2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasasının 3. Maddesindeki tanıma göre kültür varlığı “tarih öncesi ve tarihi devirlere ait, bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya sualtındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır”.

2863 sayılı yasada (madde: 3, fıkra: 3) sit “Tarih öncesinden günümüze kadar gelen …”, “… yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özellikleri...” ni taşıyan “… kent ve kent kalıntıları, önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tabiat özellikleri olan alanlar …” olarak tanımlanmıştır.

Mevzuatımızda, arkeolojik sit iki değişik yerde tanımlanır. Bunlardan ilki, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Yasasının, 3386 sayılı yasayla değişik 3. maddesinin “(a) tanımlar” bölümüdür. Doğrudan arkeolojik sit sözcüğü geçmeyen bu tanımda, “yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent kalıntıları” arkeolojik sit olarak anlaşılmak durumundadır. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 5.11.1999 gün ve 658 sayılı İlke Kararı bu boşluğu doldurmak amacıyla ‘arkeolojik sit’i, “… insanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yer altında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her tür kültür varlığının yer aldığı alanlar ve yerleşmeler …“ olarak tanımlamıştır. 

Tarihi sit alanı, 2863 sayılı yasada “önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler” olarak tanımlanmıştır. Bu alanlarda ülke tarihinde önemli bir olayın gerçekleşmesi tek koşul olarak belirlenmiş olup alanın bunun dışında herhangi bir kültürel ya da doğal değer içermesi gerekmemektedir.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 720 sayılı İlke Kararına göre kentsel sitler, mimari, mahalli, tarihsel, estetik ve sanat özelliği bulunan ve bir arada bulunmaları sebebiyle teker teker taşıdıkları kıymetten daha fazla kıymeti olan kültürel ve tabii çevre elemanlarının (yapılar, bahçeler, bitki örtüleri, yerleşim dokuları, duvarlar) birlikte bulundukları alanlardır.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun 702 sayılı ilke kararında "2863 sayılı Kanun kapsamına giren arkeolojik sit alanları ile birlikte korunması gerekli kentsel dokuları içeren ve bu özellikleri ile bütünlük arz eden korumaya yönelik özel planlama gerektiren alanlar kentsel arkeolojik sit alanlarıdır." tanımlaması yapılmaktadır.

Kentsel arkeoloji, ülkemizde yaşayan bir yerleşme içinde, artık yaşamayan bir kültüre ilişkin olarak halen izlenebilen ya da araştırmalar sonunda ortaya çıkan arkeolojik değerlerin korunması, sunumu ve çağdaş yaşamla ilişkilerinin düzenlenmesi olarak anlaşılmaktadır.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasasının 3. Maddesine , 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 41. Maddesi ile eklenen tanıma göre“Etkileşim-geçiş sahası”; “…korunması gerekli kültür varlıklarını ve sit alanlarını doğrudan etkileyen, sit bölgeleriyle bütünlük gösteren, daha önceden sit sınırları içindeyken sit sınırları dışına çıkarılmış veya sit sınırları dışında tutulmuş korunacak sokak, meydan, yapı grupları ve benzerlerinin yer aldığı, sit bölgeleri arasında kalmış, sitleri doğrudan etkileyen veya koruma amaçlı imar planlarının hazırlanma aşamasında göz önünde bulundurulması gereken alanlardır.” şeklinde tanımlanmıştır.

5226 sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”  “Ören yeri” tanımını getirmiştir. Buna göre ören yeri: “Tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların ürünü olup, topografik olarak tanımlanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis özelliklere sahip, aynı zamanda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik bakımlardan dikkate değer, kısmen inşa edilmiş, kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının birleştiği alanlardır.”

Bir taşınmazın kültür varlığı niteliği ya da bir alanın sit alanı niteliği kazanması için belli bir süreç gereklidir. Bu sürecin ilk aşaması, bu yapı ve alanların envanterinin yapılması, belgelenmesidir. Buna "tespit" denir.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasasının 3. maddesine 5226 sayılı yasayla eklenen tanıma göre koruma amaçlı imar planı “….sit alanlarında, alanın etkileşim-geçiş sahasını da göz önünde bulundurarak, kültür ve tabiat varlıklarının sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda korunması amacıyla arkeolojik, tarihi, doğal, mimari, demografik, kültürel, sosyo-ekonomik, mülkiyet ve yapılaşma verilerini içeren alan araştırmasına dayalı olarak; halihazır haritalar üzerine, koruma alanı içinde yaşayan hane halkları ve faaliyet gösteren iş yerlerinin sosyal ve ekonomik yapılarını iyileştiren, istihdam ve katma değer yaratan stratejiler belirleyen, koruma esasları ve kullanma şartları ile yapılaşma sınırlamalarını, sağlıklaştırma, yenileme alan ve projelerini, uygulama etap ve programlarını, açık alan sistemini, yaya dolaşımı ve taşıt ulaşımını gösteren, uygulamanın finansmanı ve katılımcı alan yönetimi modellerini de içerecek şekilde hazırlanan, hedefler, araçlar, stratejiler ile plânlama kararları, tutumları, plân notları ve açıklama raporu ile bir bütün olan nazım ve uygulama imar plânlarının gerektirdiği ölçekteki plânlardır”. 

2863 sayılı yasanın 5226 sayılı yasa ile değişik 3. maddesinin 9. bendine göre "Çevre düzenleme projesi"; ören yerlerinin arkeolojik potansiyelini koruyacak şekilde, denetimli olarak ziyarete açmak, tanıtımını sağlamak, mevcut kullanım ve dolaşımdan kaynaklanan sorunlarını çözmek, alanın ihtiyaçlarını çağdaş, teknolojik gelişmelerin gerektirdiği donatılarla gidermek amacıyla her ören yerinin kendi özellikleri göz önüne alınarak Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılan veya yaptırılan 1/500, 1/200 ve 1/100 ölçekli düzenleme projeleridir.

2863 sayılı yasanın 3. maddesine 648 sayılı kanun hükmünde kararnamenin 41. maddesi ile eklenen 15. bende göre “Sokak Sağlıklaştırma Proje ve Uygulamaları”; kentsel sit alanları ve koruma alanlarında, korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları ile sokaktaki diğer yapıların özgün sokak dokusunu tanımlayan tüm öğelerle birlikte korunması ve belgelenmesine yönelik rölöve, restitüsyon, restorasyon, kentsel tasarım projeleri ile mühendislik dallarında yapılması gereken her türlü proje ve bunların uygulamalarıdır.

Belgeleme, araştırma ve değerlendirme sonucu çözümlenen ya da yorumlanan yapı ya da alanlar için, uygulamaya yönelik çalışmaların başlangıcı olan koruma/onarım projelerinin oluşturulması gerekmektedir. Bu projeler yapının korunmasına ve kullanılmasına yönelik fiziksel müdahaleleri içermektedir.

Bir kültür varlığının onarımı ve gereken hallerde yeniden işlev verilerek kullanılması için bir dizi müdahaleye gereksinme vardır. Bu müdahaleler yapısal bünyedeki bozulma ve deformasyonların çözümlenmesi, malzemeye yönelik bozulmaların iyileştirilmesi, yapıların bugün mevcut olmayan bölümleriyle ilgili tavırların ve yeni işlevin gerektirdiği müdahalelerin belirlenmesi gibi çeşitli başlıklar altında sıralanabilir.

Bakım ve basit onarım genellikle çok kapsamlı bir etüt ve projelendirmeye gerek göstermeyen, yapının yaşamının uzatılması ve onu kullanan kişilerin gereksinme duyduğu çağdaş yaşam ve konfor koşullarının sağlanmasını amaçlayan müdahaleleri içerir.

Yapının yaşamını sürdürmeyi amaçlayan, tasarımda, malzemede, strüktürde ve mimari öğelerde değişiklik gerektiren müdahalelerdir.

Yapıların; ahşap, madeni, pişmiş toprak, taş vb. çürüyen ya da bozularak eksilen mimari öğelerinin, özgün biçimlerine uygun olarak aynı malzeme ile değiştirilmesi, bozulan iç ve dış sıvaların, kaplamaların, renk ve malzeme uyumu sağlanarak, özgün biçimlerine uygun olarak yenilenmesi bu kapsamda tanımlanmıştır.

Yapının rölöveye dayanan restitüsyon ve restorasyon projeleri ile diğer ilgili belgelerin içerikleri ve ölçekleri koruma bölge kurulunca belirlenen müdahalelerdir. En sık uygulanan müdahaleler arasında sağlamlaştırma (konsolidasyon), temizleme (liberasyon), bütünleme (reintegrasyon), yenileme (renovasyon), yeniden yapma (rekonstrüksiyon) yer almaktadır.

Koruma mevzuatına en son giren kavramlar arasında “YÖNETİM” yer almaktadır. Bu sözcük, kentsel sit alanları için “Alan Yönetimi” ve “Yönetim Planı” tanımlarıyla ayrıntılandırılmış, tek yapı ölçeğindeki koruma etkinliklerinin yönetimi için de “Anıt Eser Yönetimi” tanımı altında gerekli ayrıntılar verilmiştir.