Endeks, zaman ve mekân serilerinin gözlem değerlerinde meydana gelen değişmeleri gösteren oransal bir ölçüdür.

Mekân endeksi, mekân serisinin gözlem değerlerinde mekândan mekâna değişiminin oransal bir göstergesidir. Bu endeksin hesaplanmasında, temel devre de¤eri olarak serinin aritmetik ortalaması alınır. Hesaplanan endeks değeri, bu ortalama de¤ere göre yorumlanır.

Zaman endeksi, incelenen zaman serisinde, ilgilenilen değişkenin (veya değişkenlerin) gözlem değerlerinin zaman içindeki değişiminin oransal bir ifadesidir. Zaman endeksi hesaplanırken herhangi bir zaman dönemine ilişkin gözlem değeri temel devre değeri olarak alınır ve diğer gözlem değerlerindeki değişme bu sabit dönem değerine göre hesaplanır. Bunun yanında, her yeni endeks hesaplanırken temel devre değeri değiştirilebilir. Birinci durumda sabit esaslı endeks, ikinci durumda değişken endeks söz konusu olur. Ayrıca, zaman endeksi bir tek değişken için hesaplanabileceği gibi birden fazla değişkenin birlikte değişimi olarak da hesaplanabilir.

Sabit esaslı endeksler, zaman serisindeki dönemlere ilişkin değişken değerlerinin, belirlenen sabit bir dönem değerine (temel devre değeri) göre değişimlerini gösteren oransal bir göstergesidir.

Zaman serisinin herhangi bir zaman dönemine ilişkin gözlem değerindeki artış veya azalış bilgisi, bir önceki zaman dönemi gözlem değerine göre elde edilmesi isteniyorsa değişken esaslı endeks hesaplanır.

Eğer çalışmada, zaman serisi gerçek gözlem değerleri yerine, sabit esaslı endeks değerleri verilip dönemlere göre değişken esaslı endeks değerleri istendiğinde veya tersine, değişken esaslı endeks değerleri verilip sabit esaslı endeks değerleri isteniyorsa, bu durumda her bir endeksten bir diğerine geçiş yapılabilir.

Sabit esaslı endeks ile çalışıldığında, temel devre olarak ele alınan devre çalışmanın amacına göre yeniden düzenlenebilir. Temel devrenin değiştirilmesi, farklı temel devreler esas alınarak aynı konuda hesaplanan endeks serilerini, tek bir temel devreye dönüştürülmesi ihtiyacı olması durumunda kullanılır.

Tek bir değişkene ilişkin oransal değişimleri gösteren endekse basit endeks denir.

Birden fazla maddenin fiyat ve/veya miktarlarında meydana gelen oransal değişimleri gösteren endekse bileşik endeks denir. Bileşik endekslerin hesaplanmasında, birçok maddenin hem fiyatı hem de miktarı veya her ikisi de değişken olarak kullanılır.

Endeksler ortalaması, endekse girecek madde sayısının birden fazla olduğu durumda bu maddelerin fiyatında veya miktarındaki oransal değişimi gösteren endekstir.

Endeksler Ortalaması şöyle hesaplanır:
1. Her bir madde için tek tek fiyat (veya miktar) endeksleri, sabit esaslı veya değişken esaslı endeks olarak hesaplanır.
2. Her devre için hesaplanan endekslerin aritmetik ortalaması alınır.

Birinci aşamada, sabit esaslı endeksler kullanıldıysa; ikinci aşamada hesaplanan endekse “sabit esaslı bileşik endeks” denir. Eğer, birinci aşamada değişken esaslı endeksler kullanıldıysa ikinci aşamada hesaplanan endekse de “değişken esaslı bileşik endeks” denir.

Bileşik endeks hesaplamasında tartı olarak temel devre değerleri (fiyat veya miktar) kullanılıyorsa bu endekse laspeyres (fiyat veya miktar) endeksi denir. Laspeyres fiyat endeksinde, tartı olarak temel devre miktarı kullanılırken laspeyres miktar endeksinde, tartı olarak temel devre fiyatı kullanılır.

Basit endekslerin tartılı aritmetik ortalaması üç teknikle hesaplanır:
1. Laspeyres Endeksi
2. Paasche Endeksi
3. Fisher Endeksi

Bileşik endeks hesaplamasında, tartı olarak hesaplaması yapılan devre değerleri (fiyat veya miktar) kullanılıyorsa bu endekse paashe (fiyat veya miktar) endeksi denir. Paasche fiyat endeksinde, tartı olarak hesaplaması yapılan devre miktarı kullanılırken paasche miktar endeksinde, tartı olarak hesaplaması yapılan fiyatı kullanılır.

Laspeyres ve paasche endeksleri, tartı olarak farklı devre değerlerini kullandıkları için farklı sonuçlar verir. Laspeyres endeksi, tartı olarak temel devre değerlerini kullandığı için fiyat ya da miktar artışlarını olduğundan fazla gösterir. Buna karşın, paasche endeksi de tartı olarak hesaplanan endeks devresi değerlerini kullandığından, fiyat veya miktar artışlarını olduğundan daha az gösterir. Bu nedenle, her iki indeksinde içerdiği hatayı azaltmak amacıyla laspeyres ve paasche indekslerinin geometrik ortalaması alınarak fisher endeksi önerilmiştir.

TÜFE, hane halklarının tüketime yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçen bir endekstir. Amacı, piyasada tüketime konu olan 447 maddenin, ay veya yıl içerisinde fiyatlarının oransal değişmelerinin ortalamasını belirlemektir. Bu endeksin hesaplanmasında, zincirleme laspeyres tekniği kullanılmaktadır.

ÜFE, ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içinde satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarının ay veya yıl içerisindeki değişmelerini ölçen endekstir.Bu endeks bugün için 785 madde ele alınarak hesaplanmaktadır. Hesaplamada kullanılan teknik, TÜFE hesaplamasında olduğu gibi, zincirleme laspeyres tekniğidir. 

ÜFE bugün için 785 madde ele alınarak hesaplanmaktadır.

TÜFE piyasada tüketime konu olan 447 maddenin, ay veya yıl içerisinde fiyatlarının oransal değişmelerinin ortalamasını belirlemektir.

Bileşik endekslerden en çok bilineni Türkiye istatistik Kurumu (TÜİK) tarafından her ay hesaplanan ve duyurulan “Tüketici Fiyatları Endeksi” (TÜFE) ve “Üretici Fiyatlar› Endeksi” (ÜFE)’ dir. Bu endeksler enflasyon oranı olarak adlandırılmaktadır.