İSTATİSTİK II Dersi İNDEKSLER soru cevapları:
Toplam 42 Soru & Cevap#1
SORU: İndeks nedir?
CEVAP: İndeks, fiyatın, miktarın veya birlikte değişim değerinin iki ayrı zaman noktasındaki karşılaştırılmasında kullanılan oransal ölçüdür
#2
SORU: İndeksler nasıl sınıflandırılırlar?
CEVAP: Değişkenliğe neden olan faktörlere, temel devreye, ölçülen değişkene, indeksin kapsadığı mal ve hizmet (madde) sayısına göre farklı açılardan sınıflanır: • İndeksler zaman serilerinde ve mekân serilerinde hesaplanabilir. Ancak mekân indeksleri yaygın olarak kullanılmamaktadır. Bu nedenle bundan sonraki açıklamalar zaman indeksleriyle ilgili olacaktır. • İndeks kavramı ilk olarak fiyatlar için kullanılmış böylece indeks paranın satın alma gücündeki değişmelerin ölçme aracı olmuştur. Bu nedenle bundan sonraki açıklamalar daha çok fiyat indeksleriyle ilgili olacaktır.
#3
SORU: İndekslerin sınıflandırma ölçütleri nelerdir?
CEVAP: İndekslerin sınıflandırma ölçütleri şöyle sıralanabilir: • Değişikliğe neden olan faktörler, • Temel devre, • Ölçülen değişken, • İndeksin kapsadığı mal ve hizmet sayısı.
#4
SORU: İndekslerin hesaplandığı kaç sayı değeri vardır?
CEVAP: İndeksler her zaman iki sayı ile hesaplanır. • Bunlardan biri kıyaslanan, • Diğeri değişimin kıyaslanacağı temel değerdir. Değişimi araştırılacak sayıya cari değer, karşılaştırılacak değere de temel değer adı verilir.
#5
SORU: İndekslerin uygulama alanları nelerdir?
CEVAP: Günümüzde indeksler çok yaygın uygulama alanına sahiptir. Özellikle; • Üretim, • Tüketim, • Dış ticaret, • Para ve kredi, • Ücret ve toplu sözleşmeler, • Fiyat hareketlerinin analizi ve yorumu için indeksler kullanılmaktadır.
#6
SORU: Basit indeks nedir?
CEVAP: İndeks hesabında; tek bir malın fiyatında veya miktarında meydana gelen oransal değişimlerin belirlenmesi söz konusu ise basit indeks söz konusudur.
#7
SORU: Bileşik indeks nedir?
CEVAP: İndeks hesabında; birden çok malın fiyatında birlikte değişim veya fiyat ve miktarlarındaki birlikte değişim halinde bileşik indeks söz konusudur.
#8
SORU: Basit indeks nedir?
CEVAP: Basit indeks, tek bir malın fiyatında miktarında ve değer tutarında (fiyat*miktar) zaman içinde meydana gelen oransal değişmeyi gösteren bir ölçüdür.
#9
SORU: Sabit esaslı indeks (SEİ) nedir?
CEVAP: Sabit esaslı indeks, zaman serisinde belirli bir devreyi temel alarak serinin bütün değerlerini bunun yüzdesi olarak göstermek suretiyle hesaplanan indekstir.
#10
SORU: Sabit esaslı indeks hesabında temel devrenin seçileceği dönem nasıl olmalıdır?
CEVAP: Temel devrenin enflasyon, deflasyon (durgunluk) ve devalüasyon gibi iktisadi olayların aşırılık kazanmadığı, istikrarlı bir dönemden seçilmesi gerekmektedir.
#11
SORU: Değişken esaslı (DEİ) indeks nedir?
CEVAP: İndeks hesabında temel devre sabit kabul edilebileceği gibi değişken de kabul edilebilir. Eğer temel devre her bir indeks hesabı için değişiyorsa değişken esaslı indeks söz konusudur. Değişken esaslı indeks hesabında her değer, kendinden bir önceki değere oranlanır. Bu nedenle değişken esaslı indekse zincirleme indeks de denilmektedir.
#12
SORU: İndekslerin birinden diğerine geçiş nasıl sağlanmaktadır?
CEVAP: Aralarındaki matematiksel bağlantılar nedeniyle sabit ve değişken esaslı indekslerden birine ait indeks değerleri bilindiğinde, bunlardan yararlanılarak diğeri hesaplanabilir. • Sabit esaslı indekslerin bilinmesi halinde, bir devrenin sabit esaslı indeksi bir önceki devrenin sabit esaslı indeksine oranlanır ve sonuç 100 ile çarpılarak, ilgili devrenin değişken esaslı indeksine ulaşılır. • Değişken esaslı indekslerin bilinmesi halinde, bir devrenin değişken esaslı indeksi ile bir önceki devrenin sabit esaslı indeksi çarpılır ve sonuç 100’e bölünerek ilgili devrenin sabit esaslı indeksine ulaşılmış olur.
#13
SORU: Bileşik indeksler nerede kullanılmaktadır?
CEVAP: Bileşik indeksler; birbiriyle ilişkili birden çok malın fiyatında ve/veya miktarında meydana gelen oransal değişmelerin belirlenmesinde kullanılmaktadır.
#14
SORU: Uygulamada bileşik indeks hesabı için yeterli sayı kaçtır?
CEVAP: Uygulamada bileşik indeks hesabı için 50 ile 200 arasındaki mal ve hizmet sayısı yeterli olabilmektedir.
#15
SORU: Bileşik indeks hesabında kullanılan teknikler nelerdir?
CEVAP: Bileşik indeks hesabında kullanılan teknikler şöyle sıralanır: • İndeks ortalaması tekniği, • Ortalamalar indeksi tekniği, • Laspeyres ve Paasche indeksleri, • Fisher (ideal) indeks tekniği.
#16
SORU: Bileşik indeks hesabında amaç nedir?
CEVAP: Bileşik indeks hesabında amaç, indekse dahil edilecek bütün mal ve hizmetlerin eş zamanlı fiyatlarındaki (miktarlarındaki) gelişmeyi temsil edecek bir ortalama bulmak olduğundan, bu tür indekslerin hazırlanmasında ortalamalardan yararlanılır.
#17
SORU: İndeks ortalaması ve ortalamalar indeksi tekniklerinin ortak yönü nedir?
CEVAP: İndeks ortalaması ve ortalamalar indeksi tekniklerinin ortak yönü, elde edilen bileşik indekslerin tartısız bileşik indeks niteliğinde olmasıdır. Laspeyres, Paasche ve bunlara bağlı olarak hesaplanan Fisher (ideal) indeksleri ise tartılı bileşik indeks niteliğindedir.
#18
SORU: İndeks ortalamaları tekniği nasıl hesaplanır?
CEVAP: Yıllara göre birden çok mal ve hizmetin fiyatlarındaki (miktarlarındaki) oransal değişme indeks ortalama tekniği ile hesaplanabilir. Bunun için öncelikle, her bir malın ayrı ayrı basit fiyat (miktar) indeksleri hesaplanır. Sonra, her bir yıl için hesaplanan bu indekslerin ortalamaları alınır. Bu ortalamalar bileşik indeks kabul edilir. Ortalamaların hesaplanmasında aritmetik ortalama ve geometrik ortalama kullanılır.
#19
SORU: Ortalamalar indeks tekniği nasıl hesaplanır?
CEVAP: Adından da anlaşılacağı gibi, burada öncelikle her bir yıl için ortalama fiyat (miktar) hesaplanır. Böylece her bir yıl için birden çok malın fiyatlarının (miktarlarının) ortalamasından oluşan yeni bir zaman serisi elde edilir. Ortalamaların hesaplanmasında aritmetik ortalama (geometrik ortalama) kullanılır. Ortalamalarından oluşan serinin, sabit veya değişken esaslı olarak hesaplanan indeksleri, bileşik indeks kabul edilir.
#20
SORU: Laspeyres ve Paasche indeksleri nasıl hesaplanır?
CEVAP: İndeks ortalama ve ortalamalar indeks tekniklerinin ortak yönü tartısız olması yani kapsadığı maddelerin (malların veya hizmetlerin) önem farkını dikkate almamasıdır. Oysa günlük yaşamda her maddenin fiyatına (miktarına) aynı önemi vermediğimiz açıktır. Maddelerin önemi aynı olmadığından, bileşik indeks hesabında bu önem farklarını dikkate alan tartıların kullanılması gereği ortaya çıkmaktadır.
#21
SORU: Laspeyres ve Paasche indekslerinin ayrıldıkları nokta nedir?
CEVAP: Bu iki indeks (Laspeyres ve Paasche), tartı olarak kullandıkları devre itibari ile birbirinden ayrılırlar. Laspeyres indeksinde temel devre değerleri tartı olarak kullanılır iken Paasche’de indeksi hesaplanan yıl değerleri tartı olarak kullanılmaktadır. Laspeyres ve Paasche indekslerinin her ikisi de fiyat ve miktardaki oransal değişmeyi ölçmek için kullanılabilir.
#22
SORU: Laspeyres ve Paasche fiyat indekslerinin özellikleri nelerdir?
CEVAP: Laspeyres fiyat indeksleri, fiyat artışlarını olduğundan fazla, Paasche fiyat indeksleri ise olduğundan az göstermektedir. Çünkü fiyatı düşen bir malın talebi artacak, fiyatı yükselen bir malın da talebi azalacaktır. Laspeyres fiyat indeksinde tartı olarak temel devre miktarı alındığından, fiyatı artan mallara olduğundan fazla, fiyatı düşen mallara da olduğundan az tartı verilmiş olmaktadır. Bu nedenle Laspeyres indeksinin gerçeğin üstünde sonuçlar vermesi beklenmektedir. Diğer taraftan Paasche fiyat indeksinde, indeksi hesaplanan devrenin miktarı tartı olarak kabul edilmektedir. Bu durumda da fiyatı düşmüş maddelere, fiyatı yükselenlere göre daha büyük tartı verilmiş olmaktadır. Dolayısıyla Paasche fiyat indeksinin gerçeğin altında sonuçlar vermesi beklenmektedir. Bu açıklamalardan Laspeyres indeksinin her zaman Paasche indeksinden daha yüksek çıkacağı sonucu çıkarılmamalıdır. Laspeyres indeksi Paasche indeksinden daha yüksek çıkabileceği gibi daha düşük veya eşit de olabilmektedir.
#23
SORU: Fiyat (miktar) indeksinde amaç nedir?
CEVAP: Fiyat (miktar) indeksinde amaç, fiyatların zaman içindeki oransal değişimini görmektir. Böyle bir durumda göz önünde bulundurulan tek değişken fiyat (miktar) olmaktadır. Bu bakımdan Laspeyres fiyat indeksinin tek değişkeni fiyat (miktar)’tır. Oysa Paasche fiyat (miktar) indeksinde, tartılar da fiyatlar gibi değişken durumundadır. Başka bir ifade ile indeksin devresinin değişmesi ile tartı olarak alınan miktar da değişmektedir. Buna bağlı olarak bu miktarların her indeks devresinde yeniden belirlenmesi gerekmektedir
#24
SORU: Fisher (ideal) indeks nedir?
CEVAP: İdeal indeks, Laspeyres ve Paasche indekslerinin geometrik ortalamasıdır ve dolayısıyla bu iki indeks değerinin arasında bir değere sahiptir. Bu yönüyle İdeal indeksin gerçeği daha iyi temsil edebileceğini söylemek mümkündür.
#25
SORU: Fiyat indekslerinin özellikleri nelerdir?
CEVAP: İndeks uygulamalarında fiyat indeksleri, miktar indekslerinden daha çok tercih edilmektedir. Çünkü fiyatlardaki oransal değişmeler, ekonomik yönden büyük öneme sahiptir. Buna ek olarak fiyat verilerini elde etmek daha kolay olmakta ve karar vermek için çoğunlukla fiyatlar yeterli kabul edilmektedir.
#26
SORU: Uygulamada görülen en önemli bileşik fiyat indeksleri nelerdir?
CEVAP: Uygulamada en önemli bileşik fiyat indeksleri; • Tüketici fiyatları indeksi (TÜFE) ve • Üretici fiyatları indeksidir (ÜFE).
#27
SORU: Tüketici Fiyatları İndeksi (TÜFE) nedir?
CEVAP: Tüketici Fiyatları İndeksi, tüketicilerin ve özellikle ücretli kesimin satın alma gücünde zaman içinde meydana gelen oransal değişmelerin ve perakende fiyat hareketlerinin seyrinin bir göstergesidir.
#28
SORU: Tüketim malları sepeti nedir?
CEVAP: Tüketim malları sepeti, özellikle ücretli ailelerin belli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla satın adlığı bütün mal ve hizmetler yerine çoğunlukla tükettiği mal ve hizmetlerden oluşmaktadır.
#29
SORU: TÜFE’nin kullanım alanları nelerdir?
CEVAP: Günümüzde tüketici fiyatları indeksi; ekonomik kararların alınmasında, ücret ayarlamalarında, mahkemeler tarafından nafaka bağlanmasında, nafakanın çoğaltılması veya azaltılmasında ve özel okulların yıllık ücretlerinin belirlenmesinde kullanılmaktadır
#30
SORU: Üretici Fiyatları İndeksi (ÜFE) nedir?
CEVAP: Üretici fiyatları indeksi, genel olarak toptan satışa konu olan malların, toptan fiyatlarındaki oransal değişmenin bir göstergesi olarak ifade edilir.
#31
SORU: Türkiye’de ÜFE nasıl hesaplanır?
CEVAP: Türkiye’de üretici fiyatları indeksi hesaplamasında Laspeyres fiyat indeksi tekniği kullanılmaktadır. Üretici fiyatları indeksi genel Türkiye indeksi olarak kabul edilmektedir. Ülkedeki genel fiyat seviyesi, paranın satın alma gücündeki genel değişme, ticari konularda ve ücret toplu sözleşmelerinde resmi kaynak olarak üretici fiyat indeksinden yararlanılmaktadır.
#32
SORU: Tüketici ve üretici fiyat indeksleri Türkiye’de kaç yılda bir yenilenir?
CEVAP: Uluslararası tavsiyeler de dikkate alınarak Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), tüketici ve üretici fiyatları indeksini 5 yılda bir yenileme yoluna gitmektedir
#33
SORU:
İndeks kavramını anlatınız?
CEVAP:
Belli bir değişkenin veya değişkenler grubunun, zaman veya mekân içinde ortaya çıkan değişimlerini göstermek amacıyla hesaplana, oransal ölçülere indeks (indeks sayısı) denir. İndeks bir başka ifadeyle kıyaslamayı kolaylaştıran oransal bir ölçüdür. İndeksler verilen bir dönemin, başka bir dönemle karşılaştırılmasını sağlayacak olan fiyatların, miktarların veya tutarların genellikle yüzdeler şeklinde ifade edilmiş oranlarıdır.
#34
SORU:
İndeks sınıflaması nasıl yapılır?
CEVAP: İndeksler; değişkenliğe neden olan faktörlere, temel devreye, ölçülen değişkene, indeksin kapsadığı mal ve hizmet (madde) sayısına göre farklı açılardan sınıflanır:
İndeksler zaman serilerinde ve mekân serilerinde hesaplanabilir. Ancak mekan indeksleri yaygın olarak kullanılmamaktadır.
İndeks kavramı ilk olarak fiyatlar için kullanılmış, böylece indeks paranın satın alma gücündeki değişmelerin ölçme aracı olmuştur.
İndeksler; değişkenliğe neden olan faktörlere, temel devreye, ölçülen değişkene, indeksin kapsadığı mal ve hizmet (madde) sayısına göre farklı açılardan sınıflanır:
İndeksler zaman serilerinde ve mekân serilerinde hesaplanabilir. Ancak mekan indeksleri yaygın olarak kullanılmamaktadır.
İndeks kavramı ilk olarak fiyatlar için kullanılmış, böylece indeks paranın satın alma gücündeki değişmelerin ölçme aracı olmuştur.
#35
SORU:
İndeks hesabında temel değer nedir?
CEVAP: İndeksler her zaman iki sayı ile hesaplanır. Bunlardan biri kıyaslanan, diğeri değişimin kıyaslanacağı teme değerdir. Değişimi araştırılacak sayıya cari değer karşılaştıtılacak değere de temel değer adı verilir.
İndeksler her zaman iki sayı ile hesaplanır. Bunlardan biri kıyaslanan, diğeri değişimin kıyaslanacağı teme değerdir. Değişimi araştırılacak sayıya cari değer karşılaştıtılacak değere de temel değer adı verilir.
#36
SORU:
Güncel indeks kullanımlarını örnekleyiniz?
CEVAP: Günümüzde indeksler çok yaygın uygulama alanına sahiptir. Özellikle üretim, tüketim, dış ticaret, para ve kredi, ücret ve toplu sözleşmeler, fiyat hareketlerinin analizi ve yorumu için indeksler kullanılmaktadır. Örneğin; Türkiye İstatistik Kurumu (TUIK) tarafından hesaplanan, her ayın 3’ü ile 5’i arasında yayımlanan fiyat indeksleri (enflasyon oranları) ve Borsa İstanbul (BIST)’›nda işlem gören hisse senedi fiyat indeksleri kamuoyunun bildiği, gelişmesini izlediği ve yorumlarının yapıldığı indekslerdir.
Günümüzde indeksler çok yaygın uygulama alanına sahiptir. Özellikle üretim, tüketim, dış ticaret, para ve kredi, ücret ve toplu sözleşmeler, fiyat hareketlerinin analizi ve yorumu için indeksler kullanılmaktadır. Örneğin; Türkiye İstatistik Kurumu (TUIK) tarafından hesaplanan, her ayın 3’ü ile 5’i arasında yayımlanan fiyat indeksleri (enflasyon oranları) ve Borsa İstanbul (BIST)’›nda işlem gören hisse senedi fiyat indeksleri kamuoyunun bildiği, gelişmesini izlediği ve yorumlarının yapıldığı indekslerdir.
#37
SORU:
Basit indeks nedir?
CEVAP: Basit indeks, tek bir malın fiyatında miktarında ve değer tutarında (fiyat*miktar) zaman içinde meydana gelen oransal değişmeyi gösteren bir ölçüdür.
Basit indeks, tek bir malın fiyatında miktarında ve değer tutarında (fiyat*miktar) zaman içinde meydana gelen oransal değişmeyi gösteren bir ölçüdür.
#38
SORU:
Sabit esaslı indeks nedir?
CEVAP: Sabit esaslı indeks, zaman serisinde belirli bir devreyi temel alarak serinin bütün değerlerini bunun yüzdesi olarak göstermek suretiyle hesaplanan indekstir.
Sabit esaslı indeks hesabında temel devrenin seçimi çok önemlidir. Temel devrenin enflasyon, deflasyon (durgunluk) ve devalüasyon gibi iktisadi olayların aşırılık kazanmadığı, istikrarlı bir dönemden seçilmesi gerekir. Bu nedenle ekonomik kriz ve savaş yılları temel devre olarak seçilmez. Bunun yanında temel devrenin, hesaplama yapılan yıllara çok uzak olmaması gerekir. Uygulamada, temel devre olarak seçilecek istikrarlı bir yıl bulmak çoğu zaman zor olduğundan genelde zaman serisini ilk yılı temel devre olarak seçilir.
Sabit esaslı indeks, zaman serisinde belirli bir devreyi temel alarak serinin bütün değerlerini bunun yüzdesi olarak göstermek suretiyle hesaplanan indekstir.
Sabit esaslı indeks hesabında temel devrenin seçimi çok önemlidir. Temel devrenin enflasyon, deflasyon (durgunluk) ve devalüasyon gibi iktisadi olayların aşırılık kazanmadığı, istikrarlı bir dönemden seçilmesi gerekir. Bu nedenle ekonomik kriz ve savaş yılları temel devre olarak seçilmez. Bunun yanında temel devrenin, hesaplama yapılan yıllara çok uzak olmaması gerekir. Uygulamada, temel devre olarak seçilecek istikrarlı bir yıl bulmak çoğu zaman zor olduğundan genelde zaman serisini ilk yılı temel devre olarak seçilir.
#39
SORU:
Değişken esaslı indeks nedir?
CEVAP: İndeks hesabında temel devre sabit kabul edilebileceği gibi değişken de kabul edilebilir. Eğer temel devre her bir indeks hesabı için değişiyorsa “değişken esaslı indeks” söz konusudur. Değişken esaslı indeks hesabında her değer, kendinden bir önceki değere oranlanır. Bu nedenle değişken esaslı indekse “zincirleme indeks” de denilmektedir.
İndeks hesabında temel devre sabit kabul edilebileceği gibi değişken de kabul edilebilir. Eğer temel devre her bir indeks hesabı için değişiyorsa “değişken esaslı indeks” söz konusudur. Değişken esaslı indeks hesabında her değer, kendinden bir önceki değere oranlanır. Bu nedenle değişken esaslı indekse “zincirleme indeks” de denilmektedir.
#40
SORU:
Bileşik indeksi açıklayınız?
CEVAP:
Günlük yaşamımızda çok sayıda mal ve hizmet üretilmekte ve tüketilmektedir. Bu nedenle tek malın fiyatı (miktarı) yerine çok sayıda malın fiyatı (miktarı) ile ilgilenebiliriz. İşte bileşik indeksler; birbiriyle ilişkili birden çok malın fiyatında ve/veya miktarında meydana gelen oransal değişmelerin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Bileşik fiyat indeksinin, büyük gruplar hâlinde mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyesini karşılaştırmak için hesaplanmaktadır.
#41
SORU:
Bileşik indeks hesabında kullanılan teknikleri sıralayınız
CEVAP: i. İndeks ortalaması tekniği,
ii. Ortalamalar indeksi tekniği,
iii. Laspeyres ve Paasche indeksleri
iv. Fisher (İdeal) indeks tekniği,
i. İndeks ortalaması tekniği,
ii. Ortalamalar indeksi tekniği,
iii. Laspeyres ve Paasche indeksleri
iv. Fisher (İdeal) indeks tekniği,
#42
SORU:
Ortalamalar indeks tekniği nedir?
CEVAP: Adından da anlaşılacağı gibi, burada öncelikle her bir yıl için ortalama fiyat (miktar) hesaplanır. Böylece her bir yıl için birden çok malın fiyatlarının (miktarlarının) ortalamasından oluşan yeni bir zaman serisi elde edilir. Ortalamaların hesaplanmasında aritmetik ortalama (geometrik ortalama) kullanılır. Ortalamalardan oluşan serinin, sabit veya değişken esaslı olarak hesaplanan indeksleri, bileşik indeks kabul edilir.
Ortalamalar indeksinde hesaplanan ortalama bileşik indeks hâline dönüştürülürken, sabit veya değişken esaslı olmasına göre “sabit esaslı bileşik indeks (S.E.B.İ.)” veya “değişken esaslı bileşik indeks (D.E.B.İ.)” adını alır.
Adından da anlaşılacağı gibi, burada öncelikle her bir yıl için ortalama fiyat (miktar) hesaplanır. Böylece her bir yıl için birden çok malın fiyatlarının (miktarlarının) ortalamasından oluşan yeni bir zaman serisi elde edilir. Ortalamaların hesaplanmasında aritmetik ortalama (geometrik ortalama) kullanılır. Ortalamalardan oluşan serinin, sabit veya değişken esaslı olarak hesaplanan indeksleri, bileşik indeks kabul edilir.
Ortalamalar indeksinde hesaplanan ortalama bileşik indeks hâline dönüştürülürken, sabit veya değişken esaslı olmasına göre “sabit esaslı bileşik indeks (S.E.B.İ.)” veya “değişken esaslı bileşik indeks (D.E.B.İ.)” adını alır.