Planlama, geleceğe yönelik bir amaca, bu amaca bağlı olarak belirlenen hedeflere ulaşılması için hangi araçların kullanılacağının, hangi yolların izleneceğinin belirlenmesi, bu çerçevede yapılacak işlerin ve etkinliklerin belirli bir düzene sokulması işi ve süreci olarak tanımlanabilir.

Bettelheim’a (1959, 3) göre bir plan, “belirli bir tasarının (proje) gerçekleştirilmesiyle ilgili düzenlemedir”. Bir plan şu iki öğenin varlığı ile tanımlanır:

1.  Nihai olarak elde edilmek istenen bir durum/amaç olarak bir tasarı (proje), 
2. Elde edilmek istenen durumun/amacın gerçekleştirilmesine yönelik düzenlemeler, yani araçların belirlenmesi.

Kent ve bölge planlama, planlama disiplininin özel bir alana uygulanmasıdır. Esas olarak bölge ölçeğinden kent ölçeğine doğru ilerlerken söz konusu planların mekânsal kapsamı öne çıkmaktadır. Genel bir ifade ile her ikisi de iktisadi ve toplumsal sonuçlar doğuran mekânsal düzenlemelerdir. Kent planlama kentsel sistem içinde, bölge planlama ise bölge düzeyinde kamusal malların ve kaynakların üretimi ve dağıtımına yönelik uzun erimli mekânsal düzenlemelerle ilgilidir. İster bölge isterse kent düzeyinde olsun mekânın planlanması ve farklı siyasaların “mekânsal eşgüdümü” kent ve bölge planlamanın esas konusudur.

Genel olarak her ikisi de stratejik düşünceye dayanır. Kent planlama, kentlerde toplumsal kaynağın nasıl kullanılacağına, etkinliklerin mekânsal olarak ne şekilde düzenleneceğine ve dağılacağına, arazi kullanımlarına, kentin tasarımı ise kentteki biçimlerin nasıl olacağına yönelir. Kent planlama süreçlerle, niceliklerle, standartlarla, bölgelemelerle, kentlerin genel yapısı ve bütünün bağlamı ile ilgilenirken kentin tasarımı öncelikle kamusal mekânların biçimlerine, kentsel dokuya, kentsel biçimlerin düzenine ve niteliğine yoğunlaşır. Buna karşın, kent planlama, doğru yerde doğru arazi kullanımının belirlenmesiyle sınırlı değildir; kuşkusuz bu önemli bir problemdir. Kent planlama doğru biçimi de öngörmelidir. Bu açıdan, kent planlama ile kent tasarımı arasında tutarlı ilişkiler kurulmalıdır. K

Blumenfeld (1967, 280-90) mekânsal planlamada üç planlama düzeyi tanımlamaktadır. Bunlar, i) bölge planlama, ii) kent ve ana kent (metropoliten) planlaması ve iii) mahalle, komşuluk birimi, topluluk mekânı planlamalarıdır.

Vadiler, bölge ve alt bölgeler, havzaların, sanayi gelişim bölgelerinin, kalkınma bölgelerinin, yeni gelişme bölgeleri ile yeni kent gelişme bölgelerinin planlanmasını içerir.

Kentler ile büyük kentlerin ve çevrelerinin planlamasıdır. Sonuncusu ise kentlerin parçalarının ve bölümlerinin veya alt öğelerinin, küçük yerleşmelerin, kırsal yerleşmeler ile topluluk mekânlarının, yeni kent planlamalarıdır.

Aynı zamanda kendi içlerinde kamusal hizmet tesislerinin, ortak alanların yer seçimlerini, ulaşım sisteminin, yeşil alanların, eğitim, kültürel ve sağlık tesislerinin, alışveriş merkezlerinin ve planlamasını, yapılaşmanın biçiminin ve ölçülerinin belirlenmesini de içerir.

3194 Sayılı İmar Kanunu

• a. Bölge Planı
• b. Çevre Düzeni Planı
• c. İmar Planı
  • i. Nazım İmar Planı
  • ii. Uygulama İmar Planı

Mekânsal Planlar Yönetmeliği 

• a. Bütünleşik Kıyı Alanları Planı
• b. Çevre Düzeni Planı
• c. Eylem Planı
• d. Kentsel Tasarım Projesi
• e. Koruma Amaçlı İmar Planı
• f. Mekânsal Plan
• g. Mekânsal Strateji Planı
• h. Nazım İmar Planı
• i. Ulaşım Ana Planı
• j. Uygulama İmar Planı
• k. Uzun Erimli Gelişme Planı

Kentsel Tasarım Projeleri ile her ne kadar belirli bir alana ilişkin tasarılar “proje” olarak belirtilmişse de ilgili yönetmelikte bu başlık altında yer alan düzenlemeler plan kapsamında değerlendirilmesi gereken etkinliklerdir.

Bölge planları, bölgelerin sosyo-ekonomik gelişme eğilimleri değerlendirilerek, yerleşmelerin potansiyellerini harekete geçirmek, sosyal ve iktisadi sektörlerle ilgili gelişme hedeflerini, etkinliklerin ve altyapının dağılımını belirlemek üzere hazırlanan planlardır (Keleş 2015, 180).

Çevre düzeni planları, farklı sosyal ve iktisadi sektörler, kentsel-kırsal gelişme arasında doğal ve kültürel değerlerin korunması ile kentsel gelişme arasında ilişkiler ve dengeler kurmaya yönelik planlardır.

Genel kullanış biçimleri ile yeni gelişme bölgeleri, yerleşime açılacak alanlar, yeşil alanlar sistemi, konut, ticaret ve sanayi bölgeleri, korunacak alanlar vb. anlatılmak istenmektedir.

Birinci ölçüt, planlama kademeleri arasındaki tutarlıktır. Her ölçekteki plan kendisine göre üst ölçekli olan plan ile tutarlı olmalıdır. Buna göre, üst ölçekli planlar alt ölçekli planların genel çerçevesini oluştururlar.

İkinci ölçüt, her planın kendi içinde tutarlığının olmasıdır (işlevsel birliktelik). Bu her planın, kentin biçimine, kent içindeki arazi kullanımlarının düzeni ve dağılımına, ulaşım ağı ve diğer bölgelemelere ilişkin tutarlı kararlar, genel esas ve ilkeler geliştirmesi gerektiği anlamına gelmektedir.

Sonuncu ölçüt ise, söz konusu kullanımların ayrıldıkları yerlere uygun olmasıdır. Zengin doğal niteliği olan bir yerin planda yapılaşmaya yönelik bir kullanıma ayrılması, kullanımın yere uygun olmaması durumuna örnek olarak verilebilir. Üst ölçekli planların ayrıntıları içermediği dikkate alındığında dile getirilen yere uygun olmama durumunun tespiti doğal olarak alt ölçekli planlamanın konusu olacaktır.

1. Toplu taşın olanakları ve sistemi (metro, raylı sistem ve diğer)
2. Doğal kanallar ve yeşil alanlar sistemi (vadiler, süreklilik oluşturan kent parkları sistemi, kent içindeki yeşil alanlar ile bütünleşen yeşil koridorlar, kıyılar ve diğer doğal değerler)
3. Kentsel bölgeler ile ilişkileri kurulmuş merkez ve alt merkezler sistemi.

Kentlerin ana planlaması sürecinde doğru tanımlanan ve gerçek gereksinmelere dayanan bir kentsel dönüşüm kapsamında yeniden ele alınacak bir bölgenin, kentsel omurgalarının oluşturulması, merkezi yerlerinin yaratılması, kentin diğer parçalarıyla belirli bir düzen içinde ve kanallar yoluyla bütünleştirilmesi, afet risklerinin giderilmesine yönelik müdahale araçlarının geliştirilmesi gerekir.

Kent planlama ve tasarım, esas olarak merkezi yerler ve ortak alanlar ile kamusal mekânların yaratılması olduğu kadar bunun doğru ölçü ve ölçeğinin de belirlenmesidir.