Taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının belirlenerek korunması, değerlendirilmesi ve yaşatılarak gelecek kuşaklara aktarılması amacı ile kurulmuştur.

Genel Müdürlüğün merkez teşkilatı Müzeler, Kazılar, Restorasyon, Uygulamalar, Tespit ve Planlama, Kurullar, Emlak, Strateji ve Yönetim Hizmetleri daire başkanlıkları olarak yönetilmektedir.

Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu müdürlükleri, Rölöve ve Anıtlar müdürlükleri ile Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvar müdürlükleri Genel Müdürlüğün merkeze bağlı taşra teşkilatını oluşturmaktadır.

Kuruma bağlı olarak çalışan müze müdürlükleri taşra teşkilatıdır. 197 müze, 139 düzenlenmiş ören yeri ve 120 türbe olmak üzere, ziyaret edilebilir 456 ünite bulunmaktadır.

Yurt içinde bulunan ve Kültür ve Turizm Bakanlığı yetki ve sorumluluğu altındaki korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları ile ilgili hizmetlerin bilimsel esaslara göre yürütülmesini sağlamak üzere, Bakanlığa bağlı “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” oluşturulmuştur.

Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu; Bakanlık Müsteşarı, Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı, Bakanlığın ilgili Müsteşar Yardımcısı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın ilgili genel müdürü veya yardımcısı, Orman Genel Müdürü veya Yardımcısı, Vakıflar Genel Müdürü veya Yardımcısı, Maden İşleri Genel Müdürü veya Yardımcısı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü veya Yardımcısı, Koruma Bölge Kurulları üyelerinden Bakanlıkça seçilen altı üyenin katılımıyla oluşturulmuştur. Yüksek Kurulun üye sayısı 16’dır.

Bu kanunun 1. Maddesine göre vakıflar; yönetim biçimine göre, Mazbut, Mülhak, Cemaat ve Esnafa Mahsus Vakıflar olmak üzere üç kategoride toplanmıştır. Türk Medeni Kanunu ile de dördüncü kategori olarak Yeni Vakıflar bulunmaktadır.

Vakıflar Kanunun yürürlüğe girmesinden önce Genel Müdürlük tarafından yönetilen ve on yıldan beri mütevelliliği kimseye verilmemiş vakıflar ile kanunen veya fiilen hizmeti kalmaması üzerine, idaresi doğrudan Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlanan vakıflardır. Ayrı ayrı tüzel kişiliğe sahip olmakla beraber bu vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından temsil ve idare edilir. Bütün iş ve işlemleri Genel Müdürlükçe yürütülür.

Vakıf kurucusunun soyundan gelenlerden olan mütevellilerince idare ve temsil edilen tüzel kişiliğe sahip vakıflardır. Vakıf senedinde yazılı şartlara göre vakfın evladından olan mütevellilerce idare edilir ve Vakıflar Genel Müdürlüğünce de denetlenir.

Cemaat ve esnafa mahsus vakıflar tarafından seçilen kişi veya kurullarca yönetilir. İlgili makamlarla Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından teftiş edilir ve denetlenir.

• Yurtiçi ve yurtdışındaki vakıflara ait vakıf kültür varlıklarının onarımını yapmak,

• Vakıflarla ilgili konularda; araştırma, geliştirme, eğitim, kültür ve yayın faaliyetlerinde bulunmak, ulusal ve uluslararası koordinasyonu sağlamak,

• Vakıf kültür varlıklarından oluşan koleksiyonlar meydana getirmek, müze, kütüphane ve kültür merkezleri kurmak.

Vakıflar Genel Müdürlüğü, Vakıflar Meclisi, merkez ve taşra teşkilatı olmak üzere üç ana birim ile yönetilir.

Vakıflar Genel Müdürlüğü bünyesinde Ankara Vakıf Eserleri, Edirne Selimiye Vakıf, Gaziantep Mevlevihane Vakıf, İstanbul Akaretler Mustafa Kemal, Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf, Konya Sahipata Vakıf, Tokat Mevlevihane Vakıf, İstanbul Halı, İstanbul Kilim ve Düz Yaygılar, İstanbul Türk Vakıf Hat Sanatları ve İstanbul Türk İnşaat ve Sanat Eserleri müzeleri olmak üzere 11 müzede vakıf eserleri sergilenmektedir.

Vakıflar Genel Müdürlüğü taşra teşkilatı Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bitlis, Bursa, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Gaziantep, Hatay, İstanbul I. Bölge, İstanbul II. Bölge, İzmir, Kastamonu, Kayseri, Konya, Kütahya, Malatya, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Tokat ve Trabzon bölge müdürlüklerinden oluşur.

Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı kendisine bağlı Ankara Palas ve Başkanlığa tahsis edilen diğer tarihi mekânlar ile saray, köşk, kasır, müze ve tarihi fabrikaların uluslararası müzecilik ve konservasyon standartlarına uygun olarak idaresi, bakımı, onarımı, restorasyonu ve müze olarak işletilmesi ile görevlidir. Milli Saraylar bünyesinde, zaman içerisindeki katılımlarla beraber bugün iki saray, iki köşk, sekiz kasır, üç müze ve iki fabrika yer almaktadır. İçlerindeki tarihi objelerle beraber bütün bu yapıların, kültürel ve tarihi arka planlarına sadık kalarak korunması ve restore edilmeleri, milli kültürümüzün değerli unsurları olarak yerli ve yabancı ziyaretçiler tarafından modern müzecilik anlayışı içinde ziyaret edilmelerinin sağlanması Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı’nın temel görevidir.

Milli Savunma Bakanlığının idare ve denetiminde veya sınır boyu ve askeri yasak bölgelerde bulunan kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi, Milli Savunma Bakanlığınca yerine getirilir. Bu korunmanın sağlanması, Milli Savunma Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında düzenlenen protokol esaslarına göre yürütülür.

Vakıf kültür varlıklarının korunması ve bu yönde bilinç oluşturulması amacı ile bugüne kadar ‘Kendini Koruyan Kentler’, ‘Kent Envanterleri’, ‘Kent Müzeleri ve Arşivleri’, ‘Kent Atölyeleri’, ‘Kaleli Kentler’, ‘Köyler Yaşamalıdır’, ‘Sinan’a Saygı’, ‘İpekYolu Kültür Yolu’, ‘Endüstri Mirası’, ‘Cumhuriyet Dönemi Mimari Mirası’, ‘Arkeolojik Mirasın Sürekliliği’, ‘Geleneksel Yaşam Kültürü’ ve ‘Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları’ projelerini gerçekleştirmiştir.