Veri analizi karar vermeyi desteklemek, sonuç
çıkarmak ve veriden anlamlı bilgileri türetmek için verinin
kontrol edilmesi, temizlenmesi, dönüştürülmesi ve
modellenmesi sürecidir. İşlem tabloları verileri hücreler
şeklinde organize eden yapısı, işlev kütüphaneleri, dış veri
kaynakları ile beraber çalışma olanaklarının yanı sıra
durum çözümlemesi, istatistiksel analizler ve en iyi
değerin belirlenmesine yönelik analiz araçları
sunmaktadır. Excel’in verileri hücreler şeklinde organize
ederek birbirleri arasında ilişki kurma, formül oluşturma
gibi olanaklar kullanıcıların veri üzerinde istedikleri analiz
hesaplamaları yapmalarına olanak vermektedir.

Bu araçlar istatistiksel analizler, veri madenciliği
eklentileri, eniyilemeye yönelik matematiksel modeller
farklı problemlerin çözülmesinde ya da verinin analiz
edilmesinde kullanılabilmektedir.

Excel kullanıcıların karar vermelerine yönelik
kullanılabilecek işlev ve araçlar şöyle sıralanabilir:
• Sıralama,
• Filtreleme,
• Koşullu biçimlendirme,
• Durum Çözümlemesi (What-if),
• Pivot Tablo ve Pivot Grafik,
• Çözücü (Solver),
• Çözümleyici Araç Takımı (Analysis ToolPak).
Listenin ilk üç elemanı bir önceki ünitede anlatılan verinin
yönetilmesi ve anlaşılmasına yönelik temel araçlardır.
Günlük hayatımızda ve iş süreçlerinde verilerin
sıralanması, istenilen verilerin süzülmesi ve belirli
koşullara uyan hücrelerin otomatik olarak
şekillendirilmesi yaygın olarak kullanılan araçlardır.
Durum çözümlemesi varsayımsal durumların
modellenerek farklı girdi değerleri ile sonucun ne
olacağını hızlı bir şekilde hesaplama ve değerlendirme
imkânı sunan analiz araçlarıdır.
Bilgi sistemlerinde üretilen ya da farklı şekillerde toplanan
uzun veri listelerinin analiz edilmesinde PivotTablo ve
Pivot Grafikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu araçlar
veri tablolarında sayısal ve metin verilerin
gruplandırılması, özetlenmesi, eğilimlerin saptanması gibi
farklı analiz ihtiyaçları için kullanışlı araçlardır.
Çözümleyici ve Çözümleyici Araç Takımı Excel’e eklenti
olarak dahil edilebilen ve uygulanması bazı matematiksel
ve istatistiksel konularda bilgi sahibi olunmasını
gerektiren araçlardır.

Durum çözümlemesi (what if) analizleri
varsayımsal durumların analiz edilmesi için en yaygın
kullanılan veri analiz tekniğidir. İşlem tablolarının formül
yapısı ile oluşturulan karar modellerinin en temel
üstünlüğü veri ve parametrelerin değişmesi durumunda
sonucun otomatik olarak güncellenebilmesidir. Bu sayede
karar vericiler olası durumlarda sistemin davranışları
konusunda fikir sahibi olabilmektedirler.

İlgili işlem için aşağıdaki adımların izlenmesi
gerekir:
• Adım1: Modelde değişikliği izlenmek istenen
parametrelerin satır ya da sütunda yer alacağı bir
tablo hazırlanır.
• Adım2: Hazırlanan tablonun sol üst köşesine
hesaplanması istenen modeldeki ilgili sonuç
hücresinin adresi girilir.
• Adım3: Hesaplamanın yapılacağı tablo satır ve
sütunları ile birlikte seçilir.
• Adım4: Komut şeridinde “veri” sekmesinde yer
alan “Durum Çözümlemesi” düğmesindeki “veri
tablosu” komutu seçilir.
• Adım5: Açılan “veri tablosu” iletişim kutusunda
tablodaki sütun ve satır değerlerinin modelde
hangi hücrelere girilerek hesaplama yapacağını
belirlemek için adresler tanımlanır.
• Adım6: Tamam tuşuna basılarak tüm tablonun
hücreleri için modelin hesaplanması sağlanır.

İlgili işlem için aşağıdaki adımların izlenmesi
gerekir:
• Adım1: Komut şeridindeki “Veri” sekmesinde
yer alan “Durum Çözümlemesi” düğmesinde yer
alan “Hedef Arama” komutu seçilir.
• Adım2: “Hedef Ara” iletişim kutusunda
“aranacak hücre” kısmına elde edilmek istenen
sonuç, “Sonuç hücre” kısmına ulaşılmak istenen
değer, “Değişecek hücre” kısmına hangi girdi
parametresinin değiştirileceği işaret edilir.
• Adım3: İstenilen hesaplama yapılarak eğer uygun
bir çözüm varsa kullanıcıya görüntülenir.
Kullanıcı sonucun tabloya yansıtılması için
“Tamam”, iptal edilmesi için “İptal” tuşuna
basması gerekir.
• Adım4: Hesaplanan değer tabloya yansıtılır.

Senaryo yöneticisi durum çözümlemesinde
öngörülen durumların otomatik olarak hesaplanmasını
sağlayan bir araçtır. Girdi parametrelerinin farklı değer
kümelerini isim vererek saklayabilir ve analiz ederken bu
girdi kümelerine göre hesap yapılabilmektedir.

İlgili işlem için aşağıdaki adımların izlenmesi
gerekir:
• Adım1: Komut şeridindeki “Veri” sekmesinde
yer alan “Durum Çözümlemesi” düğmesinde yer
alan “Senaryo Yönetimi” komutu seçilir.
• Adım2: Açılan “Senaryo Yöneticisi” iletişim
kutusundan “Ekle” komutuna basılarak bir
senaryo ekleme talimatı verilir.
• Adım3: “Senaryo Düzenleme” iletişim kutusundan
“senaryo adı” ve modeldeki girdi parametrelerinin
hücre adresleri yazılır (ya da fare yardımıyla
seçilir) ve “Tamam” düğmesine basılır.
• Adım4: Senaryo değerleri tanımlanır (Örnekte
saatlik işçilik maliyeti ve hammadde maliyetleri
ilgili senaryo için girilir).
• Adım5: “Senaryo Yönetici” ekranına dönülerek
eklenecek senaryo sayısı kadar Adım 3 ve 4
tekrar edilir.
• Adım6: “Senaryo Yöneticisi” ekranında eklenen
senaryolar seçilerek “Göster” tuşuna basılabilir.
Bu şekilde kar analizi tablosunda ilgili senaryo
sonucunda oluşan sonuçlar izlenebilir. Bir diğer
seçenek ise tüm senaryoların
değerlendirilebilmesine yönelik özet bir tablo
hazırlanabilir.

PivotTable işlem tabloları ve iş analitiği
yazılımlarında verinin özetlenmesi için yaygın olarak
kullanılan araçlara verilen isimdir. PivotTable bir
veritabanından ya da veri tablosundan dinamik olarak
üretilen özet raporlar olarak tanımlanabilir. PivotTable bir
veritabanı yönetim sisteminden getirilen dış veri tablosunu
ya da Excel çalışma sayfasında yer alan bir veri listesinin
hızlı bir şekilde analiz edilmesini sağlayacak işlevlere
sahiptir. Çok sayıda satır ve sütundan oluşan verilerin
istenilen düzende görüntülenmesinin yanı sıra PivotTable’ın
özetleme, gruplama ve filtreleme işlemlerinin interaktif bir
şekilde uygulanması kullanıcıların bu aracı etkin olarak
kullanılmasını sağlamaktadır

PivotTable aracının yanıt verebildiği analiz
ihtiyaçları şöyle sıralanabilir:
• Benzersiz Değerler: Büyük bir veri kümesi ile
çalışırken alanların içerdiği değerler kümesinin
(etki alanı) elde edilmesi gerekebilir.
• Özetler: PivotTable araçları uzun veri listelerinin
özetlenmesi için etkin ve interaktif bir analiz
ortamı sunar. Kullanıcılar ilgilendikleri alanların
diğer alanlara göre kırılımlarını kolayca
hesaplayabilir.
• İlişkiler: Büyük veri kümeleri ile çalışırken
alanlar arasındaki ilişkilerin belirlenmesi oldukça
sık karşılaşılan durumlardır. Hangi meslekteki
müşterilerin hangi ürünü tercih ettikleri, cinsiyete
göre alışveriş alışkanlıkları gibi ilişkiler
PivotTable ile araştırılabilir.
• Eğilimler: Veri kümelerinde zamana bağımlı
olayların incelenmesinde PivotTable araçları
kullanılabilmektedir. Tarih bilgisi yer alan bir
alanı aylara, haftalara ve günlere göre otomatik
olarak sınıflayabilmesi eğilimlerin
belirlenmesinde kolaylık sağlar.

PivotTable oluşturmak için yapılacak işlemler
şöyle sıralanabilir:
• Adım1: PivotTable oluşturulacak veri tablosu
sütun başlıklarını da kapsayacak şeklide
seçilmelidir. Daha önce bir “Tablo” yapısı olarak
belirlenmiş veri listelerinde ise etkin hücrenin
ilgili tablo üzerinde bulunması bir sonraki adım
için yeterli olmaktadır.
• Adım2: Komut şeridinde “Ekle” sekmesinde yer
alan “PivotTable” düğmesine tıklanır (Aynı
sekmedeki “PivotTable Önerileri” komutu da
mevcut veri incelenerek kullanıcının tercih
edebileceği hazır özet tablo seçenekleri sunar).
• Adım3: “PivotTable Oluştur” iletişim kutusunda
analiz için kullanılacak veri tablosu önceden
seçildiğinden yazılı olarak gelecektir. PivotTable
raporunun oluşturulacağı adres de bu ekranda
tanımlanır. En yaygın kullanım yeni bir çalışma
sayfasında PivotTable raporunun
oluşturulmasıdır. Kullanıcılar varsayılan rapor
konumunu istedikleri bir veri sayfasındaki bir
hücreye de tanımlayabilirler. PivotTable raporları
oluşturma sürecinde tabloların boyutunun
değişmesi ilgili veri sayfasındaki mevcut
hücreleri kaplayabileceğinden genellikle boş bir
sayfada raporun oluşturulması tercih edilir.

PivotTable raporunun bölmeleri kısaca şöyle
açıklanabilir:
• Filtreler: Özet tabloda yer almayacak ancak
kısıtlama yapılacak alanlar bu kısma
sürüklenmelidir. PivotTable raporunda yer alacak
alanlarla ilgili filtreleme işlemleri rapor üzerinde
uygulanır.
• Sütunlar: Raporda sütun olarak yer alacak
alanlar bu kısımda yer almalıdır. Seçilmesi
zorunlu değildir. Veri alanları arasındaki
ilişkilerin incelenmesinde birden çok alan sütun
bölmesinde özetlenebilmektedir.
• Satırlar: Raporda satır kısmında yer alacak
alanlar bu bölmeye sürüklenir. PivotTable
raporlarında satır ve sütunlara taşınan alanlardaki
değerler tekrarsız olarak görüntülenirler.
• Değerler: Raporda değerler kısmı satır ve sütunlara
taşınan alanlar arasındaki ilişkiyi sağlayacak
alandır. Bu bölmeye metin değeri içeren bir alan
taşınır ise sayma işlemi gerçekleştirilebilir. Ancak
sayısal bir veri alanının taşınması durumunda
hesaplamalar yapılabilmektedir.

PivotTable aracı değerler üzerinde
gerçekleştirilebilecek hesaplama seçenekleri kısaca şöyle
açıklanabilir:
• Toplam: Sayısal veri türündeki alanlar için
kullanılabilir. Hücreler üzerinde toplama işlemi
gerçekleştirilir.
• Say: Kaynak veri kümesindeki hücrelerin sayısını
görüntüler.
• Ortalama: Sayısal değerlerin ortalaması hesaplanır.
• En Büyük: Sayısal alanlardaki en büyük değeri
getirir.
• En Küçük: Sayısal alanlardaki en küçük değeri
getirir.
• Çarpım: Sayısal değerlerin birbiri ile çarpılarak
sonucu görüntülenir.
• Sayıları Say: Sayısal olan hücreler sayılarak
görüntülenir.
• StdSapma: Standart sapmayı bir örneğe bağlı
olarak tahmin eder (Standart sapma, değerlerin
ortalama değerden (ortalama) ne kadar
uzaklaştığının ölçümüdür)
• StdSapmaS: Bağımsız değişkenler olarak verilen
tüm popülasyon temelinde standart sapmayı
hesaplar.
• Değişken: Varyansı, bir örneğe bağlı olarak
tahmin eder hesaplar.
• Vars: Varyansı, tüm popülasyon temelinde
hesaplar.

PivotTable analiz aracının çok sayıda özelliği
bulunmaktadır. Özet tablo raporunun biçimleme
komutları, toplam satırlarının ayarlanması, klasik özet
tablo görünümleri bunların arasında yer almaktadır.

PivotTable veri analizi aracının sınırlılıkları şöyle
sıralanabilir:
• En fazla 1.048.576 adet veri satırlar halinde
sıralanabilir (Bu limit bir Excel çalışma
sayfasının en fazla satır sayısı olup Excel 2007 ve
öncesinde 65.536 satır ile sınırlıydı).
• PivotTablo’da sütün olarak en fazla 16.384 adet
sütun oluşturulabilir (Excel 2007 ve öncesinde
256 sütun ile sınırlıydı).
• En fazla Sayfa sayısı 256 ve en fazla 256 adet
alan (veri listesi sütunu) PivotTable ile işlenebilir.
• Ayrıca kullanılan bilgisayarın hafızası da bu
işlemler için bir sınır oluşturabilmektedir. Excel
de bir veri tablosunda 2016 sürümü ile en fazla
1.048.576 adet satırı olan verilerin listesi
oluşturulabilmekte bu da daha büyük veri
tablolarının özetlerinin oluşturulmasına engel
olabilmektedir. Fakat dış kaynaklardan sağlanan
verilerin analiz edilmesi için PowerQuery,
PowerPivot eklentileri milyonlarca satır verinin
işletme veritabanlarından sağlanarak
özetlenmesine olanak sağlayacak yapıdadır

Verinin özetlenmesi ve kolay anlaşılabilmesi için
kullanılan en güçlü araçlardan birisi de verilerin
görselleştirilmesidir. Excel işlem tablosu yazılımda
verileri görselleştirmek için grafik araçları sunulmaktadır.

PivotChart oluşturmak için kullanılan işlev ve
ara-yüzler hemen hemen PivotTable ile aynıdır. Elde
edilen PivotTable verilerinin grafiğe dönüştürülmesi için
grafik işlemlerini kullanmak gerekir. Ünite örnek verisi
için tarih bilgisine göre bayan ve erkek müşterilerin satın
aldığı toplam tutarların grafiği çizilmek istenirse öncelikle
grafik türüne karar verilmelidir. Bu örnekte satış
tutarlarının zamana göre incelenebilmesi için grafik türü
çizgi grafik olarak tercih edilmiştir.

“Çözümleyici Araç Takımı” karmaşık
problemlerin çözümü için yöneylem araştırması
yöntemlerini ve istatistiksel teknikleri içermektedir.

“Hedef Arama” belirli bir çıktı değerine ulaşmak
için bir modelin bir girdi değerinin ne olacağını belirlemeye
yönelik bir analizdir. Ancak oldukça sınırlı bir kullanıma
sahiptir. Çoğu karar probleminde en iyi değerinin
belirlenmeye çalışıldığı değişken sayısı tek değildir.

Çözücü (Solver) eklentisi benzer yapıda birden
fazla karar değişkeni olan en iyileme problemlerinde
kullanılabilen gelişmiş bir araçtır.

Çözücüde tanımlaması gereken üç ana öge vardır.
Bunlar kısaca şöyle açıklanabilir:
• Değişkenler: Karar vericinin değerini
belirleyebileceği değişkenlerdir. Çözücü en iyi
sonucu bulununcaya kadar bu değişkenlerin
değerini değiştirir.
• Kısıtlamalar: Her sistemde kullanılan kaynak ya
da farklı çevresel etkiler nedeniyle sınırlar
mevcuttur. Çözücü problemdeki sınırlamaları
hücrelerin alacağı değerleri sınırlayarak sağlar.
• Hedef: Kâr, maliyet, üretim miktarı gibi sistemde
en iyi değerinin araştırıldığı değerdir. Karar
değişkenlerinin de içinde yer aldığı bir formülden
oluşmaktadır.

“Çözümleyici Araç Takımı” (Analysis ToolPak)
istatistiksel ve mühendislik analizlerinin daha kolay ve
hızlı yapılabilmesi için oluşturulmuş bir Excel eklentisidir.
Kullanıcılar bu eklenti ile çok daha az işlem ve zamanda
belirli analizleri gerçekleştirebilmektedir. Verisi ve
parametreleri kullanıcı tarafından tanımlanan
“Çözümleyici Araç Takımı” analiz çıktılarını Excel
çalışma sayfalarında tablolar, grafikler ve açıklamalar
şeklinde raporlayabilmektedir. Çözümleyici Araç Takımı
analiz listesine eklenti yüklü olduğu takdirde komut
şeridinin “Veri” sekmesinden ulaşılabilmektedir.

Çözümleyici Araç Takımının sunduğu
çözümleme araçları şöyle sıralanabilir:
• Anova,
• Anova: Tek Etmen,
• Anova: Yinelemeli Çift Etmen,
• Anova: Yinelemesiz Çift Etmen,
• Korelasyon,
• Kovaryans,
• Tanımlayıcı İstatistik,
• Üstel Düzeltme,
• F Sınaması: Varyanslar İçin İki Örnek,
• Fourier Çözümlemesi,
• Histogram,
• Hareketli Ortalama,
• Rastgele Sayı Üretimi,
• Derece ve Yüzdebirlik,
• Regresyon,
• Örnekleme,
• t Sınaması,
• t Sınaması: Ortalamalar için Eşli İki Örnek,
• t Sınaması: Varyansları Eşit Kabul Edilen İki
Örnek,
• t Sınaması: Varyansları Eşit Kabul Edilmeyen İki
Örnek,
• z Sınaması.

Sıralama, Filtreleme, Koşullu biçimlendirme, Durum Çözümlemesi (What-if), Pivot Tablo ve Pivot Grafik, Çözücü (Solver), Çözümleyici Araç Takımı (Analysis ToolPak).

Power Query, Power Pivot, SQL Server Data Mining, Risk Solver vb...

Durum çözümlemesi (what if) analizleri varsayımsal durumların analiz edilmesi için en yaygın kullanılan veri analiz tekniğidir.

Parametrelerin farklı değerleri için hesaplama modelini otomatik olarak çalıştırıp sonuçlarını tablo olarak sunar.

Bir modelde ulaşılmak istenen sonuç biliniyor ve girdi parametrelerin alması gereken değer hesaplanmak isteniyorsa kullanılır.

Durum çözümlemesinde öngörülen durumların otomatik olarak hesaplanmasını
sağlar.

PivotTable ve PivotChart.

Bir veritabanından ya da veri tablosundan dinamik olarak üretilen özet raporlar olarak tanımlanabilir.

Benzersiz Değerler, Özetler, İlişkiler, Eğilimler.

Özet tabloda yer almayacak ancak kısıtlama yapılacak alanlar bu kısma sürüklenmelidir.

Raporda sütun olarak yer alacak alanlar bu kısımda yer almalıdır. Seçilmesi zorunlu değildir.

Raporda satır kısmında yer alacak alanlar bu bölmeye sürüklenir.

Raporda değerler kısmı satır ve sütunlara taşınan alanlar arasındaki ilişkiyi sağlayacak alandır. Bu bölmeye metin değeri içeren bir alan taşınır ise sayma işlemi gerçekleştirilebilir.

• En fazla 1.048.576 adet veri satırlar halinde sıralanabilir.
• PivotTablo’da sütun olarak en fazla 16.384 adet sütun oluşturulabilir.
• En fazla Sayfa sayısı 256 ve en fala 256 adet alan (veri listesi sütunu) PivotTable ile işlenebilir.
• Ayrıca kullanılan bilgisayarın hafızası da bu işlemler için bir sınır oluşturabilmektedir.

Verilerin özetlenmesi, gruplanması, benzersiz veri listelerinin elde edilmesi gibi işlemleri gerçekleştirmekte ve tablo şeklinde raporlaştırmaktadır.

“Çözücü” ve “Çözümleyici Araç Takımı” Excel yazılımı kurulumu esnasında varsayılan olarak kurulmaz. Dosya menüsünde yer alan “Seçenekler” kısmından “Eklenti” sekmesi seçilerek ilgili araçlar kullanılabilir olarak yazılıma eklenmelidir.

Çözücü(Solver) eklentisi benzer yapıda birden fazla karar değişkeni olan en iyileme problemlerinde kullanılabilen gelişmiş bir araçtır.

Değişkenler, kısıtlamalar ve hedef.

İstatistiksel ve mühendislik analizlerinin daha kolay ve hızlı yapılabilmesi için oluşturulmuş bir Excel eklentisidir.

Analiz listesine eklenti yüklü olduğu takdirde komut şeridinin “Veri” sekmesinden ulaşılabilmektedir.