Stratejik yönetim, özellikle küçük işletmelerin değişim ve belirsizliklere uyumunu kolaylaştıran ve rekabet ortamında onlara rehberlik eden bir yönetim yaklaşımıdır. Stratejik yönetim küçük işletmelerin etkili ve verimli yönetilmelerini amaçlamaktadır. Bu, yönetim işlevlerine (planlama, örgütleme, yöneltme, denetim) dış çevre ve rekabet üstünlüğü açılarından bakılmasını öngörmektedir. Küçük işletmelerin stratejik yönetim süreçleri, süreçteki öncelikleri ve geliştirdikleri rekabet stratejileri (büyüme, uzmanlaşma, esneklik, yenilik, ihracat, tasarruf ve birleşme) farklı olmaktadır. Stratejik yönetimi işletmelerinde uygulamaya çalışan ve rekabet stratejileri geliştiren küçük işletmelerin başarılı olma olasılıkları yüksektir. Stratejik yönetimin işletme açısından bir başka önemi ise, kaynakların daha etkin ve verimli kullanılmasını sağlamasıdır. Stratejik planlama ve stratejik karar alma süreçleri günümüzde büyük küçük tüm işletmelerde kullanılan bir yönetim tekniği haline gelmiştir. İşletmelerin geleceğe yönelik amaçlarının belirlenmesinde stratejik yönetim önemli bir yer tutmaktadır. Stratejik yönetim, yönetimsel etkinliklerin en üst basamağında yer alır. İşletme yöneticilerinin önemli bir görevi, hem işletmedeki insan kaynaklarını ortak bir amaç etrafında toplamak ve onları amaçları gerçekleştirmeye yönelik motive etmek hem de işletmenin çevresiyle bu ortak amaçları uyumlaştırmaktır.

Strateji, uzun bir dönemi kapsayan, tüketici taleplerine hızlı karşılık vermeyi amaçlayan, rakip hareketlerine karşı esnek yapıyla rekabet üstünlüğü kazandırmayı hedefleyen, çevreyi sürekli olarak analiz eden ve nihai sonuca odaklı olarak işleyen bir süreçtir.

Değişimi yaratıp ona hükmetmek, geleceği şekillendirmek ve geleceği yönetmek, fırsat ve tehditleri önceden saptayabilmek stratejinin temel dayanaklarıdır.

Stratejinin pek çok alanda kolayca uygulanması ve benimsenmesinin başlıca nedenleri stratejinin, her zaman için daha ileriye gitme olgusunu içinde barındırması ve geleceğe yönelik olmasıdır.

Stratejik yönetimi “bir işletmenin uzun vadeli amaçlarına ulaşmada kullanacağı işlevler arası kararların biçimlendirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesi sanatı ve bilimi; herhangi bir işletmenin vizyon, misyon ve amaçlarına yönelik plan ve politikalar geliştirme becerisidir.

Bunlar:

• İşletmeyi yönlendirecek bir vizyon oluşturmak,
• Bu vizyona dayalı amaçlar belirlemek,
• Amaçlara ulaşmak için bir strateji belirlemek,
• Seçilen stratejiyi etkili ve verimli bir şekilde uygulamaktır.

Stratejik yönetim işletme kaynaklarının en etkili biçimde tahsisi ile ilgilidir. İşletmenin temel amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli kaynakları mamul/pazar bileşimlerine uygun bir şekilde tahsis eder. Stratejik yönetimin karar vermede kullandığı bilgilerin kaynağı ve yapısı da farklılık gösterir. Stratejik yönetim, işletmenin bir bütün olarak dikkate alınmasını gerektirir. Stratejik yönetim, işletmeyi oluşturan birimlerin faaliyetlerinin uyumlaştırılmasına yardımcı olur ve seçilen stratejilerin kalitesini arttırır. Çalışanların yetkilendirilmesine ve kurum içinde değişime karşı oluşabilecek direncin kırılmasına yardımcı olur. Stratejik yönetimin diğer bir özelliği işletmenin uzun vadedeki amaçlarıyla ilgili olması ve uzun vadeli kararların alınmasını ve performansın ölçülmesini zorunlu kılmasıdır.  Stratejik yönetim, gelecek yönelimli ve tepe yönetiminin bir işlevi olması nedeniyle, organizasyonu birbiriyle etkileşim ve iletişim içerisinde bulunan parçaların toplamı olarak görür, işletmenin dış çevre ile olan etkileşimini ve sosyal sorumluluklarını dikkate alır, alt kademe yöneticilere rehberlik eder, ekip çalışmasına dayanır, stratejik düşünmeye yardımcı olur ve karar sürecinde farklı bilgilerin kullanımını gerektirir. Stratejik yönetim, işletmeyi bir sistem olarak görür, açık sistem olarak tanımlar ve işletmenin bütününe ilişkindir. Stratejik yönetim, işletmenin gelecekte yer alacağı pozisyonu belirlemeye yönelik süreci kapsadığından; sürekli iyileştirme ve kaliteye yönelik çabalar, bütçeleme, kaynak planlaması, program değerlemesi, performans gözlemleme ve raporlama faaliyetlerini bütünsel hale getirir. Stratejik yönetim stratejik düşünmeye yardımcı olur.  Stratejik yönetim ekip çalışmasına dayalı olarak işletmenin hedeflere ulaşabileceğinin önemi üzerinde durur. Stratejik yönetim, organizasyondaki problemlerin en etkin bir şekilde belirlenmesi ve çözümüne yardımcı olur.

Stratejik yönetim süreci ilk olarak stratejik bir bilince sahip olmayı gerektirir. Bu nedenle öncelikle işletme çalışanlarına stratejik şekilde düşünüp karar almaları benimsetilmelidir.  Stratejik yönetim sürecinde, mevcut kaynaklar, hizmet talepleri, talepteki değişim ve hizmet önceliklerine uygun bir değerlendirme yapılmak suretiyle sunulacak hizmetlerde etkinlik ve kalitenin arttırılması yolları aranır ve bir taraftan da mevcut kaynakların geliştirilmesine çalışılır. Stratejik yönetim süreci ayrı bir dikkat, özen ve kontrollü bir çaba gerektirir. Liderliğin, vizyon sahibi olmanın, stratejik yönetimin başarısındaki payı, uygulama ve çalışanları motive etme konusunda kendini gösterir. Stratejik yönetim ile yöneticiler ve liderler stratejik düşünme yeteneği kazanırlar. Stratejik yönetim süreci, işletmenin vizyon ve misyonunun saptanmasıyla başlar. İç ve dış faktörler analiz edildikten sonra sıra uzun dönemli amaçların saptanmasına gelir. İşletmenin uzun dönemli amaçlarına bağlı olarak hangi stratejik seçeneklerin söz konusu olabileceği araştırılır. Çeşitli ölçütler kullanılarak hangi stratejilerin işletme için en iyi sonuçları vereceği saptanır ve o strateji seçilerek uygulamaya konulur. Stratejilerin uygulanması sırasında işletme birimleri kendi üzerine düşen faaliyetleri gerçekleştirirler.  Seçilen stratejinin uygulanması neticesinde öngörülen sonuçların değerlendirilmesi gerekir. Bu aslında bir geribildirimdir. Elde edilen sonuçlara göre süreç üzerinde bir takım değişiklikler yapılacak ve döngü devam edecektir.

İşletmenin vizyonu bir bakıma işletmenin ufkudur. Yöneticiler açısından vizyon, yöneticinin zihnindeki, başında bulunduğu birimin gelecekteki konumu ve görünümü ile ilgili hayali ifade eder. Vizyonun belirlenmesi ile işletmeler gelecekle ilgili hayallerini, hedeflerini, amaçlarını bir bütün halinde ortaya koyarlar. Böylelikle bir işletmenin amacı net bir şekilde ortaya çıkar. Özellikle işletme çalışanları ve işletme ile ilişkide bulunan diğer kişi ve kurumlar işletmenin varmak istediği noktayı anlamış olurlar.

Vizyon/misyon bildirgeleri işletmenin ulaşmak istediği amaç ve hedefleri çok açık bir şekilde ifade etmelidir. Hazırlanacak olan bildirgelerde işletmedeki başlıca değerler ve inançlar ortaya konulmalıdır. Yine vizyon/misyon bildirgelerinde başarıyı tanımlayan ifadelere yer verilmeli ve başarının ne ile ölçüleceğini açıklayan görüşler yer almalıdır. Tüm bunların yanı sıra, vizyon/misyon bildirgeleri işletmede heyecanı, kararlılığı, çalışma azmini ve çalışma ahlâkını önemseyen ifadeleri içermelidir. Bildirge, bir şeyi yapmak ve bundan haz duymak konusunda çalışanlara hırs ve istek verebilmelidir.

Vizyonun belirlenmesi işletmelere pek çok fayda sağlamaktadır. Vizyon ile işletme üyelerinin birlikte çalışmasına dair ilk adım atılmış olur; çalışanların amaçlarını yükseltir, işletmeyi daha iyiye ve ileriye taşıyacak coşkuyu yaratır. Vizyonun belirlenmesi ile stratejik yönetimin temeli de oluşturulur. Yönetim süreci, belirlenen vizyona göre oluşturulur. Vizyon “ne yaratmak istiyoruz?” sorusunun cevabıdır.

Bunlar:

• Amaçların açık ifadesi ve anlam belirsizliklerinin azaltılması
• Durumun açık ve anlaşılır biçimde ortaya konması
• Parlak bir geleceğin tanımlanması
• Akılda kalıcı ve hoş ifadelerin kullanılması
• Amaçların gerçekçi bir biçimde ifade edilmesi
• Vizyonun işletme kültürü ve işletme değerleriyle uyumluluk göstermesidir.

İşletmenin misyonu; işletmenin ne iş yaptığını, ne için yaptığını, kim için yaptığını ve nasıl yaptığını açıklar. İşletmenin var oluş amacını ve var oluş nedenini tanımlar; şu ana odaklanır ve işletme açısından tüketicinin kim olduğunu tanımlar. Ayrıca arzulanan performans düzeyi hakkında bilgi verir.

Birçok işletme kendi misyonunu şu ifadelerle dile getirmektedir:

• İşletmenin ürettiği temel mal ya da hizmetlerin neler olduğu,
• İşletmenin hangi tüketici kitlesi ya da pazara hitap ettiği yani hedef pazar,
• İşletmenin kullandığı temel teknolojilerin neler olduğu,
• İşletmenin genel iş yapma felsefesi,
• İşletmenin kendisini nasıl gördüğü.

Misyon belirleme, başarılı bir iç ve dış değerlendirme gerektirmektedir.

İç değerlendirme, işletme üyelerinin kendi içlerinde misyonu ne kadar benimsediklerinin ve bunu dışarıya nasıl yansıttıklarının anlaşılması açısından önemlidir.

Dış değerlendirme ise, işletmenin bütün çevresini de içine alan bir alanda misyonun nasıl algılandığını ortaya koyma ve farklı bakış açılarının kavranmasını sağlama bağlamında stratejik yönetim açısından önemlidir.

Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Bütün yönetici ve personelin benzer amacın gerçekleştirilmesi için bir arada olmasını sağlar.
• Tüm işletme güçlerini bir araya toplar, motivasyon sağlar.
• İşletmenin akılcı kaynaklar bulmasına ve bunların belirlenen stratejiler doğrultusunda tahsisine yardımcı olur.
• İşletmenin sorumluluğu ve yöneticilerin iş sorumluluğunu anlamasına yardımcı olur.
• İşletme amaçlarının ve stratejilerinin belirlenmesine yardımcı olur.

SWOT analizi, bir işletmenin iç çevresinde güçlü ve zayıf unsurların ve dış çevresinde fırsat ve tehditlerin analizlerinin yapılmasına ve değerlendirilmesine imkân sağlayan bir analiz tekniğidir. SWOT,

S: İşletmenin güçlü/üstün olduğu yönleridir.

W:İşletmenin güçsüz/zayıf olduğu yönleridir.

O: İşletmenin sahip olduğu fırsatları ifade eder.

T: İşletmenin karşı karşıya bulunduğu tehdit ve tehlikeleri ifade eder.

İşletmelerde SWOT analizi yapılmasının başlıca iki yararı bulunmaktadır. Birincisi, SWOT analizi yapılarak işletmenin mevcut durumu tespit edilir. Bu çerçevede güçlü ve zayıf yönler ile işletmenin karşı karşıya bulunduğu fırsatlar ve tehdit unsurları ortaya konulmaya çalışılır. İkinci yararı, SWOT’un bir “gelecek durum” analizi olmasıdır.

İşletmenin potansiyel içsel güçlü ve üstünlük faktörleri olarak; iyi bir lidere ve yetenekli yöneticilere sahip olma, yeni ve etkin teknolojileri kullanma, yeni ürünler geliştirebilme, bilgi ve becerisi yüksek çalışanlara sahip olma vb. gibi faktörler sayılabilir.

İşletmede stratejik bir amacın mevcut olmaması, lider eksikliği, yetenekli yönetici ve çalışanların bulunmaması, araştırma ve geliştirmeye önem verilmemesi, kurum kültürünün oluşmamış olması, pazarlama ve satış yeteneğinin sınırlı olması, kalite ve verimliliğin düşük olması vb.sayılabilir.

Yeni tüketiciler edinme fırsatı, yeni piyasalara girme fırsatı, ürün ve hizmet arzının genişletilmesi fırsatı, pazar payının arttırılması fırsatı vb. sayılabilir.

Daha düşük maliyetle mal ve hizmet üretme gücü olan rakip firmaların pazara girme tehlikesi, rakiplerin ikame ürünler pazara sunması ve satışlarını arttırması tehlikesi, pazardaki büyümenin yavaşlaması tehlikesi, devletin piyasaya olan müdahalelerinin artması, enflasyon tehlikesi, tüketicilerin istek ve beklentilerinin süratle değişmesi, yeni buluşların ve teknolojik yeniliklerin çok süratli olması vb. sayılabilir.

İşletmenin kendi iç durumunu tespit için “performans analizi”, “stratejik alternatiflerin belirlenmesi” vb. gibi analizleri yapması önem taşımaktadır. Bunun yanında, tüketici istek ve beklentilerinin belirlenmesi için “tüketici analizi”, pazardaki rekabet yapısını ve rakiplerin gücünü tespit etmek için “rekabet analizi”, pazar yapısını öğrenmek için “piyasa/pazar analizi”, demografik yapı ile devletin ekonomideki yeri ve önemini tespit etmek için ise “çevre analizi” vb. gibi dışsal durum analizlerinin yapılması gerekir.

İşletmenin vizyon ve misyonu belirlendikten sonra amaç ve hedeflerinin belirlenmesi gerekmektedir. Amaç, vizyonun spesifik bir zaman süresi için rakamsal olarak belirtilmiş şeklidir. İşletme amaçları açık, ölçülebilir ve ulaşılabilir olmalıdır. Ulaşılması zor amaçlar çalışanların motivasyonunu azaltmaktadır. İşletme amaçları belirlenirken şu özelliklere sahip olması beklenir:

• Spesifik (amaçlar açık olarak tanımlanmalı, ne, ne zaman, nerede, nasıl sorularını cevaplamalıdır.)
• Ölçülebilir (amaçlarda rakamsal ölçütler olmalıdır.)
• Erişilebilir (amaçlar çalışanlar için ulaşılabilir boyutta olmalıdır.)
• Gerçekçi (amaçlar işletme öncelik ve sorunlarını dikkate almalıdır.)
• Süre (amacın ulaşılması için bir zaman süreci tanımlanmalıdır.)

Bunlar:

• Büyüme Stratejileri
• Yenilik Stratejisi
• Tasarruf Stratejileri
• Karma Stratejilerdir.

Stratejilerin uygulanması aşamasında şu konulara odaklanılır:

• Radikal bir değişim gerekiyorsa yeni bir misyon tanımının yapılması, amaçların yeniden belirlenmesi,
• Stratejilere uygun örgütsel yapının kurulması ve her türlü kaynağın ve sistemin harekete geçirilmesi,
• Kurulan örgütsel yapıda görev alacak nitelikli insan kaynaklarının seçimi, atanması ve eğitimi,
• Stratejilerin uygulanmasını sağlayacak ve stratejileri gerçekleştirebilecek nitelikte yönetim biçimlerinin veya liderlerin tayini,
• Uygun örgütsel iklimin oluşturulması.

İşletme faaliyetleri, programları veya organizasyonlarının verimlilik, kaynakların örgüte maliyeti, etkinlik ve tutumluluklarının, işletmenin amaçlarına göre belirlenen kriterler kullanılarak yapılan denetimine performans denetimi denir. Performans denetimi, işletmenin kurumsal yapısını iyileştirme ve güçlendirme amacıyla süreç içerisinde faaliyetlerin denetlenmesi ve değerlendirilmesidir.

Performans denetiminin kapsamı; verimlilik, tutumluluk ve etkinlik kavramlarıyla çizilmektedir.
Verimlilik denetimi: İşletme faaliyetleri gerçekleştirilirken kullanılan girdiler ile elde edilen çıktılar arasındaki olumlu ya da olumsuz fark verimlilik denetiminde baz alınan kriterdir. Stratejik yönetimde eldeki kaynaklar ve bu kaynaklardan elde edilecek verim düzeyinin doğru tahmin edilebilmesi, performans ölçülmesi bakımından çok önemlidir.
Tutumluluk denetimi: İşletmenin sahip olduğu ya da ihtiyaç duyduğu kaynakların yerinde ve yeterli miktarda kullanımı anlamına gelmektedir. İşletme için tutumluluk denetiminde belli başlı dayanak noktaları vardır. Bunlar; faaliyetlerde gereksiz tekrarların olup olmadığı, işletme çalışmalarında hantal ve maliyet yükseltici teknolojilerin kullanılıp kullanılmadığı ve işletmenin amaçlarına ulaşılmada
işe yaramayacak faaliyetlerin terk edilip edilmediğidir.
Etkinlik denetimi: İşletmenin amaçları doğrultusunda yürütülen faaliyetlerinde istenilen zamanda, istenilen oranda başarı elde edilip edilmediği etkinlik düzeyini göstermektedir. Hesap verme sorumluluğunu geliştirmek, işletme faaliyetlerinin performansının geliştirilmesini desteklemek, işletme yapısını güçlendirmek ve objektif performans bilgisi oluşturmak performans denetiminin amacıdır.