İş planları girişimciler ve işletmeler için yol haritası niteliği taşıyan bir belgedir. İşletmelerin kuruluş aşamalarında, gelişme aşamalarında ve daha sonra ortak bulmak ve işletmeyi satmak için bile gerekli olan bir araçtır. Özellikle finansal destek arayan yeni girişimcilerin iş fikirlerini, bu fikrin neden başarılı olacağını ifade ettikleri, izleyecekleri yolu belirledikleri bir rehberdir. İş fikri olan ancak yeterli kaynağı bulunmayan girişimcilerin fikirlerini detaylı olarak ortaya koydukları bir rapordur. Girişimciler bu rehber aracılığıyla ulaşmak istedikleri hedefleri belirlemekte, sonrasında ise bu hedeflerin ne derece başarıldığını görebilmektedirler. İşletmelerin, kuruluş aşamasında ya da faaliyete geçtikten sonra finansal ihtiyaçları ortaya çıktığında fon sağlayıcılara ve yatırımcılara iş planını sunarak destek sağlamaları mümkün olmaktadır. Bu anlamda iş planları, fon sağlayıcılar ve yatırımcılar açısından girişimcinin desteklenmeye değer olup olmadığının belirlenmesini sağlayacak bir araçtır. Ayrıca iş planı, işletmeye yeni ortak aranırken ya da işletmenin satılması gündeme geldiğinde de önemli bir tanıtım aracıdır. Dış değerlendiriciler, bu araç yardımıyla işletmenin tüm unsurları görülebildiği için iş planını mutlaka incelemek isterler.

• Başkalarından emir almadan çalışma ve kendi işinin patronu olma arzusu, • Mevcut iş olanaklarının sağlamadığı maddi ve manevi kazanımlar sağlama isteği, • Kendi geleceğine kendisinin karar verme ve yön verme isteği • İstediği gibi bir iş bulamama,• Emekli olan bireylerin daha fazla manevi tatmin sağlama amacı, • Bağımsız ya da daha esnek iş ortamına kavuşma isteği, • Karşısına çıkan iş fırsatlarını değerlendirme isteği. 

Zorlayıcı faktörler (işin kurulmasını sağlar): • İşsizlik • Yönetimle anlaşamama • Başka alternatiflerin olmaması • İşletmeye uyum sağlayamamak

Sürükleyici faktörler (işin başarısını sağlar): • Bağımsız olma • Başarma • Tanınma • Kişisel gelişim ve kişisel zenginlik isteği

Girişim faktörlerinin bir araya getirilmesine ilişkin girişimsel süreç dört ana başlık altında toplanabilir; fırsatın tanımlanması ve değerlendirilmesi, iş planının geliştirilmesi, gereksinim duyulan kaynaklar ve işletmenin yönetilmesi.

Bir girişimcinin, çevresindeki bir fırsatı bulup tanımlaması ve değerlendirmesi, sürecin ilk adımı olduğundan, kuşkusuz en zor işlerden birisi olacaktır. Girişimi yönlendirecek bir yeniliğin fırsat olarak görülebilmesi için girişimcinin olanakları görmeye ve yakalamaya karşı sürekli hazır durumda bulunması gerekir. Gerçekte pek çok girişimcinin iş fırsatlarını yakalayabilmesi için tanımlanmış belirli bir mekanizmanın bulunmamasına rağmen tüketiciler, teknik konularda uzman bireyler, dernekler, internet sayfaları gibi bazı kaynaklar fırsatların tanımlanmasında genellikle olumlu sonuç vermektedir. Tanımlanan fırsatın değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Çünkü girişimci, fırsatı analiz edip belli sonuçlara varmaya çalışırken, kullanacağı kaynakların getirisinin ne ölçüde olacağını tahmin etmeye çalışmaktadır. Fırsat, teknolojik bir değişimin sonucu, hükümet uygulaması, pazarda bir boşluk ya da rekabet kaynaklı olabilir. Bu durumda girişimci, fırsatın ortaya çıkış nedenini iyi algılamalıdır. Girişimci, fırsatın getirdiği risk ve avantajları değerlendirirken sahip olduğu kişisel yeteneklerini, amaçlarını ve rekabet ortamını göz önünde bulundurmak zorundadır.

İş planının geliştirilmesi aşamasında girişimci, pazar ile ilgili araştırmaları yapmış, bu araştırmalara göre finansal gereksinimlerini belirlemiş ve kuracağı işletmenin biçimine de karar vermiş olacaktır. Girişimcinin gereksinim duyulan kaynakları bir araya getirmesi sonucunda ise, oluşturulan iş planının uygulanması gündeme gelecektir. Artık bu noktada girişimci, bir araya getirmiş olduğu kaynakları, oluşturduğu iş planı çerçevesinde kullanmaya başlamaktadır. Bir işletme, kurulduğu andan itibaren büyümeye başlar. Dolayısı ile girişimcinin yönetsel özellikleri, bu aşamada ağırlığını koymakta, organizasyon için karar verme sürecinden kontrol sürecine kadar yönetimin tüm fonksiyonları bu noktada devreye girmektedir. Girişimci, yönetici rolünü üstlenerek, uygun gördüğü yönetim tarzı ile organizasyonunu yönetecek, yapıyı kuracak, mevcut sorunları düşünecek, olası sorunlara karşı baştan önlem alacak, başarı faktörlerini belirleyerek belli bir kontrol mekanizmasını organizasyona uyarlayacaktır. 

Girişimciliğe başlama ve işin kurulması birçok aşamadan oluşan ve dikkatli bir biçimde yürütülmesi gereken bir süreçtir. Bu süreç temel olarak aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır (Akpınar, 2009): • İş kurma düşüncesi: Girişimcinin kendi işini kurma isteği iş kurma sürecinin ilk aşamasıdır. Bu aşamada ekonomik faktörler, sosyal faktörler, finansal faktörler, toplum kültürü ve kişisel faktörler iş kurma düşüncesi üzerinde etkili olmaktadır. • İş fikri: Girişimcinin iyi bir iş fikri oluşturması için yaşanan yenilikleri ve değişiklikleri izlemesi ve hangi fırsatların olduğunu fark edebilmesi gerekir. • Çalışma programı: İş kurma sürecindeki çalışmaları içeren genel bir çalışma programı oluşturulmalıdır. İşin belirlenmesi, kurulması ve tüketicilere ulaşıncaya kadar bütün faaliyetlerin zamanlamasının ve programlamasının yapılması gerekmektedir. • Ön değerlendirme: İş fikrinin hayata geçirilmesini engelleyecek bir faktör olup olmadığının anlaşılmasını sağlar. Ön değerlendirme, iş fikrine ilişkin temel kriterlere göre işin uygulanması için yapılan bir değerlendirmedir. • Yapılabilirlik araştırması: İş fikrinin yapılabilirliğinin araştırıldığı ve raporlandığı aşamadır. Ekonomik, teknik, mali ve hukuki yönlerden fikrin hayata geçirilebilir olup olmadığının anlaşılmasını sağlar. • İş planı: Temel olarak yapılabilirlik raporunda alınan kararların uygulama planının hazırlanmasıdır. Yatırımın objektif olarak değerlendirilmesini sağlar. • İş kurma: İş planı çerçevesinde işletmenin kuruluş çalışmalarının yürütüldüğü aşamadır. Yatırımın gerçekleşerek işletmenin hayata geçirildiği süreçtir. • İş geliştirme: İşletmenin kârlı ve etkin bir şekilde faaliyetini sürdürmesi için gerekli olan yönetsel faaliyetlerin yürütüldüğü aşamadır

Genel olarak iş fikri bulma yöntemlerinin neler olabileceği ele alındığında şu yöntemlerle karşılaşılmaktadır (Özdaşlı ve Özkara, 2010):

• Ailenin etkisi: Birçok araştırma sonucuna göre ebeveynlerince girişimcilik doğrultusunda teşvik edilen çocuklar diğerlerine göre girişimci özelliklere daha fazla sahip durumdadırlar. Benzer şekilde, anne ya da babası işletme sahibi olan bireyler çocuk yaştan itibaren onların iş kurdukları alanlara aşina ve o alanlarda tecrübe sahibi olabilirler. Aynı zamanda anne ve baba, çocuklarını kendi iş alanlarından ayrılmama noktasında etkileyebilirler. • Fırsatçılık: Girişimciler, çevrelerindeki kârlı fırsatları kollarlar. Kabul edilebilir bir riske sahip iş fırsatı buldukları zaman bu iş fikirlerini test ederler ve sahip oldukları kaynakları bu iş fikri doğrultusunda kullanırlar. • Taklitçilik: Girişimcilik yazınında çoğunlukla, girişimcinin taklitçi değil öncü olabileceği savunulmaktadır. Girişimci, yeni üretim teknikleri geliştirir, yeni ürün ve hizmetler ortaya koyar ve yeni işletmeler kurar. Ancak, bazı ülkelerin ekonomik büyümeye ilişkin serüvenleri gösteriyor ki, taklit de önemli bir ekonomik gelişme unsuru durumundadır. Kendi çevremizde, başka şehirlerde ve ülkelerde başarı elde etmiş girişimlere bakarak iş fikri edinilebilmektedir. • Becerilere yönelmek: Birçok insan, içgüdüsel bir şekilde sahip oldukları iş becerilerine dayalı bir iş kurmayı düşünürler. Mesela kaynakçılık, aşçılık, mühendislik gibi işler olabilir. Ancak başka birçok insanda da aynı becerilerin olması ve dolayısı ile karşı tarafta çok güçlü bir rekabet olması muhtemeldir. Buna karşı önlem almanın bir yolu, kendi işimize kendine has bir özellik vermektir. • Pazar araştırması: Girişimcilikte başarı, çoğu zaman tüketicilere bağlıdır. Dolayısıyla girişimci adaylarının bazıları seçtikleri iş fikrinin pazarda ilgi görmesini önemserler. Özellikle, daha önce işletmesi olan girişimciler yeni girişimler yapmak istedikleri zaman mevcut müşterilerinin istek ve beklentilerini karşılayacak alanda işletmeler kurabilirler. • Fikir alışverişi yapmak: Girişimci adayları, çevrelerinde iş hayatına atılmış ve başarılı olmuş ya da iş hayatıyla ilgili bilgilerine güvendikleri insanlarla fikir alışverişi yaparak bir işi yapmaya karar verebilirler. • Yatay düşünme: Bu teknik, bizi olaylara değişik bir açıdan bakmak konusunda teşvik eder. Bunu bir örnekle açıklayabiliriz: Otuz yıl önce benzin istasyonlarında yakıt ve yağdan başka pek bir şey satılmıyordu. Bugün benzin istasyonlarında kömürden sandviçe her şey satılmaktadır. Sadece genel olarak insanların ihtiyaç ve istekleri hakkında düşünmek yerine, belirli insan grupları hakkında düşünmek çok yararlı olabilir. İnsanları kendi aralarında gruplandırdıktan sonra onların muhtemel ihtiyaç, istek ve sorunlarının bazılarını belirleyebiliriz.

İşletmelerin temel amacı, uzun dönemde kâr sağlamak olduğundan işletmelerin kuruluşundaki temel etkenin de kazanç olduğu söylenebilir. Ancak girişimcilerin işletme kurmak konusunda verdikleri kararda yalnızca kazancın tek başına bir etken olduğu söylenemez. Kazanç isteğinin yanı sıra, aşağıda sayılan nedenlerden biri veya birkaçı girişimcilerin işletme kurmaya ilişkin olarak verdikleri kararda etkili olurlar.

• Bağımsız çalışma isteği: Girişimciler genellikle emir almaktan hoşlanmazlar, bağımsız çalışmayı, kendi kendilerinin patronu olmayı tercih ederler. Kendi kendinin patronu olan kişi, davranışları, kararları ve bunların sonuçları konusunda daha az sınırlamalara tabidir.

• Para kazanma isteği: İşletmelerde zarar etme tehlikesinin olmasına karşılık fazla para kazanabilme olasılığı, kişileri işletme kurmaya iter. Birçok insan ücretle çalıştığı zaman kazancının sınırlı olacağını düşünerek daha fazla para kazanmak amacıyla işletme kurarlar. Kurulan işletme, belirli bir çalışma düzeyine eriştikten sonra sahibine uzun yıllar boyunca başkalarının yanında çalışarak elde edebileceğinden daha fazla bir gelir sağlar.

• Miras ya da devir: Bir işletmeye, genellikle miras yoluyla ya da babadan, yakın akrabadan deviryoluyla sahip olunur. Babası veya yakın akrabası ölen bir kişi, doğal olarak işletmenin sahibi durumuna gelir ve işletmeyi yönetmeye başlar. Babaların ya da akrabaların en büyük isteği, kurdukları işletmenin çocukları sayesinde yaşamasıdır.

• Sosyal prestij: Paraya gereksinimi olmayan veya başka işletmeleri aracılığı ile yeterli kazancı olan kişiler, kimi durumlarda kendilerine prestij sağlamak amacıyla işletme kurarlar. Bunun ötesinde bir işletmenin sahibi olmak, kişilere yaşadıkları toplumda belirli bir sosyal statü sağlar.

• Bir buluşun özendirdiği işletmeler: Yeni bir buluşu veya fikri olan kişiler bundan finansal yarar sağlamayı amaçladıklarında, bu amaçlarını bir işletme kurarak gerçekleştirirler. Bunun yanı sıra, kişi sahip olduğu bir maden, turistik arsa gibi bir varlığı değerlendirmek amacıyla da işletme kurabilir.

• Başka olanağın bulunmaması: İstedikleri gibi bir işe giremeyen veya sahip olamayan kişiler, bağımsız çalışmak zorunda kalabilirler. Bunun yanı sıra, kendilerine ek gelir sağlamayı amaçlayan emekliler, eğitim veya becerilerini değerlendirmeyi arzu eden ev kadınları, kişisel veya ailevi nedenlerle belirli bir bölgede yaşamak zorunda bulunanlar bu arzularını bir işletme kurarak gerçekleştirebilirler.

İş planı, üç temel amaç için kullanılabilecek bir araçtır. Bunlar; iletişim, planlama ve yönetim olarak sıralanabilir.

İletişim aracı olarak iş planı, sermaye sağlama, yapılacak yatırımı cazip hale getirme, stratejik iş ortakları bulma anlamında kullanılır. Geniş kapsamlı ve tüm detayları içeren bir iş planının hazırlanmış olması, kurulacak işletmenin ya da yeni girişimin potansiyel kârlılığını gösterir.

Planlama aracı olarak iş planı ise işletmenin her aşamasında yol göstericidir. Gelişim aşamalarına bağlı olarak ortaya çıkan engellerin ortadan kaldırılması ve yeni alternatiflerin oluşturulmasında da kullanılır.

Yönetim aracı olarak iş planı, işletmenin gelişim evrelerine bağlı olarak takip edilecek yolların belirlenmesi, sonuçların izlenmesi ve gelişmenin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu anlamda iş planı sürekli olarak yenilenen ve çeşitli aşamalarda kazanılan bilgi ve deneyimlerin sürekli olarak güncel tutulması gerektiği bir belgedir.

İş planı çeşitli yararlar sağlar. Bu yararların belli başlıları aşağıda belirtilmiştir.

• Girişimcinin planlamış olduğu işin bilinçli, eleştirisel ve tarafsız bir biçimde değerlendirmesini sağlamaya yönelik gerekli zaman, çaba, araştırma ve disiplinin düzenli bir şekilde bir araya getirilmesine yardımcı olur. • İş planı, işletmenin zayıf ve güçlü yanlarını, yeni ya da olası problem alanlarını saptayarak performansını iyileştirebilir. • İş planı, işletmenin çeşitli bölüm veya birimlerine ait planlama işlemlerini koordine ederek bunların tutarlılığını sağlar. • İş planı, yönetim ve personele, işletmenin performansı ve önceliklerine ilişkin beklentileri iletir. • İş planı, işletmenin tamamının, birimlerinin ya da yöneticilerinin performansını ölçmek için sağlam ölçüler oluşturur. • İş planında yer alan ekonomik, finansal ve rekabet yapısına ilişkin analizler girişimcinin yaptığı varsayımların dikkatli bir biçimde gözden geçirilmesine yardımcı olur. • İş planında iş girişiminin tüm yönleri ele alındığından, girişimciler dıştaki değerlendirme uzmanları için, faaliyet stratejilerini ve beklenen sonuçları geliştirirler ve incelerler. • İş planlarında amaçlar ve hedefler nicel biçimde ifade edilir ve böylece fiili sonuçların öngörülerle karşılaştırılması kolaylaşır. • İş planı, fon sağlayıcılara ve yatırımcılara pazar potansiyeli hakkında bilgiler verir ve pazar payının nasıl korunacağını planlar. • İşletmenin bütünü hakkında detaylı bilgiler sağlayarak fon sağlayıcılara ve yatırımcılara finansal değerlendirme konusunda gerekli bilgileri verir. • Tamamlanmış iş planı, yabancı kaynakların sağlanması hususunda bir iletişim, işletmenin başarılı biçimde yönlendirilmesi açısından da bir faaliyet aracıdır.• İş planı, işletme amaçlarının verimli bir şekilde belirlenmesine ve girişimcinin bir işi kurma ve çalıştırma yönünde sahip olduğu beceri ve yeteneklerin ortaya çıkarılmasına yardımcı olur. • İş planları elde edilen başarıların ve kârların ölçülmesine yardımcı olacak belirli hedefleri ve parametreleri sağlar. • İş planı ve iş planı geliştirme süreci, işletmenin yöneticilerini eğitmek ve motive etmekte de kullanılabilir. • İş planları, şeffaflığın ve işletmeye olan güvenin artmasına neden olduğundan, Basel II kriterlerine göre daha uygun şartlarla kredi alınmasına yardımcı olur.

İş planı uygulamalarının işletme geliştirme sürecine ve kurumsallaşmaya çeşitli katkıları vardır. Bunları ayrıntılı olarak şu şekilde sıralamak mümkündür:

• İşletme içi görev dağılımının tam olarak yapılması, • Müşteri kitlesinin talep ve özelliklerinin bilinmesi, • Bir pazarlama politikası ve buna bağlı pazarlama planı olması, • Satış planlamasının, üretim ve tedarik planlaması ile koordinasyonunun sağlanması, • Üretimde verimliliğin sağlanması, • Ortak ve çalışanların işletmedeki varlık nedenlerinin saptanması, • Gerçekçi bir bütçe sistemine sahip olunması, • Finansal yönetim altyapısının kurulmuş ve uygulanmakta olması, işletme kârlılığının izlenmesi gibi işletmenin gelişerek varlığını sürdürebilmesi için hayati olan konularda karar vericilerin işlerini kolaylaştırıcı, yol gösterici bir kaynaktır.

Ayrıntılı bir iş planı genel olarak on bölümden oluşmaktadır. Bunlar; 

1. Giriş/Yönetici özeti
2. Girişimcinin ve işletmenin tanımı
3. Talep yapısı ve piyasa araştırması
4. Pazarlama planı
5. Üretim planı
6. Yönetim planı
7. Finans planı
8. Risk analizi
9. Zaman tablosu
10. Ekler

Pazarlama Planı: Bu bölümde aşağıdaki bilgilerin yer alması gerekmektedir.

• Pazara girişte ürün ve hizmetlerinizin tanıtım şekli ile ilgili bilgi. • Ürün ve hizmetler–Ürün ve hizmetlerinizi ortaya koyan ayrıntılı bilgi. • Ücretlendirme–Ürün veya hizmetinizin satılacağı fiyat bilgisi. • Dağıtım–Ürün veya hizmetlerinizin işletmeden son tüketicilerin eline geçmesi için kullanılacak yöntemler. • Satış yaklaşımı–Ürün veya hizmetlerin satış yöntemleri • Reklam ve promosyon–Reklam ve promosyonlar için ayrılacak olan bütçe ve uygulanacak olan metodların getirileri. • Halkla ilişkiler–Ürün ve hizmetlerin satışını desteklemek için halkla ilişkilerin rolü ve etkileri.

Yönetim Planı: Bu bölümde aşağıdaki bilgilerin yer alması gerekmektedir.

• İşletme organizasyonu nasıldır? • Temel yönetim kadrosu kimlerden oluşmaktadır? • Eğer varsa hisse sahipleri, ortaklar veya yatırımcılar kimlerdir? • Yönetim Kurulu ve Danışmanlar Kurulu kimlerden oluşmaktadır? • Profesyonel anlamda kim ya da kimlerden danışmanlık hizmeti alıyorsunuz?

Risk Analizi: Bu bölümde aşağıdaki bilgilerin yer alması gerekmektedir.

• SWOT Analizi • Olası senaryolar ve öneriler