Failin tehlikeliliğinin ön plana alındığı ve tehlikenin önlenmesi amacının etkin olduğu güvenlik tedbirleriyle bir ceza muhakemesi sürecinin işleyişi bakımından CMK m.100 vd. maddelerinde yer alan koşulların oluşması hâlinde uygulanacak tutuklama ve yine CMK m.109 vd. maddelerindeki koşullar gereğince uygulanabilecek olan adli kontrol koruma tedbirlerinin yerine getirilmesinde de infaz hukuku kuralları göz ardı edilemez.

Koruma tedbirlerinin bir ceza olmadığı ve güvenlik tedbirlerinin de öncelikle failin sebebiyet verdiği tehlikenin önlemek amacına yönelik olduğu göz önünde bulundurulacak olursa bu tedbirlere maruz kalan kişilerin muhatap olacağı infaz rejimleri veya esasları da farklı olmak zorundadır.

Güvenlik tedbirleri, fiil ve failden kaynaklanması muhtemel tehlikeliliği önlemek ve faili eğitmek, koruma altına almak veya tedavi etmek amacını güden müdahalelerdir.

Güvenlik tedbirleri TCK m.53 vd.’nda düzenlenmiştir. Bu bölümde belli hakları kullanmaktan yoksun bırakma, eşya ve kazanç müsaderesi, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri, tekerrür, sınır dışı edilme ve tüzel kişiler hakkındaki güvenlik tedbirleri yer almaktadır.

Anayasa Mahkemesi güvenlik tedbirlerini “suç karşılığı olan ve suçludaki tehlikelilik haliyle orantılı bir biçimde hükmedilen suça ve suçluya karşı toplumun savunmasına yönelmiş bulunan yaptırımlar” olarak tanımlamaktadır (AYM, E: 1971/30-K:1970/42).

Aynı fiilden dolayı sadece tek bir ceza verilebileceği kuralı güvenlik tedbirleri bakımından farklı anlaşılmalıdır.

Güvenlik tedbirlerinin infazının amacının daha çok suçun işlenmesine sebebiyet veren psikolojik nedenlerin yani, faili suça iten sebeplerin, saiklerin ortadan kaldırılması olduğu ifade edilir.

Güvenlik tedbirlerinde de zorlama vardır ve bu zorlama fiziki cebir olarak hissedilir. Bu yönüyle güvenlik tedbirlerinin bastırıcı değil, önleyici bir niteliğe sahip olduğu söylenmelidir.

Güvenlik tedbirlerinin bastırıcı değil, önleyici bir niteliğe sahip olduğu söylenmelidir. Bu, güvenlik tedbirlerinin infazında yetiştirme ve iyileştirme amacının da bir sonucudur.

TCK m.3’te de fiilin ağırlığıyla orantılı ceza ve güvenlik tedbirine hükmedileceğinden söz güvenlik tedbirlerinde dikkate alınması gereken husus fiilin ağırlığı değil, failin tehlikeliliğidir.

Güvenlik tedbirlerinde cezanın acı ve ızdırap verici amacı değil kişinin ıslahı ve yeniden topluma kazandırılması amacına yer verilir. Bu nedenle infazı özel bir önem taşır ve failin normal yaşam koşullarından uzaklaştırılmamasını gerektirir.

TCK m.53’te belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma bir güvenlik tedbiri olarak düzenlenmiştir. Bu bağlamda aşağıdaki tedbirlere yer verilmiştir:

• Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden men,

• Seçme ve seçilme ehliyetinden ve diğer siyasi hakları kullanmaktan men,

• V elayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan men,

• Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan men,

• Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten men.

Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma tedbirleri aşağıda belirtilen esaslara göre yerine getirilir (Tüzük m.57/2):

• Mahkemece Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilen ilam, infaz de erine kaydedilerek infaza başlama ve bitiş tarihleri yazılır. Ancak bu tedbirlerin infazına, mahkumiyetin kanuni sonucu olarak hapis cezasının infazına başlama tarihi ile birlikte başlanır.

• Cumhuriyet Başsavcılığınca, hapis cezasının infazına başlanacağı tarih de dikkate alınarak, bu tedbiri içeren ilamın içeriği, tedbirin konusu ve niteliğine göre ilgili kurum ve kuruluşlar ile kolluğa bildirilir. Cumhuriyet Başsavcılığınca ayrıca infaza başlama ve bitiş tarihleri de bildirilir.

• TCK’nın 53. maddesinin birinci fıkrasının (a) ilâ (e) bentlerinde belirtilen yoksun bırakılma konusu faaliyet ve görevlerle ilgili olarak, tedbirin infazının tamamlanmasından sonra hükümlünün bu faaliyet ve görevlerde bulunabilmesi, 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu hükümlerine göre temin edeceği adli sicil kaydının ilgili yere ibrazı ile mümkündür.

TCK’nın 53. maddesinin beşinci ve altıncı fıkralarına göre hükmedilen tedbirler, 5275 sayılı Kanun’un 104’üncü maddesine göre denetimli serbestlik ve yardım merkezi şube müdürlüğü ya da büroları tarafından yerine getirilir.

TCK m.53/5 bakımından bu tedbir, cezanın yanı sıra uygulanmakta olup, güvenlik tedbirine hükmedildiğinin hükümde ayrıca gösterilmesi gerekir.

Söz konusu tedbire/tedbirlere karar verip vermeme konusunda hakimin takdir yetkisi bulunmaz. Takdir yetkisi sadece süre ile sınırlıdır.

Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlarda sadece adli para cezasına hükmedilmiş olsa da tedbire karar verilir. Bu halde “...hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar”. Bu durumda para cezasının ödenmesi takside bağlanmışsa son taksit yerine getirilmiş olmadıkça ceza infaz edilmiş olmayacağından süre de başlamaz.

Müsadere, yeni suçların işlenmesini önlemek amacıyla cezai nitelikteki hukuka aykırı fiillerden kaynaklandığı veya bunların işlenmesiyle ilgili olduğu için suç düşüncesini ve suçun çekiciliğini canlı tutan eşyaya, Devlet lehine el konulmasıdır.

Müsadere çeşitleri şunlardır:

• Eşya müsaderesi,
• Eşdeğer müsadere,
• Kazanç müsaderesi,
• Kaim değerlerin müsaderesi.

Eşya müsaderesini, kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşyanın veya kamu güvenliği, kamu sağlığı veya genel ahlak açısından tehlikeli olması durumunda suçun işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanan eşyanın; bunların ortadan kaldırılması, elden çıkarılması, tüketilmesi veya müsaderenin başka türlü imkânsız hâle gelmesi durumunda söz konusu eşyanın değeri kadar paranın yahut üretimi, bulundurulması, kullanılması, taşınması, alım ve satımı suç oluşturan eşyanın mülkiyetinin devlete geçmesi şeklinde ifade etmek mümkündür.

Eşya müsaderesine, suçun işlenmesinde kullanılan silahın müsaderesi (TCK m.54/1, 3 ve 4) örnek verilebilir.

Eşdeğer müsaderesine, çalınan kimyasalların tüketilmesi hâlinde bunların değeri kadar paranın failden alınması (TCK m.54/2) örnek verilebilir.

Kazanç müsaderesine, çalınan paraların hisse senedi olarak saklanması hâlinde bunların müsadere edilmesi (TCK m.55/1) örnek verilebilir.

Kaim değerlerin müsaderesine, çalınan arabanın satılması neticesi elde edilen paranın müsadere edilmesi (TCK m.55/2) örnek verilebilir.

Mahkemelerce, emanet eşyanın müsaderesine ilişkin kesinleşen karar örneklerinden biri, dosyadaki emanet makbuzu ile birlikte bir hafta içerisinde Cumhuriyet Başsavcılığına tevdi edilir (Suç Eşyası Yönetmeliği m.15/1). Cumhuriyet Başsavcılığınca bu kararlar, emanet memurluğuna gönderilir (Suç Eşyası Yönetmeliği m.14/2). Emanet memuru, bu kararların tarih ve numaraları ile niteliklerini suç eşyası esas de erindeki özel sütunlarına işler ve kararları kartonlarında saklar (Suç Eşyası Yönetmeliği m.14/4).

Tedavül etmeyen paralarla suç eşyası ve mal varlığı değerleri hakkında verilen müsadere kararları aşağıdaki şekilde yerine getirilir (Suç Eşyası Yönetmeliği m.16):

• Eşyanın verileceği yer resmi bir kuruluş ise yazı ile o dairenin amirine yahut yetkili memuruna alındı karşılığında teslim edilir.

• Emanete alınmak ile birlikte mahiyetleri itibarıyla müsadereye konu edilmeyen eşyalar, yargılama sonunda verilen bu yöndeki karar doğrultusunda, ilgili dosyasında delil olarak muhafaza edilmek üzere mahkemesine gönderilir. Mahkemeden alınacak alındı yazısının gün ve sayısı suç eşyası esas de erine işlenmek suretiyle kaydı kapatıldıktan sonra alındı yazısı kartonda saklanır.

• Müsadere konusu eşya veya maddi menfaatlerle el konulamadığı veya merciine teslim edilmediği hâllerde bunların karşılığını oluşturan değerlerin müsaderesine ilişkin verilen kesinleşmiş karar örneği mahkemesince doğrudan bulunduğu yerin en büyük mal memurluğuna gönderilir. Bu kararların infazı, 21/07/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre yapılır.

Bankaya yatırılmış olan para hakkında verilen müsadere kararları aşağıdaki şekilde yerine getirilir (Suç Eşyası Yönetmeliği m.17):

• Müsadere halinde, reddiyat mektubu düzenlenerek, para, imza karşılığında mahallin en büyük mal memurluğuna yatırılır; alınacak makbuzun numarası, suç eşyası esas de erindeki özel hanesine işaret edilir ve makbuzlar kartonunda saklanır.

ÇMK ilk iki devre için “küçük” terimini kullanmaktaydı. TCK ise 0-18 yaş arası için, uluslararası hukukun da etkisiyle, “çocuk” terimini tercih etmiştir.

5395 s. ÇKK’de TCK ile uyumlu olarak “çocuk” terimini kullanmış ve çocuğu “Daha erken yaşta ergin olsa bile, onsekiz yaşını doldurmamış kişi” şeklinde tanımlamıştır. Böylece terim konusunda daha önce yaşanmış olan karmaşa da önlenmiş olmaktadır.

5395 s. ÇKK yasa kapsamına giren çocuk kavramını ikiye ayırmıştır:

• Korunma ihtiyacı olan çocuk, • Suça sürüklenen çocuk.

“Korunma ihtiyacı olan çocuk”, bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuğu ifade eder.

“Suça sürüklenen çocuk” kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuğu ifade eder.

Ceza hukukunda kusur yeteneğini etkileyen hâllerden birisi de akıl hastalığıdır. Akıl hastalarının kusur yeteneği olmadığı kabul edildiğinden bu kişiler hakkında güvenlik tedbirine hükmedilmesi esastır. Akıl hastaları, yüksek güvenlikli sağlık kurumlarında tedavi altına alınır. Tedbir, failin tehlikeliliği ortadan kalkıncaya kadar devam edecektir.

Kanunda, akıl hastalarının, tedbir sona erdikten sonra, gerektiğinde kontrol edilmeleri ve tehlikeliliklerinin artması hâlinde tekrar tedavi görmeleri de hükme bağlanmıştır. İşledikleri fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yetenekleri azalan kişiler ise cezalarını (süresi hükmedilen cezayla aynı olmak koşuluyla) tedavi kurumlarında güvenlik tedbiri şeklinde çekebileceklerdir. Alkol ve uyuşturucu bağımlıları da bu bağımlılıklarından kurtuluncaya kadar bir sağlık kuruluşunda tedavi edileceklerdir.

Suç işleyen alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlısı kişilerin, güvenlik tedbiri olarak, alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılarına özgü sağlık kuruluşunda tedavi altına alınmasına karar verilir. Bu kişilerin tedavisi, alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılığından kurtulmalarına kadar devam eder. Bu kişiler, yerleştirildiği kurumun sağlık kurulunca bu yönde düzenlenecek rapor üzerine mahkeme veya hâkim kararıyla serbest bırakılabilir.

Burada dikkat çeken husus bu şekilde bir sağlık kuruluşunda tedavi altına alınan alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlısı kişilerin ne kadar süreyle burada tutulacaklarının belirsiz olmasıdır. Kaldı ki bu kişilerin yerleştirildiği kurumun sağlık kurulunun düzenleyeceği raporda hangi kriterleri esas alacağı da belirsizdir. Bu durum kanunilik ilkesi ile bağdaşabilir değildir.

Tekerrür, bir suçtan mahkum edilen kişinin mahkumiyet kararının kesinleşmesinden itibaren belli süre içinde yeniden suç işlemesi durumudur. Tekerrür, işlenen ikinci suçun cezasını artıran değil ikinci suç için verilen cezanın infazı ve infaz sonrası bakımından tedbir niteliğinde sonuçları olan bir yaptırım türüdür. Böylece tekerrür cezanın ve infazın bireyselleştirilmesini sağlayan bir suç politikası aracı olarak düşünülmüştür.

Tekerrür bir güvenlik tedbiridir. Kanuna göre mükerrir suçlular için cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbiri uygulanacaktır.

Mükerrirler için uygulanacak denetimli serbestlik tedbiri bakımından denetim süresini belirleme ve gerektiğinde uzatma görevi, hükmü veren mahkemeye değil, hükümlünün infaz aşamasındaki davranışlarını da değerlendirerek koşullu salıverme ile ilgili kararı verecek olan mahkemeye aittir.

Hükümlüler hakkında sınır dışı edilme işlemleriyle ilgili gerekli değerlendirmeler İçişleri Bakanlığınca yapılır.

Tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirleri şunlardır:

• İznin iptali,

• Müsadere.

Tutuklama kararı tutukevlerinde veya maddi olanak bulunmadığı hâllerde diğer kapalı ceza infaz kurumlarının bu amaca ayrılmış bölümlerinde yerine getirilir.

Şüpheli ya da sanığın tutukevine kabul edilebilmesi için hâkim veya mahkeme tarafından verilmiş bir tutuklama kararının bulunması zorunludur. Tutuklunun tutukevine konulduğu, kararı veren hâkim veya mahkemeye gün ve saati belirtilerek bildirilir (CGTİHK m.112).

Tutuklular, maddi olanaklar elverdiğince suç türlerine ve taşıdıkları güvenlik riskine göre ayrı odalarda barındırılır. Aralarında husumet bulunanlar ile iştirak hâlinde suç işlemiş olanlar aynı odalarda barındırılmaz ve birbirleri ile temas etmelerini engelleyecek tedbirler alınır (CGTİHK m.112).

Hükümlülerin yükümlülükleriyle ilgili yükümlülüklerden tutukluluk hâliyle uzlaşır nitelikte olanları tutuklular hakkında da uygulanabilir.

Adli kontrol, şüpheli veya sanığın tutuklanması yerine bir veya birden fazla yükümlülüğe tabi tutularak, toplum içinde denetimini öngören bir koruma tedbiridir (DSHY m.55/1). Ceza yargılaması sırasında, hüküm vermek amacıyla başvurulan koruma tedbirleri ve bu çerçevede tutuklama, niteliği gereği kişi hak ve özgürlüklerine müdahaleyi gerektirir. Bir ceza yargılamasında kişi hak ve özgürlükleri Anayasanın 19. maddesinin 2. fıkrası gereğince sınırlanabilir. Ancak elbette bu sınırlama da “ölçülülük (oranlılık) ilkesi” ile sınırlanmıştır. Bu ilkeye göre, kişi hak ve özgürlüklerine yönelecek sınırlamalar elverişli, gerekli ve oranlı olmalıdır. Hak ve özgürlüklere daha az müdahale içeren bir tedbirle aynı amaca ulaşılabilecek ise bu tedbirle yetinmek ve daha ağır bir tedbire başvurmamak gerekir.

Hakkında adli kontrol kararı verilen şüphelinin tabi tutulabileceği yükümlülükler şunlardır (CMK m.109/2)