Deniz taşımacılığı hizmetleri, düzenli ve düzensiz hat taşımacılığı olarak ikiye ayrılır. Düzenli hat taşımacılığı tarifeli (liner), düzensiz hat taşımacılığı ise tarifesiz (tramp) taşımacılık olarak da adlandırılır.

Düzenli hat deniz taşımacılığında gemiler, belirli bir sefer programı dâhilinde (Schedule) önceden belirlenmiş ve ilan edilmiş limanlara, yine önceden belirlenmiş ve ilan edilmiş zamanlarda periyodik olarak uğrak yapar. Düzenli hat taşımacılığında sefer süresi, geminin kalkış zamanı ve deniz navlunu (ücreti) önceden bellidir. Örneğin Konak’tan Karşıyaka’ya geçmek isteyen bir kişi, bineceği vapurun hangi iskeleden ve ne zaman kalkacağını, İtalya’nın Gio Tauro limanına konteyner yollamak isteyen bir yük sahibi, bu limana hangi limandan hangi gün yükleme yapacağını ya da İtalya’nın Trieste limanına Ro-Ro gemileri ile yük taşımak isteyen bir kara nakliyecisi, tırının hangi gün ve saatte hangi limanda hazır olması gerektiğini ve ne kadar ödeme yapacağını önceden bilir.

Lojistik Hizmet Sağlayıcısı (Freight Forwarder, nakliye müteahhidi, taşıma işleri komisyoncusu) bütün taşıma türlerinin kullanarak sevkiyat, dağıtım, depolama, gümrükleme ve sigorta hizmetlerini gerçekleştiren ve anahtar teslim lojistik hizmeti veren organizatör kuruluşlardır. Forvarder işletmelerinin temel misyonu, yükletenlerden teslim aldığı eşyayı en kısa sürede, en güvenli ve ekonomik şekilde istenilen varış noktasında alıcılara teslim etmektir. Uluslararası ticaret ve lojistik uzmanı olarak görülen forvarder işletmeleri, malların sınır ötesi sevkiyatlarını kolaylaştırmak için sahip oldukları uzmanlık bilgisi ve bağlantılar yoluyla bir dizi lojistik fonksiyonlar sağlamakta ve gerçekleştirmektedirler.

Yolcu gemileri, konteyner, Ro-Ro, şehir hatları düzenli deniz taşımacılığına örnek olarak gösterilebilir.

Şekil 2.3'te gösterildiği gibi düzensiz hatlarda taşıtanlar doğrudan liman işletmesinden hizmet talebinde bulunabildikleri gibi bu talebi taşıyanın acenteleri vasıtasıyla da iletebilirler. Taşıtanlar ihtiyaç duydukları takdirde gemi kiralayarak yüklerini taşıtmaktadır.

Taşıtanlar düzenli hat taşımacılığında limanların dolaylı müşterileri olurken düzensiz hat taşımacılığında (yaygın olarak) doğrudan müşterileridir. Düzenli hat taşımacılığında ise limanların doğrudan müşterileri gemi hat operatörleridir.

Gemi brokeri, taşıtanla taşıyanı buluşturan, yüke gemi ya da gemiye yük bulan, bu hizmeti karşılığında toplam navlun bedeli üzerinden bir komisyon (%3 gibi) alan profesyonel kişi veya kuruluşlardır.

Şekil 2.4'te gösterildiği gibi limanlarda verilen hizmetler yüklere ve gemilere verilen hizmetler olarak iki ana gruba ayrılır.

• Kılavuzluk

• Römorkaj

• Palamar

• Barınma

• Yükleme

• Boşaltma

• İstifleme

• Limbo

• Ambar Kapağı Açma/Kapama

• Atık Alımı

Destekleyici hizmetler:

Yükleme: Yükün limandaki depolama alanından (ya da kapıdan) getirilerek (yük elleçleme ekipmanları vasıtasıyla) gemiye yüklenmesidir. Yükün gemiye yüklenmesi ile taşıma biçimi de değişikliğe uğrar (Kara yolundan deniz yoluna gibi).

Boşaltma: Gemi ambarında, güvertesinde veya tanklarındaki yükün liman elleçleme ekipmanları vasıtasıyla rıhtıma, iskeleye veya iskele üzerinde başka bir taşıma aracına (kamyon, terminal çekicileri veya vagon) veya diğer taşıma biçimlerine (boru hattı, konveyör bantları) aktarılması işlemidir.

İstifleme: Yüklerin (özellikle genel kargo ve konteyner) gemi ambarında ve/veya depolama alanlarında düzenli bir şekilde yerleştirilmesi işlemidir.

Yük Aktarma (Shifting): Bir gemideki eşyanın (aynı gemi ambarı içinde, diğer ambara veya gemi güverteleri arasında) gemiden indirilmeksizin yer değiştirilmesini ifade eder. Bazı durumlarda (özellikle genel kargo ve konteyner yüklerinde) gemideki bir eşyanın tahliyesi için üstündeki başka bir eşyanın gemiden iskele veya rıhtım üzerine alınması da gerekir. Bu işleme de “İskele üzeri shifting” adı verilir.

Limbo: Bir gemideki yükün başka bir gemiye veya deniz aracına (mavna gibi) aktarılması işlemidir.

Puantaj: Yükleme veya tahliye işlemlerine nezaret ederek, yükleme veya tahliyesi yapılan eşya miktarının kayıt altına alınmasıdır.

İç Nakliye: Gemiden tahliye edilen yükün depolara (geçici depolama alanlarına veya antrepolara) veya gemiye yüklenecek yüklerin depolardan çeşitli vasıtalarla (terminal çekicileri, kamyon veya vagonlarla) taşınması işlemidir.

Güvenlik Hizmetleri: 1 Temmuz 2004 tarihinden itibaren dünya genelinde deniz yoluyla olabilecek güvenlik tehditlerinin önlenmesi karşı uluslararası sefer yapan gemiler ile bu gemilere hizmet veren liman tesisleri gerekli güvenlik tedbirlerini almak duru- mundadır. Limanlarda alınan bu tedbirler güvenlik hizmetleri olarak değerlendirilir.

İthal edilen yükler, yurt içine girişinden önce ilgili gümrük mevzuatı gereğince bazı gümrük işlemlerine tabidirler. Bu işlemlerin yerine getirilmesinin belli bir süre alması ya da ithalatçıların yükü hemen millîleştirmek istememesi gibi nedenlerle bu yüklerin depolarda bekletilmesi gerekebilir. Ağırlıklı olarak ithal yüklerin bu şekilde muhafaza edildikleri yerlere antrepo adı verilir. Buraya alınan yüklerin vergisi henüz ödenmemiştir ve gerekli işlemler tamamlanana kadar yükler burada antrepo işletmecileri tarafından koruma altına alınır.

Liman içinde depolama alanlarına konulan yüklere ilişkin bir süre sınırlaması varken (45 gün), antrepolara alınan eşyalara ilişkin bir süre sınırlaması yoktur. İthal edilen yüklerin antrepolarda bekletilmesine ilişkin süre sınırlamasının olmaması antrepoların en önemli avantajıdır.

Ekipman veya Araç Kiralanması: Limanda elleçlenen yükler her zaman standart biçimlerde olan yükler olmayabilir. Bu durumda yüklerin elleçlenmesini kolaylaştırmak üzere bazı araç veya ekipman ihtiyacı olabilir. Örneğin genel kargo türünde olan çuvallı yüklerin (big bag yükler) gemi ambarında istif edilmesini sağlamak üzere forklift ihtiyacı ortaya çıkabilir. Ancak böylesi ihtiyaçların süreklilik arz etmemesi ve ekipman maliyetleri dikkate alınarak, liman işletmeleri bu tür hizmetleri dış kaynak kullanımı (outsourcing) ile müşterilerine sunmayı tercih edebilir.

Konteynere Yönelik Hizmetler: Konteynere yönelik hizmetler doğal olarak sadece konteyner terminallerinde verilir. Bu hizmetler çok çeşitlidir. Konteyner içlerindeki yüklerin boşaltılması (iç boşaltma), yüklerin konteyner içine yüklenmesi (iç dolum), yükün konteyner içinde bağlanması, sabitlenmesi, yükleme öncesi konteynerlerin süpürülmesi, yıkanması, soğutmalı konteyner gibi özel konteynerlere elektrik verilmesi gibi hizmetler konteyner terminalleri tarafından verilen destekleyici hizmetler olarak tanımlanabilir.

Katma değer yaratıcı hizmetler sadece müşteriye sunulan hizmetler olarak görülmemelidir çünkü bu hizmetler limanlar ve tüm lojistik süreçler için faydalar sağlamaktadır. Bu faydalar; yeni müşteri kazandırması, zaman ve yer tasarrufu sağlaması, işletmenin marka olma yolunda ilerlemesini sağlaması ve işletmenin saygınlığını arttırmasıdır

Liman sahalarında yüklerin birleştirilmesi (consolidation), yüklerin ayrıştırılması (deconsolidation), yüklerin bağlanması (lashing), yüklerin sabitlenmesi (dunnage), ambalajlanması, paketlenmesi, etiketlenmesi, barkotlanması, ilaçlanması, muayene ve tam tespit hizmetinin verilmesi, araçlara yönelik otopark imkânının sağlanması katma değer yaratıcı hizmetler arasındadır. Diğer taraftan, konteynerlere yönelik tamir, bakım hizmetlerinin verilmesi de söz konusu konteynerlerin tekrar kullanımının sağlanabilmesi açısından önemli katma değer yaratıcı hizmetler olarak tanımlanabilir. Konteynerin liman içinde hangi aşamada olduğunun izlenebilmesi ve takip edilebilmesi için liman işletmelerince bilgi işlem teknolojileri yardımıyla izleme ve takip hizmetleri de sunulmaktadır.

Römorkörün temel amacı manevra veya hareket yeteneği sınırlı olan deniz araçlarını çekmek veya itmek yolu ile yardım etmektir. Bu tip teknelerde yüksek makine ve çekiş gücü temel tasarım özelliğidir. Römorkaj hizmeti geminin rıhtıma aborda ve avara olması sırasında geminin manevrasına yardımcı olmak maksadıyla inşa edilmiş römorkör gemileri tarafından sağlanmaktadır. Kılavuzluk ve römorkaj hizmeti, kılavuz kaptanın gemiye çıkması ve römorkörün gemi yanına varması ile başlar ve kılavuz kaptanın ve römorkörün gemiden ayrılması ile biter

Yükleme ve Boşaltma: Bu hizmet yükün gemiye yüklenmesi ve gemiden alınmasını içeren temel liman hizmetidir. Hem yüke hem de gemiye verilen bir hizmet olarak değerlendirilebilir.

İstifleme: Yüklerin (özellikle genel kargo, konteyner gibi) gemi ambarına veya depolama alanlarına düzenli bir şekilde yerleştirilmesi işlemidir. Hem yüke hem de gemiye verilen bir hizmet olarak değerlendirilebilir.

Gemilere Verilen Destekleyici Hizmetler:

• Tedarik Hizmetleri: Liman işletmesinden talep edilmesi durumunda gemilere çeşitli tedarik (yakıt, tatlı su, kumanya, malzeme gibi) hizmetleri verilir.

• Bakım ve Onarım Hizmetleri: Geminin talep etmesi durumunda gemilerin ve ekipmanların gerekli bakım ve onarımları liman sahasında yapılabilir.

• Güvenlik Hizmetleri: Uluslararası Gemi ve Liman Tesisi Güvenlik Kodu (ISPS) gereğince liman işletmeleri tarafından alınan tedbir ve uygulamalardan gemiler de yararlanmaktadır.

Gemi ilgililerinin gemi operasyonlarını takip etmelerini ve yönetmelerini kolaylaştırmak üzere ofis imkânı sunulması, buralarda görev alacaklara iaşe (yiyecek, içecek imkânı) imkânın sunulması, ayrıca gemilere sahilden enerji tedariki (cold ironing) ve iletişim imkânları verilmesi gemilere verilen katma değer yaratıcı hizmetler olarak değerlendirilebilir.