Yönetimin belli başlı özellikleri şunlardır:

i. Yalnızca insanlar için geçerlidir.

ii. En az iki insan olmalı ve biri yöneten diğeri yönetilen rolünü üstlenmelidir.

iii. Amaçlar önceden belirlenmeli ve çalışanların iş birliği sağlanmalıdır.

iv. Yönetim basamakları ve bu basamaklara ait yetki/sorumluluk düzeyleri belirlenmelidir.

v. Yönetsel faaliyetlerde verimlilik, etkinlik ve iktisadilik göz önünde bulundurulmalıdır.

vi. Hem bilim hem de sanattır.

Verimlilik, amaçların gerçekleşmesi için kaynakların doğru kullanılması anlamına gelmektedir. Bir işin doğru yapılması sonucunda belli bir dönemde oluşan artı değeri göstermektedir. Tüm girdilerin (ham madde, malzeme, enerji, iş gücü vb.) parasal değerlerinin üretim süreci sonunda oluşan çıktının (ürün ve/veya hizmet) parasal değerine oranı verimliliği belirlemektedir. Verimliliğin yüksek olması, belli miktarda kaynakla fazla üretebilmek veya belli girdiyle daha fazla çıktı elde etmektir. Çıktıların girdilere oranının 1’den büyük olması, işletmenin çıktılarının girdilerinden daha büyük

Verimlilik, etkinlik ve iktisadilik özellikleri “rasyonellik (akılcılık) ölçütleri” olarak adlandırılmakta ve yönetimin “akıl ve bilime dayanan bir eylem” olmasının önemini vurgulamaktadır

Yönetimi “planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetim süreci doğrultusunda eldeki kaynakları verimli, etkili ve iktisadi olarak kullanarak önceden belirlenmiş amaçlara ulaşma” olarak tanımlanabilir. Bu tanımda öne çıkan özellik, yönetimin “planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon, denetim” gibi faaliyetlerin gerçekleştirilerek yerine getirilmesi ve bu faaliyetlerin birbirini izlemesinin “yönetim süreci” olarak adlandırılmasıdır.

Fonksiyon kavramı, “bir bütünü oluşturan değişkenlerden herhangi birinin bütünün üzerindeki etkisi” olarak tanımlanabilir. Buna göre, yönetim olarak adlandırılan “bütün”, “planlama-örgütleme-yöneltme-koordinasyon-denetim” olarak adlandırılan değişkenlerden oluşmaktadır ve bu değişkenler bütünün işleyişi üzerinde doğrudan etkilidir.

Planlama: Geleceğe yönelik faaliyetlerin öngörülmesi işidir. Bu bağlamda, “alternatif planlar arasından en uygununu seçmek” olarak tanımlanabilir. Planlama aşamasında; “ne, nerede, ne zaman, nasıl ve niçin” sorularına cevap aranmaktadır. Bu sorulara cevap bulunduğunda, işletmenin planları ortaya çıkmaktadır. Planlamada; politikalar, prosedürler, bütçeler, programlar, stratejiler, taktikler gibi “planlama araçları” kullanılmaktadır.

Örgütleme: İşlerin kimler tarafından yapılacağının, yetki/sorumluluk düzeyinin ve hangi fiziksel ortamda gerçekleştirileceğinin belirlenmesidir. Çalışanların görevlerini eksiksiz olarak yapabilmeleri için hangi işleri yapacaklarının, kendilerine yardımcı olacak kişilerin (ast’larının), yetkilerinin kapsamının ve kimlere karşı sorumlu olacaklarının (üst’lerinin) saptanmasıdır.

İşletmenin fonksiyonlarını; yönetim, satın alma, pazarlama, üretim, muhasabe, finans, insan kaynakları, kurumsal iletişim ve halkla ilişkiler, Ar-Ge ve inovasyon olarak sıralayabiliriz. İşletmenin fonksiyonları, işletmenin bünyesinde “bölüm” olarak yer almakta ve genellikle işletmenin büyüklüğüne bağlı olarak bölüm (fonksiyon) sayısı artmaktadır.

Yönetme gücünü elinde bulunduran, yasalara ve davranış standartlarına (normlara) uygun olarak örgütte çalışmayı sağlayan kişiye yönetici denir. Yönetici, işletmenin kurumsal performansından girişimciye karşı doğrudan sorumludur. Ancak, kurumsal performansın göstergesi olan dönem sonu kazancından veya zararından etkilenmez ve işletmenin sermayesiyle ilgisi yoktur.

Girişimciyi, “sermayesini kâr elde etmek amacıyla ortaya koyan ve üretim faktörlerini bir araya getirerek belirli bir mal ve/veya hizmeti üretmek ve/veya pazarlamak riskini üstlenen kişi” olarak tanımlayabiliriz. Girişimcinin en önemli özelliği “girişimcilik ruhu”na sahip olmasıdır.

Yöneltme: Sistemi faaliyete geçirmekle ilgilidir. Ast’lara verilen işlerin, istek ve iş birliğiyle yaptırılması önemlidir. Ast’lara emir verme ve görevlerini verimli, etkili, iktisadi olarak yerine getirmelerini sağlayacak motivasyonu sağlayabilme işidir. Liderlik, yöneltmenin belirgin özelliğidir ve ast’ların gönüllülüğünün sağlanabilmesi açısından gereklidir.

Koordinasyon: İşletmede gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin; birbirini izlemesini, tamamlamasını ve bütünlemesini sağlayan unsurdur. Koordinasyon, örgütün çalışanlarının birbirlerinin çabalarından haberdar olmalarını sağlar. Eğer işletmeyi oluşturan farklı bölümler birbirlerinin faaliyetlerinden haberdar olmazlarsa işletme kendi kendisiyle rekabet eden bir duruma gelebilir: Her bölüm kendisi için çalışmaya başlar ve işletme olarak adlandırılan bütünün işleyişi gözden kaçırılabilir. Bu da kurumsal performansın düşmesine neden olur.

Denetim: İşletmede, belli bir dönemde elde edilen sonuçlarla planlanmış ve elde edilmesi beklenen sonuçlar karşılaştırıldığında, olumlu ya da olumsuz bir sapmanın olup olmadığının belirlenmesidir. Olumlu sapma, planlanandan daha fazla ürün/hizmet üretildiğini gösterir ve planlama hatası yapılıp yapılmadığı sorusunu gündeme getirir. Olumsuz sapma, planlanandan daha az üretildiğini gösterir ve bu durumda; gerçekleştirilen faaliyetlerin verimli, etkin ve iktisadi olmadığı sonucuna ulaşılabilir. Elde edilen sonuçlar (mevcut durum) ile planlanan sonuçlar (beklenen durum) arasında olumsuz bir sapma varsa düzeltici önlemlerin alınmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

1765 (James Watt’ın buhar makinesini buluşu), 1776 (Adam Smith ve Ulusların Zenginliği kitabı) ve 1789 (Fransız İhtilali) doğrultusunda yaşanan üç önemli gelişmeyle birlikte Endüstri Devrimi’nin teknolojik, iktisadi, hukuki ve siyasi altyapısı oluşmuş; pazarın cazibesiyle birlikte, üretim yapan işletmelerin sayısında önemli artışlar yaşanmıştır. Bu gelişmeleri; üretimde verimliliğin artırılmasına yönelik bilimsel çalışmalar izlemiş ve yapılan araştırmalar sonucunda, işletmelerin “doğru yönetim uygulamaları ve örgüt yapısıyla” verimliliklerini büyük oranlarda artırabilecekleri ortaya çıkmıştır.

Endüstri devrimi sonrasında makinelerle tanışan insanlar, makinelerin gücünü abartmış ve makinelere duydukları hayranlık doğrultusunda, kendi yeteneklerini makine gücüyle kıyaslayarak, kendilerini makineye benzetmek istemişlerdir. İnsanların gözünde makineler çok güçlüdür ve inanılmazı başarmaktadır. Bu dönemde, bant tipi üretim sisteminin yarattığı üretim artışıyla birlikte ucuzlayan mallara gelen talep o kadar fazla olmuştur ki kimi zaman arz talebi karşılayamaz hâle gelmiştir. Yükselen talebi karşılayabilmek için bant tipi üretim sistemine rahatlıkla monte edilen niteliksiz işçiler ve insan hareketlerini taklit edebilen yeni iş makineleri üretime katılmıştır. Bu dönemde işçiler 14-16 saat gibi uzun sürelerle çalıştırılmışlardır.Üretimde yaşanan büyük artış, sanayileşen ülkelerin ham madde ihtiyacı doğrultusunda sömürgelerin önemini artırmıştır. Bu bağlamda, denizlerdeki üstünlükleri nedeniyle stratejik kaynaklara sahip sömürgeleri ellerinde tutan ülkelerin (İngiltere, Fransa, Hollanda gibi) diğer ülkelere oranla önemli rekabet avantajı elde etmeleri söz konusu olmuştur. Ortaya çıkmaya başlayan bu dengesiz yapı, Birinci Dünya Savaşı’nın tohumlarını atmıştır. Endüstri Devrimi sonrasında, ticareti ve üretimi denetleyen tüccar ve sanayicilerin toprak sahiplerinden daha güçlü hâle gelmesi, yönetim anlayışının değişmesine neden olmuştur. 

Klasik yönetimin içinde üç ayrı alt yaklaşım bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, öncülüğünü Frederick W. Taylor’un (1856-1917) yaptığı bilimsel yönetim yaklaşımı; ikincisi, öncülüğünü Henry Fayol’un (1841-1925) yaptığı yönetim süreci yaklaşımı ve üçüncüsü de öncülüğünü Max Weber’in (1864-1920) yaptığı bürokrasi yaklaşımıdır.

Her üç yaklaşımın ortak özellikleri aşağıda sıralandığı gibidir:

• Üretilen katma değerin (kârlılığın) artırılması ve kurumsal performansın yükseltilmesi üzerinde odaklanmışlardır.

• Davranış standartları (normlar, kurallar) doğrultusunda işçilerin verimlilik artışı için zorlanabileceği düşünülmektedir.

• Yöneticilerin performansları kârlılık düzeyine göre değerlendirilmektedir.

• Merkeziyetçi bir örgüt yapısına ve iletişimin yukarıdan aşağıya doğru olması gerektiğine inanılmaktadır.

• Biçimsel örgüt yapısı üzerinde durulmakta, biçimsel olmayan örgüt yapısı önemsenmemektedir.

• İşçiler için çalışma güvencesinin; karar vermekten, inisiyatif kullanmaktan ve sorumluluk almaktan daha önemli olduğuna inanılmaktadır.

• İşçilerin genelde rasyonel davrandıkları ve ücretle motive edilebilecekleri öngörülmektedir.

• İşçilerin kişisel sorunlarının işyerindeki performanslarını etkilemediği varsayılmaktadır.

• Örgüt ve çevresi arasında önemli bir etkileşimin olmadığı düşünülmektedir.

Neoklasik kelimesi “yeni klasik” anlamına gelmekte ve klasik yönetimin eksik olan yönlerini tamamlamaktadır. Bu bağlamda, klasik kelimesinin önünde yer alan “neo-yeni” eki “daha önce düşünülmemiş, üzerinde durulmamış” anlamında kullanılmaktadır. 1929’da ABD’de başlayan ekonomik krizden çıkabilmek için öngörülen yol “daha verimli çalışmak ve daha çok üretmek” olmuştur. 

Neoklasik yönetimin yönetim bilimine iki önemli katkısı olmuştur. Şöyle ki;

i) Neoklasik yönetimin yönetim bilimine en önemli katkısı, klasik yönetimin uygulamaları üzerine yapmış olduğu araştırmalardır. Bilindiği gibi uygulama, “kuramsal bir düşüncenin yaşama geçirilmesi”, araştırma ise “bir konuda yöntemli inceleme yapmak” olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda, Hawthorne Araştırmaları “Klasik yönetimin önerdiği uygulamalarının geçerliliği ve eksiklerinin saptanması üzerine yapılmış yöntemli incelemelerdir”.

ii) Yönetim bilimi konusunda çalışan akademisyenler, Hawthorne Araştırmaları doğrultusunda kişisel görüşlerine dayanan modeller oluşturarak Elton Mayo ve ekibi tarafından gerçekleştirilen araştırmalara katkıda bulunmuşlardır. Bu modellerin ortak özelliği, işletmede çalışanların verimliliklerinin ve etkinliklerinin artırılması doğrultusunda öne sürülen varsayımlara (deneyle kanıtlanmamış doğru olduğu kabul edilen görüşlere) dayanmasıdır. Neoklasik yönetim kuramı doğrultusunda geliştirilen modeller arasında Douglas Mc Gregor’un “X ve Y Tipi Yönetici Modeli”, Rensis Likert’in “Sistem 1-Sistem 4 Modeli”, Blake ve Mouton’un “Yönetsel Kafes Modeli”, Chris Argyris’in “Olgunlaşma Modeli” ve Frederick Herzberg’in “Hijyen Modeli” sayılabilir.

Neoklasik yönetimin temel özellikleri aşağıda sıralandığı gibidir:

• İşletmede insan unsurunun önemi anlaşılmıştır.

• Örgüt üyeleri açısından çalışma ortamındaki ilişkilerin önemli olduğu keşfedilmiştir.

• Biçimsel olmayan örgütün kurumsal performans üzerindeki etkisi anlaşılmıştır. Şöyle ki; işletme yönetimi tarafından üzerinde çalışılarak bilimsel yöntemlerle belirlenen üretim hedefinin çalışanlar açısından anlamlı olmadığı ve gerçekleştirilen üretim miktarında, biçimsel olmayan grup liderlerinin yönetim uygulamalarıyla ilgili eleştirilerinin (örneğin, prim sistemi gibi) önemli rol oynadığı saptanmıştır.

• Örgüt üyelerinin faydacı (pragmatic) düşündükleri (her örgüt üyesi kendisi için çalışır) doğrultusundaki bir görüşün (Mayo bu görüşü “ayaktakımı hipotezi” olarak adlandırmıştır) yanlış olduğu kanıtlanmıştır.

• Üretim miktarındaki artışların iş tatmini (severek yapılan bir iş) ve çalışma grubunun üyeleri arasındaki uyuma (iş birliğine) bağlı olduğu belirlenmiştir.

• Sosyal taraflar (işveren temsilcileri ve işçiler) arasındaki çatışmanın asıl nedeninin “duygusal davranışlardan” kaynaklandığı anlaşılmıştır.

• İşletme yönetiminin “verimlilik ve etkinlik mantığı” doğrultusunda verdiği kararların sanıldığı gibi üretim miktarını artırmadığı saptanmıştır.