KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA Dersi DÜNYA MİRAS ALANLARI VE YÖNETİM PLANI soru cevapları:

Kentsel koruma alanları en genel tanımı ile altyapı ve üstyapının sürekli bakımının yapılması ile işlevi ve sosyal dokusunun değişmeden günümüze ulaştığı alanlar/ dokular olarak ifade edilmektedir. Bu genel tanım; fiziksel (alt ve üstyapının zamanın ve doğanın aşındırıcı koşulları ile niteliğinin bozulması), işlevsel (değişen yaşam koşulları ve talep doğrultusunda ihtiyacı karşılayamayan yapının bir başka işleve dönüşmesi) ve ekonomik (bozulan çevre koşullarının arsa değerlerinin olumsuz etkilemesi) eskimenin olmadığı kentsel bölgeleri ifade etmektedir

Savaşlar, doğal koşullar ve zamanın yıpratıcı etkisi, kentsel nüfus artışları, yoğun yapılaşma baskısı ve değişen yaşam koşulları; kültürel miras alanlarının bozulma ve yok olma süreçleri ile karşı karşıya kalmalarına neden olmuşlardır.

1931 Atina, 1954 Lahey Sözleşmesi, 1957 Paris Antlaşması; savaş etkisi ile zarar gören kültür varlıklarının dünya çapında korunması gerekliliğini gündeme getiren ilk uluslararası kararlar olarak önem taşımakta ve koruma kavramının evrimi açısından bir kırılma noktası tanımlamaktadır

Kültürel Miras (Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi, UNESCO-1972, m1): Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar ve eleman birleşimleri.

Dünya Miras Sözleşmesi: Dünya kültürel ve doğal mirasının korunması amacıyla 16 Kasım 1972 yılında imzalanan sözleşmedir. Türkiye 1982 yılında bu sözleşmeyi imzalayan taraf devletlerden biridir.

a) Kültürel ve doğal mirasa, toplumun yaşamında bir işlev vermeyi ve bu mirasın korunmasını kapsamlı planlama programlarına dahil etmeyi amaçlayan genel bir politika benimsemek,
b) Kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası ve teşhiri için hâlen mevcut değilse topraklarında bir veya daha fazla hizmet kurumunu, işlevlerini ifaya yeterli olacak görevli ve araçlarla kurmak,
c) Bilimsel ve teknik çalışma ve araştırmaları geliştirmek ve devletin kültürel ve doğal mirasını tehdit eden tehlikelere karşı harekete geçmesine olanak sağlayacak müdahale yöntemlerini mükemmelleştirmek,
d) Bu mirasın saptanması, korunması, muhafazası, teşhiri, yenileştirilmesi için gerekli olan uygun yasal, bilimsel, teknik, idari ve mali önlemleri almak,
e) Kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası ve teşhiri konularında eğitim yapan ulusal veya bölgesel merkezlerin kurulmasını veya geliştirilmesini desteklemek ve bu alandaki bilimsel araştırmaları teşvik etmek,

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü çerçevesinde kurulan hükümetler arası bir komitedir. Komite, dünyanın değişik bölge ve kültürlerinin eşit bir şekilde temsil edilmesine olanak tanıyan içerikte temsil ile 21 üyeden oluşmaktadır

Saptamış olacağı ölçütlere göre üstün evrensel değerde olduğu kabul edilen, kültürel veya doğal mirasın parçasını oluşturan varlıkların listesidir. Sözleşmeyi
imzalayan 151 ülkede toplam 911 adet Dünya Miras Varlığı (704 adet kültürel, 180 adet doğal, 27 karma) listede yer almaktadır.

Hızlı bozulma, büyük çaplı resmi ve özel projelere konu olma, toprak kullanımı ve mülkiyet değişikliği, varlığın terk edilmesi, silahlı çatışma tehdidi, afet, yangın, deprem, volkanik patlama, sel vb. doğal afet tehdidi altındaki bölgeler için yapılan bir tespit sonucunda oluşturulan listedir

Kültürel miras; geçmişten bugüne ulaşmış insanlığın ortak birikimi ve sürekli değişim halinde olan değerlerinin, inançlarının, bilgilerinin ve geleneklerinin bir
yansımalarıdır.

1972 yılında imzalanan Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi ile yasal denetim ve yaptırım altına alınmıştır

• Kültürel ve doğal mirasın korunmasını kapsamlı planlama programlarına
  dahil etmesini amaçlayan genel bir politika benimsemek,
• Bu mirasın saptanması, korunması, muhafazası, teşhiri, yenileştirilmesi için gerekli olan uygun yasal, bilimsel, teknik, idari ve mali önlemleri almak 
• Kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası ve teşhiri konularında
  eğitim yapan ulusal veya bölgesel merkezlerin kurulmasını veya geliştirilmesini desteklemek ve bu alandaki bilimsel araştırmaları teşvik etmek,
• Bilimsel ve teknik çalışma ve araştırmaları geliştirmek ve devletin kültürel
  ve doğal mirasını tehdit eden tehlikelere karşı harekete geçmesine olanak
  sağlayacak müdahale yöntemlerini mükemmelleştirmek

Süreklilik değeri: mirasın üretildiği dönemden günümüze kullanılarak korunması

İşlevsel değer: Geçmişin tanıklığını yapması, dönemini temsil etmesinin yanısıra yeni işleve (turizm, kültür gibi) dönüşme kapasitesinin yüksek olması

“Dünya Miras Alanları” on dört ayrı tipolojide sınıflandırılmaktadır

İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yeraltında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanlardır

19. yy.dan günümüze uzanan döneme ait yapı ve yapı gruplarının modern mimarlık eseri olmak üzere korunmasıdır

Kültürel Kriterler:
(i) Yaratıcı insan dehasının bir ürünü olması,
(ii) Dünyanın kültürel bir alanı veya tarihin belli bir zamanında, mimarlık
veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kentsel planlama veya peyzaj tasarımı
konuları ile insani değerler arasındaki etkileşimi sergilemesi,
(iii) Bir kültürel geleneğe ya da yaşayan yahut kaybolmuş bir medeniyete
eşsiz veya en azından istisnai bir tanıklık etmesi,
(iv) İnsanlık tarihinin önemli evrelerini gösteren peyzaj, mimari ya da teknolojik grup ya da yapının seçkin bir örneği olması,
(v) Özellikle geri döndürülemez değişikliklerin etkisi altında hassas hâle
gelen, insanın çevre ile etkileşiminin veya kültürün bir temsilcisi olan
geleneksel insan yerleşimi, arazi kullanımı veya deniz kullanımının istisnai bir örneği olması
(vi) Olaylarla veya yaşayan geleneklerle, fikirlerle veya inançlarla, olağanüstü evrensel anlamın sanatsal ve edebi çalışmalarıyla doğrudan veya
somut olarak ilgili olması,

En genel tanımı ile yönetim planı; miras alanlarının korunması ve kullanılmasını
sağlamak üzere; hangi kurumun, hangi bütçe ve zamanlama ile projelerini hayata geçireceğini belirleyen bir süreç yönetimi olarak ifade edilmektedir. Bir başka deyişle dünya miras alanlarının korunması için yok gösterici bir rehber olarak ifade edilmektedir

• Miras alanının sürdürülebilir bir yönetim anlayışı ile uzun, orta ve kısa vadeli koruma hedeflerinin belirlenmesi ve sürekli bakım / müdahale stratejilerinin oluşturulması,
• Envanter bilgilerinin uygun şekilde kaydedilmesi,
• Üniversite ve diğer kuruluşlarla birlikte etkin araştırma programlarının düzenlenmesi,
• Yasa ve düzenlemelerin zamanında uygulanması, yönetim altyapısının yeterli ve etkin olup olmadığının ve uygulamaların etkinliğinin denetimi,
• Afet ve insan eylemleri sonucu ortaya çıkan riskler için sakınım ve acil müdahale planlarının oluşturulması,
• Alanın tanıtılması ve güçlendirilmesi için koruma görevi ile ilgili tüm tarafların koordinasyonunun sağlanması,
• Toplumun alanı tanıması ve bulunmaktan keyif alması için erişim ve katılım olanaklarının güçlendirilmesi,
• Yönetim planı hayata geçirilebilmesi için toplumun bilinç ve ilgisinin arttırılması

Türkiye’de 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda 14.7.2004
tarihinde yapılan 5226 sayılı değişiklik ile “yönetim planı” kavramı yasal mevzuatımız içinde tanımlanmıştır