• Suçlar belli bir maksatla işlenen fiillerdir. Suç işlemede maksat faile menfaat sağlamasıdır. • Suçlular mevcut şartlar dahilinde en iyi kararı vermeye çalışır. Burada belirsizlik ve riskleri hesaba katarlar. • Suçluların karar alma süreçleri işledikleri suç tipine göre farklılık gösterir. • Belli bir suç tipine iştirak etmekle, tayin edilmiş spesifik bir suçu işlemek birbirinden farklıdır. • Bir suça iştirak olma bakımından üç aşama söz konusudur: başlama, alışkanlık ve vazgeçme. Bu aşamaların hepsi farklı olgulara bağlı olduklarından ayrı ayrı ele alınmalıdır. • Spesifik bir suç işlemeye karar verme (taammüd) halinde ise suça giden her aşamada alınan bir dizi karar vardır. Bunlar hazırlık, hedefin seçilmesi, fiilin icrası ve sonrasında kaçma vb. (Newburn, 2017, s. 299-300)

Mutat faaliyet teorisi suç eylemi, suç ve bilhassa suçun işlendiği duruma bakar. Buna göre, bir suçun işlenmesi için üç şeye ihtiyaç vardır: motive olmuş bir fail, uygun bir hedef ve koruyucu kişilerin bulunmaması

Damgalama ve etiketleme teorisi, birincil ve ikincil sapma ayırımına dayanır. Bu teoride birincil sapma değişik psikolojik ve sosyolojik nedenlerle ortaya çıkan ve aslında sadece suçun işlenmesini ifade eden bir kavramdır.

• Birinci önemli eleştiri, damgalanan herkesin suç işlemeye devam etmediği tespitidir. Cezanın önleyici işlevine vurgu yapan eleştirmenler, cezalandırmanın failin yeniden suç işleme ihtimalini zayıflattığını ileri sürmüştür. Damgalama teorisinin bu ihtimale pek dikkate almadığı söylenebilir. • Bu konudaki ikinci eleştiri de damgalama teorisinin kişinin kendisine vurulan damgayı dikkate almamasıdır. Herkesin damgalamaya aynı şekilde tepki vereceği ve hatta aynı sosyal tepkinin gösterileceği tespitinin bireyler arasındaki farkları görmezden geldiği ifade edilmiştir. • Yine bazı eleştirmenler de şayet toplumun suça ve sapmaya her tepkisi damgalama ve yeni suçlara sebebiyet veriyorsa toplumun suça nasıl tepki vermesi gerektiği konusundaki endişelerini dile getirmiştir. Bu çerçevede, bir takım damgalama teorisi taraftarlarının savunduğu suça radikal müdahalesizlik yaklaşımının suçlulukla mücadelede tatmin edici bir yaklaşım olmadığı ifade edilmiştir. (Triplett/Upton, 2016, s. 275-276) 

John Braithwaite tarafından Suç, Utanma ve Reentegrasyon isimli 1989 yılında yayınlanan eserinde ortaya atılan görüşlerdir.

İnsanların birbirleriyle daha yakın temas ve dayanışma içinde oldukları toplumlarda, karşılıklı bağımlılık ve ilişkilerin zayıf olduğu toplumlara nazaran daha az suç işlenecektir. Bu iki toplum tipinin suç oranları arasındaki farkı ise toplumların suça verdikleri tepkiler veya utandırmayla izah etmiştir.

Başkaldırma (defiance) teorisi

cezanın sadece olumsuz sonuçları değil olumlu sonuçları da olabileceğini kabul etmektedir.

1. Cezanın caydırıcı etkisi olabilir ve böylece arzu edilen neticeyi verebilir. (Caydırma)

2. Cezanın bir etkisi olmayabilir. Bir başka deyişle yeni suçların işlenmesine bir tesiri olmayabilir. (kayıtsızlık)

3. Cezanın aksi yönde etkisi olabilir. Bir başka deyişle ceza, sapma teşkil eden davranışı güçlendirebilir. (başkaldırma)

1. Fail cezayı adil bulmayabilir.

2. Fail cezayla damgalandığını hissedebilir.

3. Fail işlediği fiilden utanç duymayabilir.

4. Failin toplumla bağı olmayabilir.

Eleştirel kriminoloji klasik ve pozitivist okuldan farklı bir gelenekten gelmektedir. Bu yaklaşımda, insanın iradesine bağlı unsurlar ve insanın iradesi dışındaki sosyal, kültürel ve fiziki dünyanın birlikte değerlendirildiği görülmektedir. Bir diğer önemli fark da ana akım kriminoloji klasik, yeni klasik ve pozitivist düşünceye yaslanırken, eleştirel kriminoloji Marksist düşünceye dayanmaktadır.

Feminist kriminoloji ana akım kriminoloji düşüncesinde kadınlar ve kadın suçluluğunun ya hiç ya da yeterince ele alınmadığı eleştirisinden doğmuştur. Burada özellikle, kadın suçluluğu konusunda ampirik çalışma yapılması; kadınların mağduriyet süreçlerinin ihmal edilmesi ve ceza adaleti sisteminin erkek suçlular üzerindeki etkisine fazla vurgu yapılması eleştirileri ve bu konularda araştırmalar yapılması feminist kriminolojiyi ortaya çıkarmıştır. Feminist kriminologların çalışmaları neticesinde artık bugün kriminolojinin cinsiyet konusunda duyarsız bir disiplin olmadığı ifade edilmektedir.

 Bu eleştirel kriminoloji yaklaşımı da kriminoloji araştırmalarında mahkûmların sesinin duyurulması amacı gütmektedir. Bilhassa daha evvel mahkûm olup sonra üniversite okuyarak hoca olan kişilerle diğer meslektaşlarının yaptıkları çalışmalar bunda önemli rol oynamıştır. Burada amaç mahkûmların psikoloji ve deneyimleri konusundaki tek yanlı bilgi akışını tamamlamaktır.

Son yıllarda kriminologlar çevre sorunları ve çevre suçları konusuyla yakından ilgilenmeye başlamıştır. Bu alanda işlenen suçlar, ekolojik dengenin korunması, örgütlü ve ulus ötesi suçluluğun çevre üzerindeki etkileri gibi konular yeşil kriminolojinin inceleme konuları arasında yer almaktadır

• Cinsiyet doğal bir gerçeklik değil, karmaşık sosyal, tarihi ve kültürel bir üründür; ayrıca biyolojik cinsiyet farklılığı ve kapasitenin yeniden üretimidir.

• Cinsiyet ve cinsiyet ilişkileri sosyal hayatı ve en temel yollarla sosyal kurumları düzenler.

• Cinsiyet ilişkisi veerkeklik ve kadınlık oluşumu simetrik değildir fakat erkeğin üstünlüğü ilkesine ve kadının üzerindeki sosyal ve politik-ekonomik hakimiyete dayanmaktadır.

• Bilgi sistemi erkeğin doğal ve sosyal dünyasının bakış açısını yansıtmaktadır, bu nedenle bilgi üretimi cinsidir.

• Kadınlar düşünsel araştırmanın merkezinde olmalı, çevresel, görünmez ya da erkeğin mütemmim cüzü olarak değil. (Jody Miller/ Christopher Mullins, The status of feminist Theories in criminology, s.218)

1960'larda

• Üretim ve tüketim tarzlarında meydana gelen değişimler. Bu değişimler arasında piyasaların küreselleşmesi ve yeni bir istihdamda güvensizlik durumu yer almaktadır.

• Ailelerinin ve meskenlerin yapısının değişmesi. Bu değişimler arasında kadın istihdamının artması ve artan boşanma oranları yer almaktadır.

• Sosyal ekolojide meydana gelen değişimler. Bu değişimler arasında ulaşım ve iletişim teknolojilerine bağlı olarak mekan ve zaman algılarının değişmesi yer almaktadır.

• Elektronik kitlesel medyanın sosyal etkileri.

• Sosyal hayatın demokratikleşmesi. Burada kast edilen kadın ve erkek arasında veya sosyal gruplar arasındaki itaat, saygı ve güç dengesinin ortadan kalkması yer almaktadır. (Newburn, 2017, s. 342 vd.)

Alman sosyolog Ulrich Beck

• Islah düşüncesinin önemli ölçüde zayıflaması

• İntikam ve kısas düşüncesinin geri dönüşü

• Suç siyasetinin duygusal tonunda meydana gelen değişmeler

• Mağdurun geri dönüşü

• Her şeyden önce halkın korunması gerekir düşüncesi

• Siyasileşme ve yeni popülizm

• Hapishanenin yeniden icadı

• Kriminoloji düşüncesinin dönüşümü

• Suç önleme ve mahalle güvenliği altyapının genişlemesi

• Suçla mücadelenin özelleşmesi

• Sürekli kriz hali hissi

Günümüzde kriminolojide etkili olan yaklaşımlar daha ziyade küreselleşme, geç modernlik veya post-modernlik, yönetimsellik ve risk toplumu gibi kavramlarla ifade edilmektedir.

• Kadına karşı ayrımcılığın altını çizmek; • Bireysel ve toplumsal düzeyde gerçekleşen erkek şiddeti ve zulmüyle ilgilenmek; • Kadının toplumdaki adaletsiz pozisyonuna ve kadının mağduriyetine odaklanmaktadır. ( James Treadwell, Criminology the Essentials, 2.ed., Sage, s.107)