İki veya daha fazla kişi veya grup arasındaki
karşılıklı davranışlara etkileşim denir.

İnsani bilimler açısından iletişimin bir parçası
olan etkileşimin en temel özelliği karşılıklı olması ve iki
organizma arasındaki aktiviteye işaret etmesidir.

İnsanlar arasındaki etkileşim sözlü ve yazılı
olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Sözlü iletişim
konuşma dili, beden hareketleri ile jest ve mimikleri
içerirken; yazılı iletişim ise taş tablet, mektuplar, kitap ve
gazeteler gibi bir araç vasıtasıyla olmaktadır.

Etkileşim düzeyi aşağıdaki üç gruba ayrılabilir:
• Etkileşimli
• Yarı-etkileşimli
• Etkileşimsiz

Tarafları açısından incelendiğinde ortaya
çıkabilecek etkileşim türleri aşağıdaki gibi listelenebilir:
• İnsan-insan etkileşimi
• İnsan-içerik etkileşimi
• İnsan-sistem etkileşimi

İnsan-insan etkileşiminde etkileşim, web sayfası
veya mobil uygulamalar gibi bir sistem veya bir aygıt
aracılığı ile sağlanır.

Etkileşimin kontrol edilme durumuna göre
incelenir ve aşağıdaki dört faklı şekilde gerçekleşebilir:
• İletişim monolog şeklinde tek yönlü olabilir.
• Web sayfalarındaki içeriğe kullanıcı tepki veriyor
olabilir.
• Etkileşimin kontrolü yine hizmeti sunanın
elindedir ama etkileşimde bir süreklilik vardır.
• Etkileşimi kontrol eden kimse yoktur.

İnsan-içerik etkileşiminde düşük ve yüksek
etkileşim düzeyleri gözlemlenebilir. Kullanıcının sadece
izleyici olduğu pasif durumlar düşük etkileşim seviyesini,
içerik ürettiği durumlar ise yüksek etkileşim seviyesini
oluşturmaktadır.

İnsan-sistem etkileşiminin temel amacı yazılımın
işlevlerini kullanmaktır

Etkileşim tasarımı kavramı aşağıdaki disiplinlerle
iç içedir:
• Kullanıcı deneyimi tasarımı
• Bilgi mimarisi
• İçerik
• Görsel tasarım
• Ergonomi
• Endüstriyel tasarım
• Ses tasarımı
• Mimarlık
• İnsan-bilgisayar etkileşimi

Etkileşim tasarımı ile mekanik ve analog aletlerle
insan etkileşimini veya mekan ile insan etkileşimini
tasarlamak mümkün olsa da son on yılda etkileşim
tasarımı karmaşıklaşan sayısal teknolojilerle insan
etkileşimine yönelmiştir.

Etkileşim tasarımı tanımında bahsedilebilecek üç
akım aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
• Teknoloji merkezli görüş
• Davranışçı görüş
• Sosyal etkileşim tasarımı görüşü

Teknoloji merkezli görüşe göre etkileşim
tasarımcıları özellikle dijital olan teknolojik araçları daha
kullanışlı, hoşlanılan ve kullanımı keyifli hale getirirler.
Mühendis ve programcıların geliştirdiği ham tasarımı alıp,
insanların kullanmaktan hoşlanacağı ürünlere
dönüştürürler.

Davranışçı görüşe göre etkileşim tasarımı
sistemlerin, çevrenin ve ürünlerin davranışlarını
tasarlamakla ilgilidir. İşlevsellik ve geri bildirime
odaklanan davranışçı görüş, ürünün nasıl davranacağı ve
kullanıcıların yaptıklarına nasıl geri bildirim vereceği
etkileşim tasarımıyla şekillendirilir.

Etkileşim tasarımı konusunda en geniş perspektifi
sunan sosyal etkileşim tasarımı görüşü, insan ve ürün
arasındaki iletişimi kolaylaştırmak etrafında yoğunlaşır.
Bu bakış açısında, herhangi bir teknoloji veya nesne ile
insan arasındaki bire bir, bir kişiden çok kişiye ya da pek
çok kullanıcının aynı anda etkileştiği gibi farklı iletişim
formları etkileşim tasarımının konusudur.

Etkileşim tasarımının odağı kullanıcı
davranışlarıdır.

Etkileşim tasarımının amacı, faydalı, arzu edilir
ve erişilebilir tasarımlar ortaya koymaktır.

Etkileşim tasarımı kavramı bir terim olarak ilk
kez 1980’lerde Bill Moggridge ve Bill Verplank
tarafından kullanılmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri merkezli Etkileşim
Tasarımı Kuruluşu tarafından etkileşim tasarımı,
etkileşimli ürünlerin davranışlarını ve onları kullanan
kişilerle olan iletişimini tanımlayan profesyonel bir
disiplin olarak tanımlanmaktadır.

Bill Moggridge etkileşim tasarımını sayısal ve
etkileşimli olan her şeyin tasarımı olarak nitelemiştir.

Bill Verplank etkileşim tasarımını insan
kullanımı için tasarım yapma olarak tanımlamaktadır.

Doğru bir şekilde tasarlanmış etkileşim, firmaların
gelirlerini arttırması, üretim maliyetlerini düşürmesi ve
müşterilerini daha çok tatmin etmesi beklenir.

Etkileşim tasarımının bir disiplin olarak ortaya
çıkışında bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi ve
özellikle İnternetin ortaya çıkışı önemli rol oynamıştır.
Bunun dışında aşağıdaki faktörlerin etkileşim tasarımının
bir disiplin olarak ortaya çıkışında etkisi vardır:
• Donanım boyutlarının küçülmesi
• Kullanıcı sayısında ve profilinde değişimler
• Ürünlerde değişimler
• Kullanıcı ürün etkileşiminde değişimler
• Yazılım ve hizmet geliştirme faaliyetlerindeki
değişimler
• Grafik kullanıcı arayüzlerinin ortaya çıkışı

Etkileşim tasarımının ilk örneği Mors alfabesi
veya Mors kodudur.

Etkileşim tasarımının ilk örneği Mors alfabesi
veya Mors kodudur.

Mors alfabesi kısa ve uzun işaretler ile bunlara
karşı gelen ışık, ses veya sinyalleri kullanarak bilgi
aktarılmasını sağlayan yöntemdir. 1835 yılında Samuel
Morse tarafından oluşturulmuştur.

1946’da çalışmaları başlayan ENIAC, elektrikle
çalışan ve elektronik veri işleme kapasitesine sahip ilk
bilgisayardır. ENIAC, yaklaşık 167 m2 bir alana sığıyordu
ve ağırlığı da 30 tondu.

Delikli kartlar ilk bilgisayarların
programlanmasında kullanılıyordu.

Bu dönemde performansı artırmak amacıyla
sistemin kullanışlı olmasından çok daha güçlü ve hızlı
olmasına odaklanılmıştır.

Bu dönemde bilgisayarlar insanların yaptığı
hesaplamaları daha kısa sürede yapmak için kullanılmıştır.

1940 ve 1960 yılları arasında etkileşim
tasarımına temel oluşturacak ergonomi ve bilişsel
psikoloji alanları doğmuştur.

İnsan hafızasını genişletmek amacıyla Vannevar
Bush tarafından geliştirilen; kitaplar, gazete ve yazışma
gibi kayıtları depolayıp gerektiğinde hızlıca ulaşmaya
yarayan, bilgileri mikrofilmlere kaydederek arşivleyen
sisteme Memex denir.

Mikrofilm, fotoğrafları, planları, matbu yazıları,
yazı parçalarını kısaltılmış halde depolamak veya
muhafaza etmek için kullanılan fotoğraf filmine verilen
isimdir.

Vannevar Bush tarafından kaleme alınan ‘As We
May Think’ makalesi etkileşim tasarımının tarihsel
dayanak noktasını oluşturur. Bush’un bu makalesinde
Memex olarak tarif ettiği, veri çokluğunu bir bilim
adamının nasıl yönetebileceğine, kendi araştırmalarını
diğer bilim adamları ile nasıl paylaşabileceğine yönelik
sistem günümüz kişisel bilgisayarının temelidir.

1960 ve 1980 yılları arasında yaşanan gelişmeler
aşağıdaki gibi listelenebilir:
• Anahtar (switch) teknolojisinin gelişmiştir.
• Bilgisayarlar birbirine bağlanmıştır ve ilk
bilgisayar ağları ortaya çıkmıştır.
• 1965’te ilk e-posta atılmıştır.

• ARPANET (Gelişmiş Araştırma Projeleri Dairesi
Ağı), Amerika Birleşik Devletleri Savunma
Bakanlığı bünyesine bağlı ARPA tarafından
geliştirilen evrensel İnternet’in öncülü olan ağ
ortaya çıkmıştır.
• Mühendisler bilgisayarların kullanımına
odaklanmıştır ve veri girişi için çeşitli
arabirimlerin tasarım çalışmaları başlamıştır.
• Ekran arayüzlerindeki görüntüleri, profesyonel
olmayan kullanıcıların anlayabileceği şekilde
düzenleyip estetik hâle getirmekle ilgili
çalışmalar başlamıştır. “Kullanıcı dostu” kavramı
da bu uğraşlar bağlamında ortaya çıkmıştır.
• İlk bilgisayar faresi, bilgisayar ekranındaki
imlecin hareketlerini kontrol etmek amacıyla
1964 yılında Douglas Engelbart tarafından
yapılmıştır.
• 1973 yılında ilk kişisel bilgisayarlardan olan ve
grafiksel kullanıcı arayüzü (GUI) kullanan ilk
bilgisayar Xerox Alto geliştirilmiştir. “Masaüstü”
metaforu ilk kez bu bilgisayar için kullanılmıştır.
• Pong (1972) ve Atari 2600 (1977) oyun
konsolları ile bilgisayarlar, daha sonraları
televizyonlara bağlanarak eğlence aracı olarak
kullanılmaya başlanmıştır.
• İki kullanıcılı oyunlar ve joystick ile yeni insanbilgisayar
etkileşimleri ortaya çıkmıştır.
• İlk ticari yazılımlar ortaya çıkmıştır.

Ticari olmayan bu bilgisayar, yaklaşık 2000 adet
üretilip Xerox ve çeşitli üniversitelerde kullanılmıştır.
Xerox 1981’de Star adında 16000$’lık bir kişisel iş
istasyonu ile bu projeyi piyasaya sürmüştür; ancak Xerox
Star ve Apple Lisa gibi erken örnekler çok yüksek
fiyatlarından dolayı çok az satılmıştır.

WordStar kelime işlemci, bilgisayar yazılımcısı
olmayanlar için tasarlanmış ilk ticari yazılımlardandır.

Bu dönemde yaygın kullanılan bilgisayarlar
arasında, tasarıma ayrıca özel bir önem veren Apple
firmasının Lisa modeli yer almaktadır.

Bu dönemde yaşanan gelişmeler aşağıdaki gibi
listelenebilir:
• Kullanıcılar evlerinde bir profesyonel yardımı
olmadan kendi başlarına bilgisayar kullanmaya
başlamışlardır.
• Grafik arayüz tasarımları amacına ulaşmış ve
bilgisayarlar geniş kitlelere ulaşmıştır.
• Kişisel bilgisayarların yanı sıra Sega (1983) ve
Nintendo (1983) gibi oyun konsolları da geniş
kitlelere ulaşmıştır.
• Sistemlerin tasarımında sadece arayüz boyutunu
düşünmenin yetersiz olduğunu, diğer psikolojik
faktörleri de dikkate almak gerektiğini savunan
insan-bilgisayar etkileşimi (human-computer
interaction) ortaya çıkmıştır.
• 1980’li yılların ortalarında kullanıcıların
birbirlerine eposta mesajı bıraktıkları ilan tahtası
(bulletin board) sistemleri kullanılmaya
başlanmıştır.
• 1989’da da halka açık ticari ağlar ortaya çıkmaya
başlamıştır.

Bu dönemde yaşanan gelişmeler aşağıdaki gibi
listelenebilir:
• Etkileşim tasarımı kavramı 1990’lı yılların
başında kendi başına bir disiplin olarak anılmaya
başlamıştır.
• Bilgisayar ağlarının yayınlaşmış ve iletişim
biçimlerini değiştirmeye başlamıştır.
• Farklı demografik özelliklere sahip kullanıcıların
kolayca kullanabilecekleri sistemler geliştirmek,
bir başka deyişle etkileşimi kurgulamak giderek
önem kazanmıştır.
• İlk web sayfası yayınlanmıştır.
• Amerika’da 1995’te, New York Times, The
Washington Times gibi gazetelerin, Avrupa’da
da International Herald Tribune ve Daily Mirror
gibi gazetelerin yayınlarını bire bir İnternet’e
aktarmaları, İnternet Medyası sürecini
başlatmıştır.
• İnternetin yaygınlaşması ile kaydırma çubuğu ve
düğmeler arayüzlerde yerini almıştır.
• Adobe Flash yazılımı gibi yazılımlar ile
animasyon uygulamalarının ilk örnekleri
çıkmıştır.
• Boyutlarının küçülmesi ve kapasitelerinin
artmasıyla sensor ve mikro işlemciler, bilgi
iletişim teknolojileri dışında günlük hayatta
kullandığımız cihazlara da entegre edilmeye
başlanmıştır.
• Rekabet ve iş birliğine olanak sağlayan oyun
konsolları üzerinden ve çevrimiçin oynanan çok
oyunculu oyunlar etkileşim tasarımı bakımından
bu dönemin önemli olaylarından biri olmuştur.

İlk web sayfası 1991’de;
http://info.cern.ch/hypertext/WWW/TheProject.html
adresi üzerinden yayınlanmıştır.

İlk kez Rheingold (1993) tarafından adlandırılan
“sanal topluluk”; yeterli sayıda bireyin sanal alanda kişisel
ilişki ağları geliştirmek amacıyla yeterince uzun süre
boyunca ve yeterli duyguyla kamusal iletişim kurduğu
sosyokültürel gruplaşmalar olarak tanımlanmaktadır.

Sanal topluluklarda gerçekleşen etkileşim
karakteristik özellik olarak farklılık gösterdiğinden
iletişim bilimleri, psikoloji ve pazarlama gibi birçok farklı
disiplinde çalışılmıştır.

2000’lerden günümüze kadar yaşanan gelişmeler
aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Sosyal ağ medyası ortaya çıkmış; dijital
teknolojiler kullanıcıları kuşatmıştır.
• Kablosuz teknolojilerin ortaya çıkmasıyla
“dolaşılabilirlik” kavramı ağ toplumu yapısına
eklenmiştir.
• Hareket edebilen sistemler yer ve mekan
bağımsızlığını da beraberinde getirdiğinden,
toplumsal anlamda da hareketliğe imkan
sağlamıştır.
• Cihazlar hacim olarak küçülürken, kapasite
olarak genişlemiştir.

En yaygın mobil işletim sistemi Apple iOS ve
Google Android’dir.

İyi bir etkileşim tasarımı kullanıcıya ipucu verir
böylece sistem veya ürünü kullanabilmek için geçirilen
öğrenme süresi kısalır ve kullanıcı hızlı bir şekilde adapte
olabilir.

Etkileşim tasarımının önemi aşağıdaki gibi
özetlenebilir:
• Etkileşim tasarımı, öğrenilebilirliği artırır.
• Etkileşim tasarımı, hatırlanabilirliği artırır.
• Etkileşim tasarımı, sistem hatalarının yönetimini
kolaylaştırır.
• Etkileşim tasarımı, kullanıcı memnuniyetini
artırır.
• Etkileşim tasarımı, verimliliği artırır.

Etkileşim kavramı insanın var oluşundan beri hayatımızda olan bir olgudur. İnsani bilimler açısından ele alındığında etkileşim, iletişimin bir parçasıdır ve en genel tanımıyla iki veya daha fazla kişi veya grup arasındaki karşılıklı davranışlardır.

İnsanlar arası etkileşim, sözlü veya yazılı olarak gerçekleşebilir. Sözlü iletişimin bir parçası olarak ortaya çıkan etkileşimde konuşma dili, beden hareketleri, jest ve mimikler etkili olur. Yazılı olarak gerçekleşen etkileşim ise bir araç vasıtasıyla olur.

Etkileşim düzeyi, karşılık verebilme durumuna göre etkileşimli, yarı-etkileşimli ve etkileşimsiz olmak üzere üçe ayrılır.

İnsan-insan etkileşiminde etkileşim, web sayfası veya mobil uygulamalar gibi bir sistem veya bir aygıt aracılığı ile sağlanır.

İnsan-içerik etkileşiminde hem içerik sunumunda hem de içeriğin yaratılmasında
kullanıcının ne kadar rolü olduğu önemlidir. Kullanıcının sadece izleyici olduğu pasif durumlar düşük etkileşim seviyesini, içerik ürettiği durumlar ise yüksek etkileşim seviyesini oluşturmaktadır.

İnsan-sistem etkileşimi çok farklı formlarda olabilmektedir. Bilgi üretimi için kullanılan yazılım ve sistemler ile bilgisayar oyunlarında daha yoğun karşımıza çıkamaktadır. Bilgiyi kullanmak, üretmek, organize etmek için kullanılan her türlü yazılım, veri tabanı, elektronik çizelge ve kelime işlemci gibi uygulamalarda gelişmiş bir arayüz üzerinden kullanıcılar sistem ile etkileşmektedir.

Etkileşim tasarımının disiplinler arası bir yapısı vardır. Etkileşim tasarımı insan bilimlerinden endüstriyel tasarıma, mimariden görsel tasarıma pek çok farklı
disiplin ile belirli ortak noktalarda buluşmaktadır.

Etkileşim tasarımının tanımında teknoloji merkezli görüş, davranışçı görüş ve sosyal etkileşim tasarımı görüşü olmak üzere üç ana akımdan bahsedilebilir.

Teknoloji merkezli görüşe göre etkileşim tasarımcıları teknolojik araçları, özellikle de dijital olanları, daha kullanışlı, daha hoşlanılan ve kullanımı keyifli bir hâle getirirler. Mühendis ve programcıların geliştirdiği ham tasarımı alıp, insanların kullanmaktan hoşlanacağı ürünlere dönüştürürler.

Davranışçı görüşe göre etkileşim tasarımı sistemlerin, çevrenin ve ürünlerin davranışlarını tasarlamakla ilgilidir. Bu görüş, işlevsellik ve geri bildirime odaklanır. Ürünün nasıl davranacağı ve kullanıcıların yaptıklarına nasıl geri bildirim vereceği etkileşim tasarımıyla şekillendirilir.

Sosyal etkileşim tasarımı görüşü, etkileşim tasarımı konusunda en geniş perspektifi sunan görüştür. Etkileşim tasarımı, insan ve ürün arasındaki iletişimi kolaylaştırmak etrafında yoğunlaşır. Bu bakış açısında, herhangi bir teknoloji veya nesne ile insan arasındaki iletişim etkileşim tasarımının konusudur.

Amacı; faydalı, arzu edilir ve erişilebilir tasarımlar ortaya koymaktır. Etkileşim tasarımı, insanların belli amaçlarını yerine getirmek için etkileşimde bulunduğu ürünlerle olan deneyimini şekillendirmesidir.

Etkileşim tasarımının bir disiplin olarak ortaya çıkışında bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi ve özellikle İnternetin ortaya çıkışı önemli rol oynamıştır.

Etkileşim tasarımının ilk örneği Mors Alfabesidir. Mors alfabesi veya mors kodu, kısa ve uzun işaretler (• ve –) ile bunlara karşılık gelen ışık, ses veya sinyalleri kullanarak bilgi aktarılmasını sağlayan yöntemdir.

Benzer şekilde radyo, televizyon, telefon gibi diğer haberleşme sistemleri de ilk etkileşim tasarımı örneklerindendir. Tüm bu sistemler kullanım için bir arayüze, içerik üretimi (mesaj oluşturma, gönderme ve alma) için de mikrofon, kamera, kontrol düğmeleri, hoparlör gibi çeşitli arabirimlere sahiptir.

Bilgisayarların kullanım alanları çeşitlendikçe ve bilgisayar teknolojisi geliştikçe mühendisler bilgisayarların kullanımına odaklandı ve veri girişi için çeşitli arabirimlerin tasarım çalışmaları başladı. Ekran arayüzlerindeki görüntüleri, profesyonel olmayan kullanıcıların anlayabileceği şekilde düzenleyip estetik hâle getirmekle ilgili çalışmalar da yine bu dönemde başlamıştır. “Kullanıcı dostu” kavramı da bu uğraşlar bağlamında ortaya çıkmıştır.

İlk bilgisayar faresi, bilgisayar ekranındaki imlecin hareketlerini kontrol etmek amacıyla 1964 yılında Douglas Engelbart tarafından yapıldı. Bu hareketli bilgi giriş aygıtı, el hareketlerini mekanik bir yöntem ile algılamaktaydı. Günümüzde LED’li optik veya lazerli optik yöntemle hareketleri algılayan fareleri kullanıyoruz.

1973 yılında ilk kişisel bilgisayarlardan olan Xerox Alto, grafiksel kullanıcı arayüzü (GUI) kullanan ilk bilgisayar, geliştirildi.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ve internetin yaygınlaşmasıyla tetiklenen ağ toplumu yapısına kablosuz teknolojilerin ortaya çıkmasıyla ‘dolaşabilirlik (mobility)’ kavramı eklenmiştir. Mobil teknolojilerin kendinden önceki taşınabilir (portable) teknolojilerden farkı yüksek hızlarda kullanılabilmesidir.

Etkileşim tasarımı, geliştirilen ürün veya sistemlerin kullanımı konusunda kullanıcıya görünür ipucu verir. İyi bir etkileşim tasarımı sonucunda, sistem veya ürünü kullanabilmek için geçirilen öğrenme süresi kısalır ve kullanıcı hızlı bir şekilde adapte olabilir. Etkileşim tasarımı kişilerin, ürünlerle ve çevreleriyle olan etkileşimine nitelik kazandırmaya çalışması bakımından önemlidir.