Öznel iyi olma; yaşam doyumu, aile doyumu depresyon, acı, elem, haz, hoşlanma gibi çok sayıda değişkeni kapsamaktadır (Yetim, 2001, s.134).

Yaşam doyumu, bireyin ölçütlerini kendisinin belirlediği bir ölçeğe göre hayatını değerlendirmesinden oluşan yargısal süreci ifade etmektedir (Shin ve Johnson, 1978, s.475). Yaşam doyumu, öznel iyilik, mutluluk, yaşam kalitesi adları verilen, bireyin kendini nasıl hissettiği ve nasıl daha iyi hissedeceği sorularına cevap arayan bu alan disiplinler arası bir yapıya sahiptir.

Amaçsal yaklaşım en basit hali ile doyurulan gereksinimlerin mutluluğa, doyurulmayanların ise mutsuzluğa yol açacağını ileri süren yaklaşım olarak kabul edilmektedir (Telman, 2001, s.206).

Gereksinmeler hiyerarşisi, kişi-çevre uyum yaklaşımı, yaşam planı yaklaşımı, haz ve acı yaklaşımı

Diener, Larsen ve Emmons (1983) , kişi çevre uyumu çerçevesinde, insanların gereksinmeleri doyurulduğunda mutlu oldukları bulgusunu elde etmişlerdir. İnsanın yeterlilik, onay görme, beğenilme, anlaşılma gibi çeşitli evrensel gereksinimleri olduğu dile getirilmektedir. Kişi-çevre uyumu modeli bu evrensel gereksinimlerin karşılanmasının tüm kültürlerde mutluluğu, yaşam doyumunu sağladığını savunmaktadır (Telman, 2001, s.208).

Bu yaklaşıma göre, yaşam doyumu iki temel etmene bağlıdır: Amaçların bir sistem içerisinde uyumlu bütünleşmesi ve bu amaçların başarılması.

Tatarkiwicz,’’bireyin haz ve acıya ilişkin önemli kaynakları vardır ‘’.demektedir. Hoşlanım kaynakları arttıkça acının kaynakları da artacaktır. Bu kaynaklara ulaşmanın mutluluğu yaratmayacağı, ancak kaybında ise mutsuzluğun olacağı belirtilmektedir (Diener, 1984, s.564).

Etkinlik kuramı, mutluluğun bireyin kendi etkinliklerinden kaynaklandığı varsayımına dayanmaktadır. Aristoteles bu kuramının ilk ve en önemli temsilcisidir. Ona göre mutluluk, bireyin erdemli etkinliklerinden beklenir. Modern anlayışa göre etkinlikler, hobiler, sosyal ilişkiler ve egzersizler gibi bütüncül terimlerle ifade edilir. Bu yaklaşıma göre eğer bir birey önemli etkinlikler üzerinde yoğunlaşırsa mutluluk kendiliğinden gelecektir (Diener, 1984, s.564).

Bazı kuramcılar, mutluluğun küçük hoşlanımların bir araya gelmesinden doğduğunu belirtmektedirler (AşağıdanYukarıya). Bu görüşe göre, birey yaşamındaki mutluluğa bakarken kendisi için mutlu olan ve olmayan dönemlerin değerlendirmesini yapmaktır. Bu görüşe göre, mutlu bir yaşam mutlu dakikaların bir araya gelmesinden oluşmaktadır (Kozma ve Stones. 1980, s.908) Yukarıdan-Aşağıya durumunda ise, olumluluğu görmek için bir potansiyel güç vardır. Birey mutlu olduğu için yaşamından doyumludur.

İlişkisel yaklaşımlar, birey için olumlu olayların içsel etmenlerle desteklenmesi, durumunda bireyin bunu en büyük mutluluk kaynağı olarak kabul ettiğini öne sürmektedirler. Örneğin, Bower (1981, s. 131), bireylerin içinde bulundukları anı, geçmişte yaşadıkları ile ilişkilendirerek yorumladıklarını saptamıştır.

Yaşam doyumu ile ilişkili olması beklenen ve bu varsayım ile ilişkisellikleri araştırmalara konu olan çeşitli değişkenler bulunmaktadır. Bunlar; gelir, yaş, cinsiyet, ırk, çalışma, eğitim, din, evlilik ve aile, sosyal etkileşimdir.

Din yaşam doyumu ile yüksek düzeyde ilişkili bulunan bir değişken olarak değerlendirilmektedir (Diener, 1984, s.555). Dindar insanların ortalamadan daha mutlu oldukları bilinmektedir. Bu durumun insanların yasam doyumlarını artıran, boş zamanlarını değerlendirme mutluluğundan ya da dinsel aktivitelerde bulunmanın sosyal etkisinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Donavan ve Halpern, 2002, s.27).

İş doyumu, iş şartlarının (işin kendisi, yönetimin tutumu) ya da işten elde edilen sonuçların (ücret, iş güvenliği) kişisel bir değerlendirmesi olarak; bireyin normlar, değerler, beklentiler sisteminden geçerek işlenen iş ve iş koşullarına ilişkin algılamalarına karşı geliştirdiği içsel tepkilerden oluşmaktadır (Çekmeloğlu, 2005, s.28). Bu anlamda iş doyumu, “bireyin çalışma ortamına karşı reaksiyonu” dur (Berry, 1997, aktaran: Aşan ve Erenler, 2008, s.204).

İş ve yasam doyumu arasındaki ilişki ilk kez Braysfield, Wells ve Strate tarafından araştırılmıştır (Chacko, 1983, s.163).

İş doyumunun örgütsel açıdan önemi verimlilik, performans, kuruma ve işe bağlılık ve devamsızlık, geç gelme, işe yabancılaşma, işten ayrılma gibi kavramlarla olan yakın ilişkisine dayanmaktadır (Nelson ve Quick, 1994, s.118; Robbins, 2003, s.19-20; Wilson, 1995, s.142-143).

İş doyumu kuramları genel olarak kapsam ve süreç kuramları olarak iki ana bölüme ayrılmaktadır.

Kapsam teorileri motivasyonun dış kaynaklardan değil bireyin kendisinden kaynaklandığı fikrine dayanmaktadır. Bu teoriler, kişinin bireyselliği, beklentileri, ihtiyaçları ve deneyimleri gibi kişisel faktörlerden oluşur. Kapsam teorileri kişileri doyuma ulaştıracak ihtiyaçların neler olduğunu ortaya çıkarmaya çalışmaktadır (Gülnar, 2007, s.112).

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi, Herzberg’in Çift Faktör Teorisi, McGregor’un X ve Y Teorisi, Alderfer’in ERG Kuramı, Glasser’in Kontrol Teorisi kapsam teorileri içinde değerlendirilen teorilerdir.

Süreç teorileri, davranışların nasıl istenen yöne sevk edilebileceğini açıklamaya çalışır. Bu teoriler eylemin altındaki belirli psikolojik süreçler üzerinde yoğunlaşır (Steers, 1996, s.9). Bu kuramlar insanların iş yerinde nasıl ve neden diğerlerinden farklı bir hareket tarzı seçiminde bulunduğu süreci ile ilgili düşünceyi önemser. Süreç teorileri davranışları etkileyen eylemleri, anlamak üzerine odaklanmıştır (Shermerhorn vd.,1994, s.187).

Adams’ın Eşitlik Teorisi, Vroom’un Beklenti Teorisi, Locke’ın Farklılık Kuramı, Porter-Lowler Modeli süreç teorileri olarak kabul edilmektedir.