, endüstriyel rekabetin desteklenmesi ve ülkeler arası işbirliğinin teşvik edilmesi sayılabilir.