Kamu görevlileri farklı ayrımlara tabi tutulabilmekle birlikte, kuramsal olarak temelde dört ana kümeye ayrılabilir. Bunlar; Kamu Personeli, Seçilmişler, Yükümlüler ve Gönüllüler. 

Anayasa’ya göre memurluk, bütün yurttaşların özgür, eşit ve liyakate göre hizmete katıldığı; statü hukuku doğrultusunda istihdam edilen; bunun yanında aslî ve sürekli görevleri yürüten kamu personeli kategorisidir.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda kamu görevlisi “kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir”. Türk Ceza Kanunu, kamu hizmetlerinin yürütülmesine herhangi bir biçimde katılan bütün gerçek kişileri kamu görevlisi olarak görmektedir. Yasadaki kapsam, genel olarak kamu personelini, seçilmişleri, yükümlüleri ve gönüllüleri kapsamaktadır. Bu kişiler, Ceza Kanunu uygulaması yönünden kamu görevlisidirler.

Kamu personeli temelde iki ana kümeye ayrılır. Birinci küme memurlar, ikinci küme ise yardımcılardır.

Türk kamu personel hukukunda memurlar kategorisi içerisine memur ve diğer kamu görevlileri girmektedir. Bu doğrultuda memur kümesini 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na bağlı personel oluştururken, “diğer memurları” ise hâkim - savcılar, askerî personel ve akademik personel oluşturmaktadır.

Memur, devlet teşkilatı içerisinde genel idare esaslarına göre yürütülen kamu hizmetlerinin gerektirdiği aslî ve sürekli görevleri yapan kişidir. Anayasa’da yapacağı görev yönünden memurluk tanımlanmıştır. Buna göre memur, aslî ve sürekli işleri yerine getirir. Anayasa’da yine aynı maddede, memurluğun özlük işlerinin yasa ile düzenlenmesi gerektiğini kabul edilerek, memur, statü hukukuna bağlı olarak çalışan bir küme olarak görülmüştür.

657 sayılı Yasa’ya göre, memurluğun üç niteliği vardır: Memurlar, görevlerin gerektirdiği niteliklere ve mesleklere göre sınıflara ayrılır. Memurluk, bir kariyer mesleğidir ve Memurluk, liyakate dayanır.

Diğer kamu görevlileri kavramı, ilk olarak 1982 Anayasası’nda kullanılmıştır. 1982 Anayasası ile kamu personel hukukuna girmiştir. Diğer kamu görevlileri, asıl olarak “diğer memurlar” diyebileceğimiz gerçek kişilerdir. Diğer kamu görevlileri, tıpkı memurlar gibi, akdi değil, statüter ilişki çerçevesinde devlette istihdam edilirler. 

Hâkim ve savcılar, 1961 Anayasası döneminde yargı bağımsızlığı anayasal ilkesine dayanarak, genel memur statüsünden kopmuşlardır.

Diğer kamu görevlileri kavramı içerisine giren üç kesimin üç ayrı personel yasası bulunmaktadır. Bunlar, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun ayrılmaz parçalarıdır. Bu üç yasa, 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu, 926 sayılı Türk Silâhlı Kuvvetleri Personel Kanunu ve 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu’dur.

Yardımcılar kategorisi, statü değil, akdi (sözleşme) ilişki ile çalışan kümelerden oluşur. Yardımcıların, iki temel niteliği bulunmaktadır. Birincisi zamansal; ikincisi ise işin niteliğine ilişkindir. İlk olarak, yardımcılar, memurlar kategorisinin tersine, geçici, belirli süreli, kuraldışı, eğreti istihdam biçimlerini içerir. Dolayısıyla, sürekli bir istihdam değildir. İkinci olarak bu istihdam biçimleri, işin aslî değil, tali parçalarını yürütürler. Yardımcılar, istihdam biçimi açısından “geçicilik”, yaptıkları işini niteliği itibarıyle “tâlî” görevleri yürütmek özelliklerini barındırırlar. Bu kategori içerisinde, sözleşmeli personel; ve işçiler yer alır.

Sözleşmeli personel, akdi olarak istihdam edilir. İdare ile personel arasında, sözleşme esastır. Bu sözleşme, idari hizmet sözleşmesidir. Sözleşmeli personel, memurluğun asıl istihdam biçimi olduğu kamu idarelerinde, istisnai bir istihdamdır. Sözleşmeli personel, zorunlu ve istisnai durumlarla sınırlı olmak üzere, geçici işler için kullanılan bir istihdam biçimidir. Bu istihdam türü, 1982 Anayasası’nın 128. maddesi çerçevesinde, aslî ve sürekli görevler dışında tali ve geçici görevler için kullanılabilir.

Kamu idarelerinde 4/B rejimi dışında, farklı sözleşmeli personel rejimleri bulunmaktadır. Bunlar beş ana kümede toplanabilir; 4/B sözleşmeli personel, kadro karşılığı sözleşmeli personel uygulaması, Kamu İktisadi Teşebbüslerinde, örgüt yasalarına göre, belediye ve il özel idarelerinde sözleşmeli personeldir.

Kamu işçileri 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4/D maddesi çerçevesinde ikiye ayrılır: Sürekli İşçiler ve geçici işçiler. Sürekli işçiler belirsiz süreli iş akdi ile istihdam edilirler. Geçici işçiler, belirli süreli iş akitleriyle çalıştırılırlar.

Türkiye’de seçilmişler içerisine, Cumhurbaşkanı, milletvekilleri, il genel meclisi üyeleri, belediye meclisi üyeleri, belediye başkanları, köy - mahalle muhtarları, köy ihtiyar meclisi ve mahalle ihtiyar heyeti girer.

Yükümlüler, yasanın koyduğu hükümler çerçevesinde, idare tarafından tek yanlı zora dayalı olarak belirli bir süre için kamu hizmetlerine katılan kişilerdir. Bu kişiler, maaş ya da ücret almaz, bunlara nakdi ya da ayni yardım yapılabilir. Yükümlülerin kamu hizmetlerine yasal zor ile katılması, aynı zaman içerisinde cezai müeyyideleri de getirir. Bu hizmete katılmama, cezai işlemi gerektirir. Yükümlülük özünde yurttaşlığın bir sonucudur.

Kamu hizmetlerine gönüllü katılım farklı alanlarda uygulanmaktadır. Buna göre, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile düzenlenen fahri trafik müfettişleri kamu hizmetlerini gönüllü olarak yürüten gerçek kişilere verilebilecek örnektir. İlgili yasada “Bu hizmet fahri ve ücretsizdir” hükmü ile kamu hizmetlerine gönüllü katılımın temel niteliği vurgulanmıştır. Bunun dışında, belediye ve il özel idarelerinde ilgili 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 77. ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nun 65. maddesine dayalı olarak çıkarılan İl Özel İdaresi ve Belediye Hizmetlerine Gönüllü Katılım Yönetmeliği çerçevesinde vatandaşların yerel hizmetlere gönüllü katılımı yasal esaslara bağlanmıştır

1982 Anayasası içerisinde kamu personel hukukunun ilkeleri farklı hükümler içerisinde yer almaktadır. Bu hükümler son derece geniş bir yelpazededir. Ancak, temel ilkeler, üç maddede düzenlenmiştir. Bu üç maddenin birincisi 70. maddedir. “Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı” kenar başlıklı 70. maddede, kamu hizmetine girmenin temel ilkeleri hüküm altına alınmıştır. İkincisi ise “Kamu Hizmetleri Görevlileriyle İlgili Hükümler - Genel İlkeler” kenar başlığı altında, kamu personel hukukunun özüne ilişkin üç ilke yer almaktadır (madde 128). Son olarak, “Görev ve Sorumluluklar, Disiplin Kovuşturmasında Güvence” kenar başlıklı 129. maddede altı fıkrada kamu personel hukukunun görev, disiplin, tazminat ve yargılanmaya ilişkin anayasal ilkeleri yer alır.

Memurlar ve diğer kamu görevlileri tarafından yerine getirilmesi zorunlu olan aslî ve sürekli görevlerin birinci önkoşulu hizmetin kamu tüzel kişiliği tarafından yürütülmesi, ikinci önkoşulu ise genel idare esaslarına göre yürütülmesidir.

Yasa ile düzenlenme ilkesi, yukarıda açıklandığı üzere, 1980’den sonra daha çok KHK’larla düzenleme ilkesine dönüşmüştür. Ancak, Anayasaya göre, KHK’larla düzenleme yasağı bulunan alanlar bulunmaktadır. Buna göre, Anayasa’nın siyasi haklar ve ödevler bölümü olağan durumlarda KHK’larla düzenlenemez. Bu alanda, kamu personel rejimin ile ilişkili olarak, kamu hizmetine girme hakkı, kamu görevlilerinin mal bildiriminde bulunması ve dilekçe hakkı yer almaktadır. Diğer yandan Anayasa, temel haklar ve kişinin hakları ve ödevleri bölümlerinin de olağan durumlarda KHK ile düzenlenmesini yasaklamıştır. Bu konuda, disiplin suç ve cezaları da kamu personel hukuku alanında mutlak olarak yasa ile düzenlenmesi gereken alanlar arasına girmektedir.