Bugün yoksulluğun en önemli göstergeleri;
• Düşen gelirler,
• Özellikle kentlerde yaşam maliyetlerinde artış,
• Temiz içme ve kullanma suyu gibi temel
hizmetlere ulaşımda eşitsizlik olarak sayılabilir.

Küreselleşmenin üretim ilişkileriyle ilgili olarak
yoksulluk üzerine en önemli etkileri;
• Çalışmanın bireyselleşmesi,
• Toplumsal dışlanma,
• Bütünleşmeden sapma olarak sıralanabilir.

Küreselleşmenin üretim ilişkileriyle ilgili olarak
yoksulluk üzerine olan etkilerin toplumsal sonuçları ise;
• Eşitsizlik,
• Kutuplaşma,
• Yoksulluk ve
• Sefaletin ortaya çıkışı olarak kendisini
göstermektedir.

Mutlak yoksulluk; birey, aile ve toplumsal
grupların gıda, barınma, giysi gibi temel biyolojik
ihtiyaçlarını karşılayabilecek asgari gelir ve tüketim
düzeyinin altında kalması olarak tanımlanmaktadır.

nsani yoksulluk kavramı, kişinin varolan
kapasitesini geliştirebilmesi ve kullanabilmesi için
fırsatlara erişimini ifade eder.

Yoksulluk basitçe maddi ve parasal bir sorun
olarak gelir yoksulluğu olarak görülürken; dışlanma gelir
yoksulluğu dışında geçinme, istihdam, kazanç, mülkiyet,
konut, asgari tüketim, eğitim, vatandaşlık gibi yoksunluk
durumlarını da anlatmaktadır.

Milli gelir hesapları, birçok ülkede gelir
yoksulluğunu tahminleri yapmak için kullanır.

Nüfus sayımı verileri ancak şunları sağlar:
• Ülkede ya da bölgede ayrışmanın düzeylerine
ilişkin bilgi,
• Konut stokunun tanımlayıcı istatistikleri,
• Su, elektrik ve kanalizasyon gibi temel
hizmetlere erişim oranı ve
• İstihdam örüntüleri.

Hanehalkı anketleri öncelikle yoksulluk sınırı
belirlendikten sonra, hanehalkı anketlerinden elde edilen
tüketim dağılımı verileriyle yoksulluk sınırının altında
kalan nüfus oranı belirlenir.

Yaşam standardı ölçüm anketleri;
• Hanehalkı harcamaları ve geliri,
• Sağlık, eğitim, istihdam, göç, tarım, konut, arsa,
mal-mülk sahipliği ile
• Hizmetler ve toplumsal programlar gibi
konularda veri toplar.

Nüfus ve sağlık anketleri;
• Nüfus ve sağlık anketleri, sağlık, bebek ölümleri,
doğurganlık, doğum kontrol uygulamaları ve aile
planlaması, gebelik sırasında sağlık olanaklarından
yararlanabilme, aşı, anne ve çocukların sağlık
merkezlerini kullanmaları, sağlık hizmetlerinden
memnuniyet ve tedavi maliyetleri;
• Eğitim düzeyi;
• Kadın/erkek meslekleri;
• Göç;
• Temel hizmetlere erişim;
• İçme suyu, elektrik, kullanma suyu kaynaklarına
ve dayanıklı mal sahipliğine ilişkin verileri içerir.
Nüfus ve sağlık anketleri, hane zenginliğini hesaplamak
ve yoksulluk çözümlemesi yapmak amacıyla kullanılır.

İstihdam anketleri, istihdam ve işsizlik örüntüleri
ve dalgalanmaları üzerine bilgiler içerir. Bunlar;
• Hanehalkı geliri;
• Demografik
• Hane özelliklerini içerir

Nitel veri ve yaklaşımlar, belli bir topluluğa ilişkin
yoksulluğun en önemli belirtilerini tespit etmek, analiz
yapmak ve çözüm yolları ortaya koymaya yardımcı olur.
Stratejik düzeyde, bu bilgiler yoksulluğun azaltılması; proje
düzeyinde ise bu bilgilere dayanarak yoksullara ulaşmak
üzere projeler ve politikalar tasarlamak üzere kullanılır.

Yoksulluğa ilişkin dört temel yaklaşım, iki ana
tema üzerinden ele alınabilir:
• Birincisi, yoksulluğun bireysel mi yoksa yapısal
faktörlerden mi kaynaklandığı tartışması;

• Diğeri, yoksulluğun belli sebeplerin yan ürünü
mü yoksa sistemin mi özsel/içsel özelliği olduğu
tartışmasıdır.

Yoksulluğun sebeplerini kalıtsal kişisel
özelliklere atıfla açıklayan yaklaşım biçiminin temel
noktası, kurbanı suçlamak üzerine kuruludur

Lewis “La Vida” (İşte Hayat), “Sançez’in
Çocukları” ve “Beş Aile” adlı çalışmalarında yoksulluk
kültürünün özelliklerini şu alt kategorilerle açıklamıştır:
• Bireysel özellikler,
• Aile içi ilişkiler,
• Kentle bütünleşme,
• Ekonomik özellikler,
• Toplumsal ve psikolojik özellikler

Lewis’in çalışmalarındaki alt kategorilerde
üzerinde durduğu bireysel özellikler;
• Aile yaşamındaki düzensizlik,
• Sevgiden yoksun büyüme,
• Cehalet,
• Şiddet taraflısı olma,
• Sekse düşkünlük,
• Serüven hevesi,
• Düşünceden çok hareket,
• İçe dönüklükten çok dışarıya açılma,
• Verimlilikten çok zevke, tasarruftan çok
harcamaya yönelen bir hayat tarzı,
• Daha az kontrollü ve kararlı,
• Suçluluk duygusu taşımayan,
• Bütün bireylerde öfke, şiddet hatta kan
dökücülük özellikleri görülen,
• Kişinin kendini değerli görmemesi,
• Çaresizlik, güçsüzlük, beceriksizlik,
• Çok zor yaşam koşullarının gerçeklerine dayanan
bir tevekkül ve
• Kendi başına bir şeyler başarabileceğine olan
inancını kaybetmesi şeklinde ele alınmaktadır.

Lewis’in çalışmalarındaki alt kategorilerde
üzerinde durduğu aile içi ilişkiler şöyle sıralanabilir:
• Seks konuları nedeniyle aile bütünlüğünün tehdit
edildiği,
• Üvey babalarıyla kızların, enişteleriyle
baldızların ilişkilerin olduğu,
• Kardeşler, ana ve kızları arasında cinsel ilişkiler
yönünden rekabetin olduğu,
• Kadınların kavgacı, ağzı bozuk, kaba ve çiğ
konuşma tarzına sahip olduğu,
• Kadınların gözünde erkeklerin, kararsız,
sorumluluk duygusundan yoksun, güvenilmez
kişiler olarak görüldüğü,
• Erkeklerin karılarına dayak atmaları,
• Çocukların yetişme dönemlerinde sık sık dayak
yemeleri,
• Ana ve çocukların babaları tarafından terk edilme
oranlarının yüksekliği,
• Anaya dönük ailelere olan akım ve ana tarafından
akrabaların daha iyi tanınması,
• Erken evlenme, nikâhsız yaşama, çok evlilik,
evlilik dışı çocukların olağan sayıldığı,
• Para, maddi ve ailevi değerlerin ikinci planda
kaldığı, sadece aşk ve sevgi için arzu ve hırsın
olduğu,
• Kadınların yaşam mücadelelerinde fahişeliğin
çekici bir ekonomik fırsat olarak görüldüğü

Lewis’in çalışmalarındaki alt kategorilerde
üzerinde durduğu kentle bütünleşme şöyle sıralanabilir:
• Kent merkezinde yaşadıkları halde kabuğuna
çekilmiş bir hayat,
• Sendikalara üye olmama, siyasi partilere
katılmamak,
• Tedavi görmek, doktora gitmek, doğum yapmak
ya da gebeyken doktora muayene olmak ya da
yaşlılık ödeneği almak konusunda ilgisizlik,
• Bankalar, hastaneler, çok katlı mağazalar, müze,
sanat galerileri ya da havaalanlarından pek az
yararlanmak.

Lewis’in çalışmalarındaki alt kategorilerde
üzerinde durduğu ekonomik özellikler şöyle sıralanabilir:
• Yaşamak için devamlı uğraşma,
• İşsizlik ve gereği kadar kazanç sağlayamama,
• Düşük ücretler,
• Kişilerin yetenekleri olmayan iş dallarında
talihlerini denemeleri,
• Çocukların çalıştırılması,
• Para biriktirememe,
• Devamlı olarak para darlığı,
• Evde devamlı yiyecek stoku bulunmayışı,
• Özel eşyaların rehine konması,

• Tefecilerden çok yüksek faizle para almak,
• Komşuların bir araya gelerek kredi birlikleri
kurması,
• Elden düşme eşya ve giysi kullanmak.

Lewis’in çalışmalarındaki alt kategorilerde
üzerinde durduğu toplumsal ve psikolojik özellikler şöyle
sıralanabilir:
• İnsanı, eğlenceyi, müziği, beraber olmayı,
kaynaşmayı seven bir topluluk,
• Çok kalabalık yerlerde yaşamak (kalabalık
gruplar halinde yaşamak ve gezmek),
• Birey gizliliğinin ortadan kalkması,
• Alkolik oranının yüksek olması,
• Kavgaların sık sık korkunç şekillere
dönüştürülmesi,
• Her türlü psiko-patolojinin hoşgörülmesi,
• Erkeğin üstünlüğüne inanmak,
• Kadınlar arasında bir çilekeşlik kompleksi,
• Orta sınıf için içki içmek toplumsal bir zevk iken,
burada içki içmenin, sarhoş olmanın, derdi
unutmak, içki içebilme yeteneğini göstermek, zor
yaşam koşullarına göğüs gerebilmek için güç
kazanma aracı olarak görülmesi,
• Yüksek ya da hakim sınıfların kurumlarını ve
değerlerini yermeleri,
• Polisten nefretleri,
• Hükümet ve yüksek seviyeli kişilere duydukları
güvensizlik,
• Kiliseyi üstü kapalı alaya almaları

Yoksulluğun toplumsal sistemin bir yan ürün
olduğu görüşü Liberal Reformistler tarafından olduğu
kadar muhafazakârlar tarafından da benimsenmiştir.
Örneğin Charles Murray, ABD’deki sınıf-altı sorununu
1960’larda oluşturulan ve 1970’lerde genişletilen refah
politikalarının talihsiz bir yan ürünü olarak görür

Sınıf-altı, ekonomik anlamda baskı altında olan
ancak sürekli olarak bir sınıf sistemi içinde sömürülmeyen
bir toplumsal aktörler kategorisi olarak tanımlanabilir.
Burada temel nokta, bazı insanların verimli kullanılabilir
işgücü olmamasıdır.

Alcock’a göre sınıf-altını ortaya çıkaran dört
temel neden;
• İşsizlikteki artış,
• Sınıf bölünmelerinin artması,
• Yükselen yaşam standartlarından yoksulların
dışlanması,
• Başkalarını düşünmekten kendi çıkarlarını
düşünmeye doğru tutum değişikliğidir.

Yoksulluğu açıklamakta bir diğer yaklaşım,
toplumsal sistemin yarattığı sonuçlar üzerinde durur. Buna
göre yoksulluk tesadüfî bir şey değildir, çağdaş
kapitalizmde yoksulluk sınıf sömürüsüne dayanır.

Yeni kentsel yoksulluk, sosyal yardımlar
harcamalarının kısıldığı, bu sürece bağlı olarak
taşeronlaşmanın arttığı, çalışma koşullarının daha kötü
denetimsiz hale geldiği, işçilerin sendikalaşma oranının
iyice düştüğü ve taşeron düzenlemelerle kayıtdışı sektörden
büyük şirketlere değer transferinin gerçekleştiği, Castells ve
Henderson’un kavramsallaştırmasıyla “işgücünün aşırı
sömürüsünün” ortaya çıktığı yeni bir dönemi anlatır.

1980 sonrası kullanılmaya başlayan yeni kent
yoksulları çalışan yoksulları içermektedir. Çalışan
yoksullar kavramı ise kötü çalışma koşullarında
emeklerini kullanan, düşük ya da düzensiz ücret kazanan,
sosyal güvenlik sisteminin dışında kalan toplumsal kesimi
anlatmak için kullanılmaktadır.

Castells düzensiz (esnek) işgücü piyasasında iki
ana işgücünden söz eder:
• Bilgiye dayalı ekonomide geçerli bir model olan
“çekirdek içgücü” ( core labor force) ve
• Üretim pazarında kiralanmış, “tek kullanımlık
işgücü” (disposable labor force).

Castells bu süreci, “belli bireylerin ve grupların,
belli bir bağlamdaki kurumlar ve değerler çerçevesinde
çizilen sosyal standartlar halinde özerk bir hayat
sürmelerini sağlayacak kurumlara erişmekten sistematik
olarak alıkonulmaları” olarak ifade ettiği toplumsal
dışlanma kavramıyla açıklar.

Kent yoksulluğu kavramı üzerinde bir görüş
birliği olmamasına karşın;
• Ekonomik ve
• Antropolojik olmak üzere birbirini tamamlayıcı
iki yaklaşım biçimi vardır.

Geleneksel ekonomik temelli yaklaşım, yoksul
grupları ortak bir maddi refah endeksi altında kategorileştirmeye karşı çıkar. Yaşam beklentisi, bebek
ölümleri, beslenme, gıdaya harcanan bütçenin hane halkı
toplam bütçesine oranı, okuryazarlık, okullaşma oranları,
sağlık klinikleri ya da içme suyuna erişimi, gibi bir dizi
sosyal göstergeleri içeren gelir ya da tüketim örüntülerini
kullanır.

Antropolojik temelli yaklaşım, üçüncü dünya
ülkelerinde yoksulluğun tanımının yerel düzeydeki
değişimlerini ve maddi olmayan yoksunluk ve toplumsal
farklılaşma dinamiklerini de göz önüne alarak yoksulluk
tanımını genişletirler

Yoksulluk özünde, kırsal olsun kentsel olsun
gelir ve istihdam olanaklarında kavuşmaktaki
sınırlılıklarla ilgili bir kavramdır. Gelir düzeyine ilişkin
yoksulluk tanımlaması, kişinin temel ihtiyaçlarını
karşılayamaması ve hizmetlerden yararlanabilmesi için
gerekli paraya sahip olmamasıdır.

Gelir yetersizliğinin yoksulluğun yeniden
üretimindeki en önemli etkileri şöyle sıralanabilir:
• Bir ev ya da arazi gibi bir mülke sahip
olamamanın getirdiği fiziki sermaye varlıklarının
olmayışı,
• Sağlıksız içme ve kullanma suyu ve sağlığı
bozacak kötü barınma koşulları gibi yeterli
nitelik ve nicelikte kamu hizmetlerine
ulaşamama,
• Eğitimsiz ve sağlıksız olmanın getirdiği stress, iyi
beslenememe eğitim ve sağlık hizmetlerine
ulaşamamanın sonucu olarak niteliksiz insan
sermayesi,
• Aile içi şiddet ve suç gibi nedenlerin yol açtığı
düşük toplumsal sermaye.

Kent yoksullarının sağlık olanaklarına
ulaşamamasının etkilerine bakıldığında ise;
• Kişini bir iş sahibi olamaması,
• Yeterli gelir elde edememesi,
• Niteliksiz eğitim ve sağlık sorunları nedeniyle
çocukların öğrenme güçlükleri çekmesi,
• Düşük kilolu çocuklar, aile içi eşitsiz besin
dağılımı, kişinin sağlığı için gerekli vitamin ve
minareleri alamamasının beslenme sonuçlarını
etkilemesi,
• Bu konuda en savunmasız durumda olanların
kadınlar ve çocuklar olması,
• Ülkelerin gelişmişlik düzeyinin beslenmeyi
belirlemesi, örneğin, azgelişmiş ülkelerin en
yoksul hanelerindeki çocukların en zengin
hanelerindeki çocuklardan iki kat daha düşük
kilolu olması olarak sıralanabilir.

Eğitim olanaklarına ulaşamamanın kent
yoksulluğu üzerine etkileri ise;
• Düzenli ve sürekli bir iş sahibi olamamak,
• Çocuk işçiliği,
• Sokakta yaşayan çocuklar,
• Okul çağındaki gençler için yapıcı aktivite
eksikliği ve bunun gençler arasında suça
yatkınlığı arttırması,
• Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yeniden
üretilmesi,
• Okula devam ve okulda kalma süresinin düşük
olmasının getirdiği kalitesiz eğitimin geleceğin
niteliksiz işgücünü yaratması olarak sıralanabilir.

Yoksulluğun güvenlik boyutu;
• Gayrimenkul güvenliği ve
• Kişisel güvenlik olmak üzere iki başlık altında
ele alınmaktadır

Asian Development Bank, savunmasızlığı beş alt
kategoride incelemektedir:
• Çevresel riskler: Kuraklık, sel ya da haşereler.
• Piyasa Riskleri: Fiyat dalgalanması, ücret
değişkenliği ve işsizlik.
• Siyasi Riskler: Sübvansiyon veya fiyatlardaki
değişiklikler, gelir transferleri ve iç kargaşa.
• Toplumsal riskler: Topluluk desteği ve
yetkilerindeki azalma.
• Sağlık riskleri: Hastalıklar nedeniyle çalışamaz
duruma gelmek.

Kent yoksullarının güçlendirilmesi konusundaki
eksikliklerin en önemli etkileri şöyle sıralanabilir:
• Kent hizmetlerine erişimde yetersizlikler,
• İzole edilmişlik ve güçsüzlük duygularının
yaşanması,
• Toplumsal şiddet ve suça eğilimin artması,
• Zamanın ve paranın etkin bir biçimde
kullanılamaması sonucu örneğin rüşvet ödeme
gibi alternatif yolların denenmeye çalışılması,
• Önemli planlama kararlarına vatandaş olarak
katılamaması,
• Yerel yönetim kararları ve hizmetler hakkında
bilgiye ulaşamama.

Friedman yoksulların güçlendirmesi konusunda
şu temel ilkelerin gerçekleştirilmesi gerektiğini ifade
etmektedir:
• Yoksullara, ulaşım, okul, telefon, spor tesisleri,
ibadet yerleri vb., güvenli bir yaşam alanı
sağlanması,
• Günlük yaşamı sürdürebilmek için gerekli olan
çalışma zamanı dışında da kişiye zaman kalması,
• Aile, arkadaşlar, komşular vb. toplumsal ilişki
ağlarına sahip olmaları,
• Sivil toplum örgütlerinin varlığı, toplumun ortak
çıkarları için güçbirliği oluşturulması ve
mücadele etmesi,
• Bilgi ve yetenek kazanma olanaklarının
sağlanması. Sadece formel eğitimi değil hane
ekonomisini güçlendirmek için yararlı bilgi ve
yeteneklerin kazanılması.

Eşitsizlik, zenginliğin (gelir, varlıkların) farklı
bireylerce, toplumsal gruplarca sahiplenilmesi, bu
sahiplenmede bireyler, gruplar arasında gözlenen göreli
farklılıklarla ilgili bir kavramdır. Eşitsizlikler arttıkça
kutuplaşma meydana gelmekte ve eşitsizlikler daha da
büyümektedir.

Kutuplaşma, gelir ya da zenginlik dağılımı
tablosunda en üstte ve en altta bulunan kesimlerin, orta
kesimden daha hızlı büyüyerek orta kesimi daralttığı,
nüfusun iki aşırı ucu arasındaki toplumsal farklılıkları
keskinleştirdiği özgül bir eşitsizlik sürecidir.

Toplumsal dışlanma, dezavantajlı grup üyelerinin
yaşam koşullarının iyileştirilmesinin önlenmesi olarak
tanımlanabilir. Bu dezavantajlı konum da toplumsal
eşitsizliklerin kuşaklar boyunca sürdürülmesine yol
açmaktadır. Son yıllarda, eşitsizlik, toplumsal dışlanma ve
gettolaşma (ghetto-isation) süreci ile mekânsal anlamda
daha da görünür olmaya başlamıştır.

Göreli yoksunluk (relative deprivation) kavramı
toplumsal dışlanma, eşitsizlik ve kutuplaşma
kavramlarıyla yakından ilişkilidir. Göreli yoksunluk,
kişinin, bazı diğer kişi ya da grupların hayali durumlarını
kendi durumuyla karşılaştırmasıyla ortaya çıkan
yoksunluk duygusu anlamına da gelir.

Göreli yoksunluğun;
• Büyüklüğü,
• Sıklığı veya
• Derecesi referans grubuna göre değişebilir.
Göreli yoksunluk büyüklüğü, arzu edilen durum ile kişinin
bunu ne kadar arzu ettiği arasındaki farkın genişliği ile
ölçülür. Göreli yoksunluğun sıklığı bir grubun bunu
hissetme oranıdır. Derecesi ise bunun hissedilme
yoğunluğudur. Beklentilerin gerçekleşmemesi göreli
yoksunluk duygusunu artırır.

Türkiye’de yoksulluk ve eşitsizlik, 1980 sonrası
yeniden yapılanma ve bu yapılanmayı destekleyen yeni
liberal politikaların uygulanması sonucunda tekrarlanan
krizler ile birlikte derinleşmiştir.

1990’lı yıllarda yapısal uyum programlarının
yoksulluğa neden olan sonuçlarını gündeme getiren Dünya
Bankası olmuştur. Bu sürece paralel olarak Türkiye’de
1990 sonrası yoksulluk araştırmalarının arttığı
görülmektedir.

Göç ve yeni kentsel yoksulluk arasında önemli
bir ilişki vardır. Kentsel yoksulluk ile göç arasındaki bu
ilişki iki yönlü olarak ele alınmaktadır:
• İlki, azgelişmiş ülkelerde kentsel yoksulluğun
çıkmasında göç önemli bir nedendir.
• İkincisi, kentsel yoksulluk olgusundan en fazla
etkilenen kesimin göçmenlerin olmasıdır.
Türkiye’de 1980 sonrası kente göç eden kesimin önemli
bir kısmı kentin yeni yoksullarına dönüşmüştür.

Türkiye’de 1980 sonrası kentsel yoksulluğun en
önemli göstergelerinden biri yaşamını yardıma bağlı
sürdüren bir toplumsal kesimin oluşmasıdır.

Birey, aile ve toplumsal grupların gıda, barınma, giysi gibi temel biyolojik ihtiyaçlarını karşılayabilecek asgari gelir ve tüketim düzeyinin altında kalmasına mutlak yoksulluk denir.