KBRN savunmasının amacı; düşman bir ülkenin veya terörist bir grubun kimyasal, biyolojik, radyolojik veya nükleer ajanları ve zehirli endüstriyel maddeleri saldırı için kullanma ihtimaline karşı gerekli tedbirleri almak, uygun koruyucu teçhizat sağlamak, insanları bu tür saldırılara karşı bilinçlendirmek ve tespit, teşhis maksadıyla kullanılacak cihazların temin edilmesini ve uygun bir şekilde kullanılmasını mümkün kılmaktır.

KBRN savunması, KBRN silah ve cihazlarının kullanılması veya kullanılma ihtimaline karşı alınan tüm tedbirleri içermektedir.

KBRN savunması planlanması yapılırken beş prensip esas alınır. Bunlar;

• Tehdit değerlendirmesi,
• Risk yönetimi,
• Koordinasyon,
• Süreklilik ve
• Maliyettir.

Savunma planlamasına başlanmadan önce ilk yapılması gereken tehdit değerlendirilmesidir. Ülkemizin içinde bulunduğu coğrafya, komşu ülkelerle siyasi ve toplumsal ilişkiler, terör tehdidi gibi unsurlar göz önüne alınarak muhtemel tehditler belirlenir. Bu aşamadan sonra, belirlenen tehditler arasında bir karşılaştırma ve öncelik belirleme yapabilmek için risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Riskler doğru ve gerçekçi şekilde tanımlanmalı, gerekli tedbirler bu doğrultuda planlanmalı ve riskler etkili bir şekilde yönetilmelidir.

Savunma planlanmasında görevli askerî ve sivil makamlar arasında kriz öncesi ve kriz anında uygun koordinasyon sağlanması için gerekli altyapı tesis edilmelidir. Sahip olunan KBRN koruyucu teçhizatı ve diğer cihazların, kurumlar arasındaki karşılıklı bilgi alışverişi sayesinde ihtiyacın en üst seviyede olduğu bölgeye sevki sağlanmalıdır. Bu şekilde kaynaklar en verimli ve etkili şekilde kullanılmış olacaktır. KBRN tehdidinin oluştuğu durumlarda, ihtiyacın karşılanmasının yanında, yeni gelişen durumlara karşı önlem alabilmek ve mevcut durumu sürdürebilmek savunma açısından çok önemlidir.

KBRN teçhizatı temin edilirken ve savunma amacı ile planlama yapılırken mali dengeler de göz önünde bulundurulmadır. KBRN savunma amacıyla kullanılan donanımın bir kısmının yüksek maliyete sahip olması ve yurt dışından temin ediliyor olması nedeniyle, kaynaklar etkin, verimli ve ekonomik olarak kullanılmalıdır.

Nükleer savaş kavramı, nükleer silahların kullanıldığı ve insanlığın tamamını tehdit eden bir savaş şeklidir.

Nükleer silah, nükleer reaksiyon ve nükleer füzyonun aynı anda kullanılması ile veya çok kuvvetli bir füzyonla elde edilen enerjinin salınımı sonucu etkisini ve yıkım gücünü gösteren düzeneklerdir.

Nükleer silah kullanımı sonucunda oluşacak yıkımın derecesi, kullanılan nükleer silahın yapım şekline, patlamanın yüksekliği ile yer sıfır mesafesine, meteorolojik şartlara ve hedefin isabet şekline bağlıdır.

Nükleer silah kullanımı sonrasında oluşan etkiler; ısı, ışık, şok etkisi, nükleer radyasyon, nükleer serpinti ve elektromanyetik etki olarak sıralanabilir. Nükleer bir saldırının ilk belirtisi meydana getirdiği şiddetli ışıktır. Bu ışık çevredekilere korunmaları için çok kısa bir süre tanımaktadır. Meydana gelen parlama geçici veya kalıcı körlüğe sebep olabilmektedir. Patlama sonucu çok yüksek ısı, sıfır noktasındaki canlı, cansız her şeyin buharlaşmasına sebep olmaktadır. Oluşan ısı uzaktaki insanların vücutlarında ciddi yanıklar ile ormanlarda ve şehirlerde kontrol edilemeyen yangınlar meydana getirebilir. Nükleer silah kullanımından sonra oluşan basınç, insanların ölmesine veya yaralanmasına yol açmakta, çevredeki bina ve ağaçları yıkmaktadır.

Biyolojik silah, insan metabolizmasını olumsuz yönde etkileyerek, ölüme veya ciddi hastalıklara neden olan silah çeşididir.

Sahip olduğu teknoloji çok ucuz olduğu için, kolaylıkla ve kısıtlı imkânlarla üretimi mümkündür. Bir biyolojik silah olarak farklı teknolojilere sahip teçhizatlar kullanılabilirken, bir fare veya eklembacaklılar da silah olabilmektedir.

Biyolojik ajanlar; yiyecek, su, haşarat, ısıran böcekler, kanalizasyon sistemi gibi yollarla kısa sürede çok geniş alanlara yayılabilmektedir. Biyolojik silah nedeniyle oluşan hastalıklar, uygun yayılma ortamını bulduğu takdirde çok büyük insan ölümlerine sebep olmaktadır.

Şayet biyolojik saldırı sonucu insan vücudunda oluşan belirtiler, sıradan hastalıklarla benzerlik gösteriyorsa, saldırının tespiti ve gerekli önlemlerin alınması çok uzun zaman alabilmektedir. Biyolojik silahlar, gizli saldırılarda kullanılmaya çok uygundur. Kullanılan biyolojik ajanın kuluçka süresi de dikkate alınarak bir birliğe, bir şehre veya bölgeye saldırıda bulunulduğunda bunun anlaşılması oldukça zordur. Savaş alanında, dost ve düşman birliklerin aynı bölgede bulunduğu durumlarda biyolojik silah kullanımı, silah kullanan taraf içinde risk oluşturmaktadır.

İnsanları ve hayvanları öldürmek, yaralamak, sakat bırakmak, vücutlarını kontrol etmelerini önleyerek etkisiz hâle getirmek, malzeme, teçhizat ve tesisleri kirleterek kullanılmaz hâle getiren kimyasal ajanları yaymak için kullanılan her türlü malzeme
kimyasal silah olarak adlandırılmaktadır.

Kullanımları sonucu malzeme, teçhizat ve arazi üzerinde kalıcı olarak kirliliğe sebep olabilmektedir. Kalıcı kimyasal ajanlar ortam ısısından etkilenerek buharlaşmaz ve bulunduğu yerde günler veya haftalarca kalabilir. Bu durum o bölgede yaşayan insanlar için uzun süreli bir tehdit oluşturmaktadır. Kimyasal ajanlar, vücuda farklı etki mekanizmaları üzerinden zarar verebilir. Vücuda yutma, solunum, göz veya cilde temas gibi farklı yollarla nüfuz edilebilirler.

Radyolojik silah; nükleer patlayıcı ve cihazların haricinde, içinde özel olarak bulunan radyoaktif maddenin yarılanması sebebiyle ortaya çıkan radyasyonu yayarak hasar, yaralanma veya ölüme sebebiyet veren her türlü teçhizattır. Bu silahlara aynı zamanda radyasyon silahı da denilmektedir.

Radyoaktif maddeler etrafa saçılarak, kirlenme meydana getirirler. Radyoaktif madde kaynakları olarak; nükleer silah geliştirilen tesisler, sivil nükleer santraller, atıklar, nükleer araştırma yapan merkezler ve endüstriyel tesisler sayılabilir.

Radyoaktif özellikteki maddenin en iyi şekilde yayılmasını sağlamak amacıyla genel olarak patlayıcılar kullanılır. Kullanılan
radyoaktif malzemeye bağlı olarak saçılan tanecik türü ayarlanabilmektedir. Radyolojik silahlarda kullanılan radyoaktif maddeler, alfa, beta ve gama ışımasına sebep olmaktadırlar. Alfa yayılması sonucu ortaya çıkan parçacıkların solunması kişi için önemli bir iç tehlike oluşturmaktadır. Beta parçacıklarına maruz kalındığında cilt üzerinde yaralar meydana gelmektedir. Gama ışınları çok uzun mesafelerde etkili olabilmektedir. Geçirgenliği ise çok fazladır. Radyolojik silahların kullanımı sonucunda, yutma veya solunum ile iç kirlenme ortaya çıkar.

Dış radyoaktif tehlikeden korunma ve arındırma mümkün olabilirken, insan vücudunun içine tesir eden radyasyon, radyasyon kaynağı tükeninceye kadar etkisini devam ettirmektedir. Radyoaktif tehlike, radyasyon miktarı ve maruz kalma süresine bağlıdır.

KBRN savunması planlanırken, komple ve detaylı bir savunma ortaya koymayı sağlayan beş bileşen göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar;

• Tespit ve teşhis,
• İkaz sistemleri,
• Fiziksel korunma,
• Tehdit yönetimi ve
• Tıbbi destektir.

Bir olay veya saldırı sonrasında, kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer ajan kullanıldığının ortaya konmasına KBRN tespiti denilmektedir. Tespitin zamanında yapılması ile ajanlara karşı koruyucu tedbirler önceden alınarak, ikaz sisteminin devreye sokulması sağlanmaktadır.

KBRN de tespit amaçlı kullanılan cihazlar, her türlü KBRN ajanının varlığını ortaya koyan sistemlerdir. Ajanın varlığını bulunduğu bölgede ortaya çıkaran sistemler nokta tespit cihazları, uzak mesafedeki ajanların varlığını algılayan sistemlere ise uzaktan tespit cihazları denilmektedir.

Yerinde tespit cihazları genel olarak bir kişinin kullanabildiği ve kullanımı kolay olan sistemlerdir. Nokta tespit cihazları, özellikleri ve dizaynı farklı olan çeşitleri mevcut olmakla birlikte, sadece kullanıldığı yerde ajan varlığını tespit edebilmektedir. KBRN ajanı olarak kullanılan madde bulunulan bölgeye ilk ulaştığında ilk olarak nokta tespit sistemiyle karşılaşır. Cihaz ortamda ajan varlığını tespit ettikten sonra uyarı amaçlı ses, ışık veya her ikisini birden yayar. Bu ikazın alınmasını müteakip o bölgedeki insanlar gerekli koruyucu donanımı giyer.

Uzaktan algılama cihazları, bir KBRN ajan bulutunun önceden tespiti ve gerekli birimlerin uyarılması amacıyla kullanılmaktadır. Uzaktan tespit cihazları, tehdidin farkına varılma zamanını azaltmaktadır. Bahsedilen tespit sistemlerine ek olarak, biyolojik ajan kullanılan durumlarda, olayın meydana geldiği bölgedeki insanların muayeneden geçirilmesi de bir ajan tespit şeklidir. İnsanlarda veya hayvanlarda gözlenen belirtiler, biyolojik ajanın sebep olduğu bir hastalığın erken tespiti için ipucu sunmaktadır.

KBRN saldırısının yapıldığının anlaşılmasından sonraki aşama, saldırıda ne tür ajan kullanıldığının belirlenmesidir. Kullanılan ajanın ne olduğunun anlaşıldığı ve analizinin yapıldığı adım ise teşhistir Teşhisin hızlı ve doğru şekilde yapılması çok önemlidir. Teşhis sonucu belirlenen ajana göre, çevredeki sivil halk ve askerî birliklerin uygun koruyucu tedbirleri alması sağlanır. Ayrıca yaralılara uygun tedavi yönteminin seçimi ile kirliliğin temizlenmesi teşhisten sonra yapılır. KBRN olayının tespiti, ardından kullanılan ajanının teşhisinden sonra bu sürecin takibinin yapılması gerekmektedir. KBRN olayından sonra bölgede, ajanın etkisini sürdürüp sürdürmediği, kalıcılığının belirlenmesi, kirliliğin olduğu bölgelerin bilinmesi açısından olaydan sonraki takip
süreci önemlidir.

KBRN olayından şüphelenilen veya tespit, teşhis sistemleri ile ajan kullanıldığı belirlenen durumların bilgisinin özel cihazlarla yayan sistemlere ikaz sistemi denilmektedir. Bu sistemler ile saldırı bölgesinde bulunanlar ile bölgeye yakın halkın alarm ile uyarılması sonucu uygun koruyucu tedbirler zamanında alınabilir. Etkin bir KBRN savunmasının tesisi için, etkinliği yüksek ve neredeyse her yerleşim yerine ulaşan ikaz sistemlerinin kurulması çok önemlidir.

Ülkemizde meydana gelecek bir acil durum veya afet hâlinde olaya müdahale edilmesine, olay öncesi gerekli önleyici tedbirlerin alınmasına, olaydan sonra düzeltici ve iyileştirici işlemlerin yapılmasına yönelik görevlerin koordine makamı 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Başbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı olarak belirlenmiştir.

Yönetmeliğe göre; AFAD tehlikeleri ve olası tehditleri halka duyurabilmek için KBRN ikaz ve rapor verme sistemini kurmakla görevlendirilmiştir. Bu kapsamda bölgelerde ve şehirlerde radyasyon doz ve şiddetini ölçen, kimyasal tehditi tespit eden algılayıcı sistemler kurulmaktadır.

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Başkanlığı bu yönetmelik kapsamında, nükleer ve radyolojik tehlike ve tehditlere karşı alınması gereken tedbirleri ve zararlı doz limitlerini belirlemektedir. Ayrıca nükleer veya radyolojik bir tehdit veya olay durumunda elindeki teknik altyapıyı gerekli olan yere sevk eder. Şayet nükleer veya radyolojik olayın yaşandığı bölgede numune alınması gerekiyorsa numune alma işlemi TAEK tarafından yapılmaktadır. Ülkemizde meydana gelebilecek nükleer ve radyolojik olay temelli tehditlere karşı gerekli ikaz ve uyarı sistemlerini kurma sorumluluğu TAEK’e verilmiştir.

Hazırlık ikazı, bir savaş veya olası bir saldırıya uğrama riski olduğunda basın-yayın organları tarafından ve belediyelerin altyapıları vasıtasıyla yapılan ikaz çeşididir.

İkaz alındığında, sığınak olan bölgelerde gerekli önlemler alınır ve bu yerler kullanılabilir hâle getirilir. Çevredeki yanıcı ve patlayıcı maddeler kaldırılır. Gerektiği takdirde karartma tedbirleri uygulanarak evlerdeki ışıklar kapatılır.

Tehlike ikazı ; sarı, kırmızı, beyaz ikaz ve radyoaktif serpinti tehlikesi ile kimyasal savaş maddeleri tehlikesi olarak 5 gruba ayrılmaktadır.

Sarı ikaz verildiğinde, 3 dakika süren düz siren sesi duyulur. Bu sesin duyulması yakın zamanda saldırı riski olduğunu göstermektedir. Sarı ikaz alınması ile birlikte, evlerdeki kapı ve pencereler kapatılır, doğal gaz ve elektrik gibi risk oluşturan
kaynakların vana ve anahtarları kapatılır. Sığınakta gerekli olacak; maske, ilk yardım çantası, gazlı bez, steril pansuman, hazır pansuman, flaster, gerekli ilaçlar, durumdan haberdar olmayı sağlayacak radyo, el feneri, gaz ocağı, mevsime göre giysi, battaniye, yemek malzemesi içme ve kullanma suyu gibi malzemeler hazırlanır. Tüm hazırlıklar sığınakta birkaç gün kalınabileceği düşünülerek yapılmalıdır.

Kırmızı ikaz verildiğinde; 3 dakika süren dalgalı siren sesi duyulur. Bu ses duyulduğunda, her an saldırı olabileceği anlaşılır. En yakın sığınağa veya koruma sağlayabilecek yere geçilir. Saldırı bitene kadar sığınaklar terk edilmez.

Siyah ikaz verildiğinde, 3 dakika süreyle kesik siren sesi duyulur. Bu siren sesi duyulduğunda radyoaktif serpinti tehlikesinin var olduğu anlaşılmalıdır. Siyah ikazla beraber sığınak veya sığınma yerine gidilir.

Saldırı veya muhtemel tehdit, kimyasal savaş maddesi kullanımını içeriyorsa, kimyasal savaş maddeleri tehlike ikazı verilir. Radyoaktif serpintiye benzer şekilde 3 dakika süreyle kesik siren sesi yayınlanır.

Bu sesle beraber en yakın sığınağa, sığınak yoksa binaların penceresiz ve dışarıyla en az teması olan bölmelerine gidilir. Sığınılan yere dışarıdan gaz sızmasını önlemek amacıyla kapı ve pencerelerin kenarları bant ile kapatılır. Kapalı alana girmeden
önce kimyasal savaş ajanına maruz kalınmış ise, elbiseler derhal çıkarılmalı, mümkünse naylon torbaya konmalıdır. Vücut bol su ile yıkanmalıdır.

Beyaz ikaz tehlikenin veya taarruzun bittiği anlamına gelir. Basın-yayın organları ve şehirde bulunan yayın sistemleri vasıtası ile bildirilir. Beyaz ikaz ile beraber sığınaklardan veya sığınılan yerlerden çıkılır. Tıbbi yardıma ihtiyaç duyanlara yardım edilir.

Bir KBRN tehdidi meydana geldiğinde, kişisel olarak bundan korunmamızı sağlayan teçhizatlar; gaz maskesi, koruyucu eldiven, koruyucu bot ve kılıfı ile koruyucu elbise olarak sıralanabilir.

KBRN koruyucu gaz maskesi; KBRN ajanlarına karşı yüz, göz ve solunum yollarını korumaktadır. Maske, solunan havayı dışarıdan alırken üzerindeki filtreden geçirerek temizler. Kullanılacak olan maske bazı özelliklere sahip olmalıdır. Bunlar; yüz ve kafaya rahat oturması ve ayarlanabilmesi, konuşarak iletişim sağlamaya imkân vermesi, üzerinde bulunan camların görüşe uygun olması, hava giriş ve çıkışında zorlanma olmaması olarak sıralanabilir. Maske, 9 saniyede yüze takılmalı, 6 saniyede
yüze uygun hâle getirilmelidir.

KBRN koruyucu özellikte yapılan eldivenler, dışarıdan içeriye geçişi engelleyen butil kauçuk veya doğal kauçuktan imal edilmektedir.

Kimyasal ajanlara, biyolojik ajanlara ve radyoaktif serpintilere karşı koruma sağlamaktadır. Kullanılacak olan koruyucu eldivenin üzerinde deformasyon olup olmaması kontrol edilmeli ve dışarıdan eldivenin içine geçiş olmadığına emin olunmalıdır.
Bunun için eldivenin içine su doldurulup deneme yapılabilir.

KBRN korumalı bot, eldiven gibi bütil kauçuk veya doğal kauçuktan imal edilmektedir. Tüm kimyasal ajanlara, biyolojik ajanlara ve radyolojik parçacıklara karşı koruma sağlamaktadır. Kullanımdan önce botta yırtılma, delinme ve deformasyon olmamasına dikkat edilmelidir.

KBRN koruyucu elbiseler, bulunulan bölgedeki KBRN ajanlarına karşı vücudun büyük bir kısmı için koruma sağlamaktadır. Tulum şeklinde yapılan koruyucu elbiseler tüm vücut için koruma sağlamaktadır. Koruyucu elbisede kullanılan iç kumaş ve dış kumaş farklıdır. Dış kumaş genelde poliester kullanılarak hazırlanırken, iç kısımda ise KBRN ajanlarının elbisenin içine geçişini önlemek maksadıyla aktif karbon içeren kumaş kullanılmaktadır. KBRN koruyucu elbiseler yoğun ajan ortamında yaklaşık 6 saat boyunca koruma sağlamaktadır. Her kullanımdan sonra elbise çevreyle temas etmemesi için özel kılıfına konularak saklanmaktadır.

Doğru koruyu ekipmanın seçilmesi için göz önünde bulundurulması gereken şu şekilde sıralanabilir; ajanın türü, etki mekanizması, vücuda giriş şekli ve mevcut bulunan koruyucu malzemenin özelliği. Uzun süre KBRN ajanlarının bulunduğu bölgede çalışmayı gerektiren durumlarda, çalışma süresi elbisenin koruma süresine göre belirlenmelidir. Ancak hava sıcaklığının yüksek olması ve görevin uzun sürmesi kullanıcı personel açısından riskler doğurmaktadır. Tehlike ortamında veriler ışığında
kullanılacak olan koruyucu elbisenin düzeyi belirlenmelidir. 3 tip korunma düzeyi vardır. Bunlar; A tipi, B tipi ve C tipi olarak sınıflandırılmıştır.

A tipi korunma, ortamdaki KBRN ajanının teşhis edilemediği durumlarda uygulanır. En yüksek seviyede, deri cilt, göz ve solunum koruması gerektirmektedir. Tamamen kapalı giysi ve kapalı devre solunumu sağlamak için oksijen tüpü kullanılmaktadır. Bu tip kıyafeti o bölgede görevli olan uzman kişiler giymektedir. Dışarıdan tamamen izole bir ortam yaratması ve oksijen tüpü taşımayı gerektirmesinden dolayı kısa süreli kullanım gerektirmektedir. Uzun süreli kullanılması durumunda vücutta aşırı sıvı kaybına sebep olarak vücut ısısında tehlikeli derecede değişime yol açmaktadır.

B tipi korunma, en yüksek solunum düzeyi koruması gerektiren buna karşın daha düşük seviyede cilt korumasına ihtiyaç duyulan durumlarda tercih edilmektedir. Genellikle dekontaminasyon bölgelerinde görevli personel tarafından kullanılmaktadır. Kullanılan ajanın türünün belli olduğu ancak miktarının bilinmediği durumlarda uygulanır. B tipi korunma, KBRN koruyucu
kıyafet, bot, eldiven ve solunum cihazı kullanmayı gerektirmektedir. A tipi koruyucu kıyafete kıyasla hareket kısıtlılığı daha azdır. A tipine göre en önemli farklılık oksijen tüpünün kıyafetin dışında olmasıdır. Ancak A tipi koruyucu kıyafette de olduğu gibi, dışarı ile ısı ve hava alışverişi olmadığı için uzun süre giyilemez.

C tipi korunma, ortamdaki KBRN ajanının türünün ve miktarının bilindiği durumlarda uygulanır. KBRN koruyucu kıyafet, bot, eldiven ve solunum içinde maske kullanmayı gerektirmektedir. B tipi korunma ile kıyaslandığında aralarındaki tek fark, solunum
sisteminde oksijen tüpü yerine maske kullanılmış olmasıdır. Ortamda çok yüksek miktarda KBRN ajanı ve oksijen seviyesinin çok düşük olduğu durumlarda kullanılması uygun değildir.

Bireysel korunma yöntemlerinin dışında, KBRN olayı veya tehdidinin yaşandığı bölgedeki insanların topluca korunmasına olanak sağlayan yapılar bulunmaktadır. Toplu korunma, KBRN korumalı sığınaklar ile veya taşınabilir toplu koruma sistemleri ile yapılmaktadır.

Toplu korunma, KBRN korumalı sığınaklar ile veya taşınabilir toplu koruma sistemleri ile yapılmaktadır. Sığınakların veya taşınabilir toplu koruma sistemlerinin havalandırma sistemlerinde KBRN ajanlarının içeriye girmesini engelleyecek filtreler bulunması gerekmektedir. 

Toplu korunma alanlarına girişlerden önce, KBRN kirlenmesine uğrayanların kıyafetlerini çıkartılmaları ve temizlenmeleri gerekmektedir. Korunma sağlayacak alanın dışarıdan izolasyonu çok iyi şekilde ayarlanmalıdır. Kontrol ve muayeneden geçirilmeyen gıda maddeleri ve su içeriye alınmamalıdır.

Tehlike yönetiminde esas olan, olası bir KBRN saldırısı öncesinde gerekli önlemlerin alınması ve KBRN olayı yaşanmış ise oluşan tehlikenin kontrolüdür.

KBRN tehdidine maruz kalınmamasına yönelik tüm tedbirlerin alınması, tedbirlere rağmen bir olay veya saldırı yaşanmış ise KBRN ajanlarından kaynaklı kirliliğin yayılmasının kontrol edilmesi, KBRN ajanları tarafından kirletilen birey, eşya, bina ve çevrenin temizlenmesi olarak sıralanabilir.

KBRN vakasının yaşandığı bölgedeki her hareket kirliliğin başka bölgelere de yayılmasına sebep olmaktadır. Bunun önüne geçmek için yayılmanın kısıtlanması maksadıyla bazı önlemlerin alınması gerekmektedir. Kirli bölgeye giriş ve çıkışlar çok sıkı denetlenmeli, malzeme ve insan giriş çıkışlarında gerekli arındırma işlemleri uygulanmalıdır.

KBRN ajanlarının kullanıldığı bir olay meydana geldikten sonra, kurtarma ekipleri hazırlıklarını yapıp olay mahalline hareket eder. Bu esnada bölgedeki hastane veya hastaneler KBRN hazırlıklarına başlar. Öncelikle sıcak bölgeye girilerek tespit ve teşhis çalışması yapılır. Kullanılan ajan ve miktarı anlaşıldıktan sonra sıcak bölgeye kurtarma ekiplerinin girişi sağlanır. Bölgedeki yaralılar öncelikle arındırma bölgesinde temizlenir. Daha sonra maruz kalınan ajan tipine göre tedavi uygulanır.

Sinir ajanlarının kullanıldığı bir saldırı gerçekleştirilmiş ise yararlılara ilk olarak atropin yapılır. Atropin vücuda kalça, uyluk ve koldan zerk edilir. Sinir ajanı sindirim sistemi vasıtası ile vücuda girmiş ise hastaya aktif kömür verilir. Sinir gazına her türlü maruziyette hastaya solunum desteği verilmelidir.

Yakıcı ajanlara maruz kalındığı durumlarda, öncelikle cilt temizliği yapılır. Bu işlem steril bir bez kullanarak ve çimdikler gibi yaparak cilt üzerindeki sıvı yakıcı ajanın alınmasıdır. Ciltteki yanık ve kabarcıklar için yanık tedavisi uygulanır. Gözler açık şekilde tutularak içi bol su ile yıkanır. Solunum sıkıntısı yaşanan vakalarda oksijeni desteği sağlanır. Yaralı yakıcı ajanı sindirim yolu ile vücuda almış ise kusturulmaz, su veya süt verilerek ajanın seyreltilmesi sağlanır.

Boğucu ajanlara karşı uygulanan tedavi için belirli bir panzehir bulunmamaktadır. KBRN saldırısından etkilenen hastanın vücudu yıkanarak temizlenmesi sağlanır. Gözlerde ajandan etkilenmiş ise bol su ile yıkanır. Boğucu gazların en çok etkilediği sistem, solunum sistemi olduğundan hastaya solunum desteği verilir. Olası bir akciğer ödemi oluşmasına karşı hasta ivedi olarak hastaneye sevk edilir.

Kan zehirleyici bir ajan ile yapılan saldırı sonucu yaralanan hastaya ilk olarak solunum desteği sağlanır. Panzehir olarak; amil nitril, sodyum nitrit, sodyum tiyosülfat ve dimetilaminofenol verilir.

Kirlenme, temizleme konusunda eğitim almış personel tarafından, özel kimyasallar ve teçhizatlar kullanılarak temizlenir. Temizleme işlemi genel olarak kimyasal ajan kirliliğine karşı yapılır. Biyolojik ajanlar, özellikleri gereği dezenfeksiyon ile uzaklaştırılır. Temizleme işlemi hem hastanın sağlığı açısından önemlidir hem de kirliliğin yayılmasının önlenmesi açısından hayatidir. Temizleme işlemi uygulanırken iki temel yaklaşımdan yararlanılır. Bunlardan birincisi kirliliğe sebep olan ajanın kimyasal olarak yapısını bozarak, zararlı etkilerini yok etmek, ikincisi ise fiziksel olarak temizleme işlemi gerçekleştirmektir. Temizleme işlemlerinde en çok kullanılan sıvı sudur. KBRN kirliliğine maruz kalmış olan teçhizat, malzeme vb. tazyikli su ile temizlenir. Ancak temizleme işleminde su kullanmanın riskli tarafları vardır. Bunlardan en önemlisi ajan kirlilik oluşturduğu yerden uzaklaştırılır ama etkisini kaybetmez. Bu nedenle su ile yapılan temizlik işleminden sonra oluşan atık suyun yönetilmesi gerekir. Su ile temizleme dışında, nötralize etme, kirliliğin bulaştığı nesneleri yakma, kirlenmiş malzeme veya bölgenin üstünü kapatma ve bölgeyi terk ederek doğal olarak ajanın uzaklaşmasını bekleme gibi yöntemlerde kullanılmaktadır.

Bu amaçla kullanılan teknolojilerden biri, KBRN ajanı içeren bomba düzeneklerini yanına herhangi bir müdahale ekibinin gitmesine gerek kalmadan, uzaktan robotik elle müdahale imkânı veren robot teknolojileridir.

KBRN ajanlarının tespitine ve olaya müdahaleye yönelik, üzerinde algılayıcı sistemler bulunan zırhlı araçlarda mevcuttur. Bu araçların içinde komuta kontrol merkezi yer almakta ve araç içinde görev yapan personelin can güvenliği KBRN filtreleri ile sağlanmaktadır. Araç olay bölgesine vardığında personel araçtan inmeden ortamdaki havanın analizini yapabilmekte ve diğer ekipler için bilgi sağlamaktadır.

KBRN ajanlarının daha fazla ve daha farklı yerlere yayılmasının önlenmesi maksadıyla temizleme işlemi uygulanması gerekmektedir. Bu amaçla tasarlanan sistemler bulunmaktadır. Olaylara hızlı müdahale imkânı vermesinden dolayı yeni geliştirilen temizleme sistemleri mobil olarak tasarlanmaktadır. Böylece KBRN ajanı kullanılan bir olay meydana geldiğinde, kirliliğin insanlara ve çevreye çok fazla yayılmasına izin vermeden kısa sürede olay yerine gidilebilmektedir.