İslâm’ın doğup geliştiği Arabistan, insanlık tarihi bakımından yeryüzündeki en önemli bölgelerin başında gelir. Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesişme noktasında yer alan dünyanın en büyük yarımadalarından Şibhü Cezîreti’l-Arab’a Türkçe’de Arap yarımadası veya Arabistan denilir. Doğuda Basra Körfezi ve Uman Denizi, güneyde Arap Denizi ve Aden Körfezi, batıda Kızıldeniz ve Akabe Körfezi ile çevrilidir.

Kuzeyde Ürdün’ün liman şehri Akabe’den güneyde Yemen sınırındaki Asîr’e ve doğuda Necid çöllerinden Irak’a kadar uzanan Hicaz, Arabistan’ın en önemli ve müstakil bölgesidir.

Arabistan’ın büyük kesimi sıcak ve kurak kuşakta yer alır. Yağışlar kıt olup, yazlar dayanılması güç derecede sıcak geçer. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok fazladır. Sıcaklık kuzeyden güneye ve plato kesiminden alçak kesimlere inildikçe daha da artar ve ara sıra 50 dereceyi aşar.

Arabistan tamamen susuz, bitkisiz ve çöllerle kaplı bir alan değildir. Binlerce yıldır ziraat yapılan ve bol ürün elde edilen kısımları vardır. Vadilerde çeşitli ürünler yetiştirilir. Hicaz hurma, Yemen buğday, Asır zamk, Tâif de üzüm üretimiyle meşhur olup Yemâme bölgenin tahıl ambarıdır.

Yarımadanın esas sakinleri günümüzde dünyanın en kalabalık Sâmî kavmi Araplardır. Arapların tarihin eski devirlerinde yaşayan daha sonra çeşitli sebeplerle yok olan kısmı Arab-ı bâide hakkında çok fazla bilgi yoktur. Kur’an-ı Kerim’de adları geçen Âd, Semûd başta olmak üzere Medyen, Casîm, Amâlika vb. bunlardandır.

Güney Arabistan’da Maînliler, Sebeliler ve Himyerîler hüküm sürdü, ardından bölge Habeşliler ve Sâsânîlerin eline geçti. Bu arada Güney Arabistan’da milattan birkaç asır önce Hadramutlular, Katabanlılar, Karililer gibi bazı küçük hanedanların hâkimiyetleri de söz konusudur.

Başkenti San’a’nın doğusunda ticaret yollarının kavşağında yer alan Me’rib’dir. Kuruluş tarihi bilinmeyen Sebe Devleti’nin M.Ö. X. yüzyıl öncesinden itibaren mevcut olduğu tahmin edilmektedir.

Kuzey Arabistan’da İslâm’dan önce Nabatîler, Tedmürlüler, Gassânîler, Lahmîler ve Kindeliler devlet kurdu.

Arapların Kahtânîler koluna mensup olan Gassânîler III. yüzyılda Yemen’den Suriye’ye göç ederek Cefne b. Amr liderliğinde Dımaşk merkezli bir devlet kurdu.

Arap Yarımadasının İslâm tarihi bakımından en önemli bölgesi Hicaz’ın da yer aldığı Orta Arabistan’dır.

Hicaz’ın birbirinden farklı özellikler taşıyan şehirleri Mekke, Medine ve Tâif’in yanında mîkât yerleri de yer alır. Arabistan’da Mekke ile boy ölçüşebilecek bir durumda olmayan hayatını tarımla kazanan Yesrib’de iki Arap ve üç yahudi kabilesi oturuyordu. Tâif ise Mekke’nin âdeta bir sayfiyesi durumundaydı. Mekke Afrika çöllerini temsil ederken, Medine ılık ülkelerin bereketliliğine sahipti; Tâif ise Avrupa’nın güneyinin iklim özelliklerini göstermekteydi. İslâm’dan önce Hicaz’ın en önemli şehri Mekke’nin dinî ve ticarî öncülüğü üç şehri birbirine bağlamıştı. İslâm’dan önce Orta Arabistan’ın tarihini Eyyâmü’l-Arab denilen kabileler arasındaki savaşlar teşkil eder.

Sadece İslâm tarihi bakımından değil dünya tarihi bakımından da Hicaz’ın en önemli şehri Mekke’dir. Şehir hayatı için elverişli bir iklimi olmamasına ve iskânı zor bir vadinin üzerinde yer almasına rağmen, Mekke’nin yerleşim birimi olarak seçilip plânlanmasında belirleyici en mühim unsur merkezinde yer alan Kâbe’dir.

Başlangıçta Hz. İsmail tarafından yürütülen Mekke ve Kâbe’nin idaresi ondan bir nesil sonra Cürhümlüler’in eline geçti. Önceleri Hz. İsmail’in tebliğ ettiği dini benimseyen Cürhümlüler zamanla bunu terk ettiler. Kâbe’ye saygı göstermeyip takdim edilen hediyelere el koydukları gibi hac amacıyla şehre gelenlere kötü davranmaya başladılar. Güney Arabistan’daki büyük sel felaketi sebebiyle kuzeye göç eden Huzâaoğulları Mekke’ye yerleşmek için Cürhümlüler’den izin istediler. Bu istekleri reddedilince Benî Kinâne’nin de desteğini alarak Mekke’ye saldırdılar. Kısa bir çarpışmadan sonra Cürhümlüler’i yenilgiye uğrattılar. Şehirden ayrılmak zorun-da kalan Cürhümlüler’in büyük çoğunluğu, Hacerülesved’i yerinden söküp bir ye-re gömdükten ve Zemzem Kuyusu’nu da kapatıp yerini belirsiz hale getirdikten sonra ilk yurtları Yemen tarafına gittiler. Cürhümlülerle Huzâa arasındaki savaşta İsmailoğulları, sayılarının azlığı sebebiyle taraf olmadılar ve Huzâaoğulları ile anlaşarak şehirde yaşamaya devam ettiler. Huzaa kabilesinin ileri gelenlerinden Amr b. Luhay, Mekke ve Kâbe idaresini üstlenince tevhid geleneğini bozup şehirde putperestliğin başlamasını sağladı. Amrb. Luhay, bir iş için gittiği Suriye’deki Belkâ yöresindeki Meâb’dan (Moab) kırmızı akikten yapılmış Hübel putunu getirip Zemzem Kuyusu’nun üst tarafına Kâbe’nin yakınına dikti.

Sözlükte ‘reislik, önderlik ve kumandanlık’ gibi anlamlara gelen kıyâde, Câhiliye döneminde Mekke’de ordu kumandanlığı ve kafile başkanlığını ifade etmek için kullanılıyordu.

Sözlükte ‘yardım etmek, desteklemek’ gibi anlamlara gelen rifâde, İslâm’dan önce hac günlerinde Kâbe’yi ziyaret için gelenlerin yemek ihtiyaçlarının karşılanması ve ağırlanması demektir

Sözlükte ‘örtmek, birinin bir yere girmesine engel olmak’ anlamındaki hicâbe Kâbe’nin bakımı, kapısının ve anahtarlarının muhafazası görevi için kullanılan bir terimdir.

İslâm öncesinde Arap yarımadasının en geniş ticarî faaliyetleri büyük ölçüde panayırlarda (esvâku’l-Arab) cereyan ediyordu. Siyasî, sosyal ve kültürel açıdan da oldukça önem taşıyan, bir kısmı uluslararası mahiyetteki bu panayırlarda çeşitli milletlere men-sup tüccarlar ile Arap kabileleri bir araya gelirdi.

İslâm öncesinde Arabistan’ın çeşitli bölgelerinde kurulan panayırların en önemlisi Ukâz’dır. Mekke’nin güneydoğusunda Tâif ile Nahle arasında hac mevsiminde zilkade ayının başından yirmisine kadar süren Ukâz Fuarı aynı zamanda edebî bir kongreydi.

Ebrehe’nin ordusuyla Kâbe’ye saldırısı ve helak oluşu Fîl suresinde şöyle anlatılır: “Görmedin mi Rabbin neler etti fil sahiplerine? Onların kötü planlarını boşa çıkarmadı mı? Onların üstüne sürü sürü kuşlar saldı. O kuşlar onların üzerlerine pişkin tuğladan yapılmış taşlar atıyorlardı. Böylece onları yenilip çiğnenmiş ekine çevirdi.”(Fîl 105/1-5)

Sözlükte ‘sulamak, su kabı, sulama yeri, suculuk’ gibi anlamlara gelen sikâye, terim olarak Mekkelilerin ve hac günlerinde Kâbe’yi ziyaret için gelenlerin su ihtiyaçlarının karşılanması görevi demektir.