Tedarik zinciri, tedarikçiler ve müşteriler arasında malzeme ile bilgi akışını en iyi düzeyde ve en düşük maliyetle gerçekleştirmek için iş birliğinde bulunan organizasyonların bir ağıdır.

Tedarik zinciri birbiri ile bağlantılı pek çok elemanın bulunduğu bir küme durumundadır. Başka bir deyişle ürünlerin nihai müşteriye teslim edilmesine kadar geçtiği tüm aşamalar tedarik zinciri elemanlarını meydana getirmektedir. Malzemeler ve nihai ürünler bu elemanlar arasında akmaktadır. Bu küme içerisinde yer alabilecek elemanlar aşağıda sıralanmıştır.

• Tedarikçiler (Ham madde, parça, alt montaj)
• Üreticiler,
• Dağıtımı sağlayan işletmeler (Distribütörler/ toptancılar),
• Perakendeciler,
• Müşteriler.

Malzeme akışı; tedarikçilerden müşterilere uzanan ürün akışı ile müşterilerden tedarik zincirine ters yönlü iade, servis, geri dönüşüm ve imhalardan oluşan akıştır.

Bilgi akışı; içerisinde sipariş bildirimi ve sevkiyat durum bilgisi vb. bilgilerin yer aldığı akıştır. Bilgilerini birbirleriyle paylaşan işletmeler tek bir işletme gibi davranış gösterebilir.

Parasal akış ödeme planı gibi bilgileri içermektedir. 

Malzemenin tedarikçilerden tüketicilere, ileriye doğru akışı söz konusu iken parasal akışında ise tüketicilerden geriye doğru akışı söz konusudur. Bilgi ise iki yönde hareket etmektedir. Tedarik zincirinde sayılan bu üç akış iç içe geçmiştir.

Tedarik zincirleri temel ve genişletilmiş tedarik zincirleri olmak üzere iki yapıda ele alınmaktadır. Temel bir tedarik zincirinde işletme(odak işletme) ve bu işletmenin tedarikçileri ile müşterileri yer almaktadır. Genişletilmiş bir tedarik zincirinde bu temel yapıya tedarikçilerin tedarikçileri müşterilerin müşterileri ile servis sağlayan işletmelerle birlikte üç eleman daha eklenmektedir. Herhangi bir tedarik zincirinde ise farklı fonksiyonları yerine getiren işletmelerin bir araya gelmesinden oluşan gruplar söz konusudur. Bu gruplarda tedarikçiler, üreticiler, distribütörler, perakendeciler ve ürünleri kullanan son müşteriler ile birlikte bu işletmelerin faaliyetlerini yerine getirmede destek sağlayan hizmet işletmeleri yer almaktadır.

Üreticiler; ham madde ve nihai ürün üretimini gerçekleştiren, fiziksel olarak dönüşümü sağlayan işletmelerdir. Ham madde çıkarıcıları/üreticileri, yan sanayi, taşeron, ana sanayi, imalat atölyeleri gibi işletmelerdir. Üreticiler fiziksel varlığa sahip ürünlerin dışında aynı zamanda fiziksel varlığa sahip olmayan tasarım, bilgisayar programı vb. üreticileri de olabilir.

Distribütörler/toptancılar tedarik zincirinde ürünlerin teslim alındığı, sınıflandırıldığı, stoğa kaldırıldığı ve stoktan alındığı, gönderildiği tesislerdir. Bu tesisler üreticilerden büyük miktarlarda ürünü alıp müşterilere teslim etmektedir. Bir nihai müşterinin genellikle alacağı miktarların üzerinde miktarlarda ürün satışı yapmaktadırlar. Bu işletmeler müşterilere ürünlerin tesliminde rol oyna-maktadır. Ayrıca bir distiribütör ürünün sahibi olmadan bir ürünün müşteri ile üretici arasındaki aracılık hizmetini de yürütebilir.

Perakendeciler satın aldıkları ürünleri stoklayıp müşterilere küçük miktarlarda ulaştıran organizasyonlardır.

Müşteriler ürünü teslim alan ve tüketen son kullanıcılar veya başka bir ürünle birleştirmek için bu ürünü kullananlardır.

Hizmet sağlayan işletmeler lojistik, finans, pazarlama araştırması, ürün tasarım ve bilgi teknolojisi gibi alanlarda hizmet sunmaktadır. Hizmet sağlayan işletmeler tedarik zincirinde gerçekleştirilen belirli bir faaliyet konusuna odaklanarak uzmanlaşmış işletmelerdir.

Genişletilmiş tedarik zincirinde görüldüğü üzere tedarik zincirinde işletmeye en yakın tedarikçiye birinci seviye tedarikçi, daha sonraki seviyedeki tedarikçiler ya da başka bir deyişle 1. seviye tedarikçilerin tedarikçileri ikinci seviye tedarikçi olarak adlandırılmaktadır. Zincirde 2. seviye tedarikçilerin tedarikçileri de söz konusu ise bu tedarikçiler üçüncü seviye tedarikçi olarak isimlendirilir. Üçüncü seviye tedarikçi ikinci seviye tedarikçinin, ikinci seviye tedarikçi birinci seviye tedarikçinin tedarikçisi konumundadır.

Tedarik zinciri için verilen kararlar stratejik, operasyonel ve taktik kararlar olmak üzere üç sınıfta toplanmaktadır.

Stratejik kararlar uzun vadeli kararlar olup işletmenin stratejisiyle bağlantılıdır. Bazı durumlarda bu kararlar işletmenin stratejisinin kendisi olmaktadır. Stratejik kararlar işletmenin yer, üretim, envanter ve ulaştırma ile ilgili verdiği kararları içerir. Depoların kapasiteleri, yerleri, sayısı, üretim tesisleri ile ilgili kararlardır.

Taktik kararlar stratejik kararlara göre daha kısa bir zaman ufkunu kapsamaktadır ve belirli aralıklarla gözden geçirilmektedir. Taktik kararlar orta vadelidir ve satın alma, stok politikaları gibi kararları içermektedir.

Operasyonel kararlar kısa dönemi içeren günlük işlemlere ilişkin kararları içermektedir. Bu tip kararlarda çaba stratejik planlı tedarik zincirindeki malzeme akışının etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesi olmaktadır. Operasyonel kararlar günlük kararlara karşılık gelmektedir. Güzergâh, kam-yon yükleme gibi işlemlere ilişkin kararlardır.

Tedarik zincirinde karar alınırken talebe hızlı cevap verme ve etkinlik faktörü belirleyici olmaktadır. Sayılan iki faktör birbirleri ile çatışan faktörlerdir. Herhangi bir tedarik zincirinde yer alan işletmeler tek başlarına veya diğer işletmelerle birlikte beş alana ilişkin kararlar almaktadır. Bunlar:

• Üretim
• Envanter(Stok)
• Yerleşim kararları
• Nakliye
• Bilgi

Bu beş karar alanı (bileşeni) ayrıca bir tedarik zinciri için gerekli yeteneklerin üretilmesi için yönetilen performans unsurları olarak da tanımlanmaktadır. Etkin bir tedarik zinciri yönetimi için öncelikle bu unsurların her birinin anlaşılması ve nasıl çalıştığının bilinmesi sağlanmalıdır.

Stok, çeşitleri şunlardır.

• Çevrim stoğu: Malzemeler ve ürünler partiler hâlinde sipariş edilir. Tüketim sürerken bir kısmının stokta beklemesi söz konusudur. Bu stoklar ürüne yönelik siparişlerin hazırlanması sırasında geçen zamanda elde tutulan stoklardır.
• Emniyet stoğu: Emniyet stoğu belirsizliğe karşılık olarak tutulur. Talep tahmini ve tedarik süresinde bir miktar belirsizlik içermektedir.
• Mevsimsel stok: Yıl içerisinde belirli dönemlerde tahmin edilen talep artışlarına yönelik tutulan stoklardır (kışın antifrizli cam suyuna yönelik talebin artacağı tahmin edilebilir bir durumdur).

Tedarik zincirinde bilgi paylaşım stratejileri şunlardır:

• Sipariş bilgisi paylaşma stratejisi: Her bir düzeydeki işletme kendi talep tahminini alt düzeyden gelen siparişlere göre şekillendirmektedir. Ancak farklı düzeylerdeki işletmeler birbirlerinin stok düzeylerini, nakliye ve teslimat bilgilerini bilememektedir.
• Talep bilgisi paylaşma stratejisi: Sipariş bilgisi paylaşma stratejisinde tedarik zincirinin her bir düzeyindeki işletmeler gerçek sipariş bilgilerinin yanı sıra tahmini talep bilgilerini bir üst düzeydeki işletmelerle paylaşır.
• Nakliye bilgisi paylaşma stratejisi: Nakliye paylaşma stratejisinde her bir düzeydeki işletmeler geçmiş dönemlere ait gerçek nakliye bilgilerini paylaşmaktadır. Üst düzeydeki işletmeler nakliye bilgisini kendisinden üst seviyedeki müşterileri olan işletmelerle paylaşarak bu işletmelerin kendi üretim ve stok kararlarını almalarına da yardımcı olurlar.

Tedarik zincirinde bol bilginin zincir üyelerince paylaşılması;

• Tedarik zincirinde değişkenliğin azaltılmasına yardımcı olur,
• Promosyonlar ve pazardaki değişimlere karşı tedarikçilerin daha iyi tahminlerde bulunmasına yardımcı olur,
• Üretim ve dağıtım sistem ve stratejilerinin koordinasyonuna olanak sağlar,
• Perakendecilerin müşterilere daha iyi hizmet sunmasına olanak sağlar,
• Perakendecilerin tedarik problemlerine daha hızlı biçimde tepki verme ve uyum sağlama olanağı sağlar,
• Sipariş temin süresinin azaltılmasına olanak sağlar.

Tedarik zincirinde beş karar bileşeni bilginin tüm karar bileşenleri ile bağlantısını ortaya koymaktadır. Tedarik zincirinde bilgi günlük faaliyetlerin koordinasyonu (Haftalık çizelgelemesi, stok düzeyleri, ulaştırma güzergâhı vb.) ile gelecekteki talebi tahmin ve karşılama amacıyla kullanılmaktadır.

Tedarik zinciri yönetimi, müşteri gereksinimlerini sağlamak amacıyla tedarik zinciri içinde yer alan tüm şirketlerin stratejik ve sistematik yönetiminin gerçekleştirilmesidir.

Tedarik zinciri yönetiminde işletmenin kendisine odaklandığı geleneksel yönetim yaklaşımından farklı olarak tüm tedarik zincirine odaklanılmaktadır. Bu, tedarik zinciri yönetimi felsefesinde daha fazla koordinasyon gerektirmektedir. Tedarik zinciri yönetimi bu bağlamda son müşteriye en iyi hizmeti sunabilmek ve hizmet ile ürün akışının koordinasyonunu sağlamak üzere gerekli faaliyetlerin yönetilmesi için sistem yaklaşımını getirmektedir.

Geleneksel yönetimin özellikleri şunlardır:

• İşletme odaklı düşünme
• Kararlarda işletme temelli optimizasyon (süreç iyileştirme, envanter yönetimi, dağıtım kanallarının planlanması, fiyatlandırma, sözleşmeler vd.)
• Malzemenin geldiği firmalar tedarikçileriniz, ürünlerin gittiği firmalar ise müşterilerinizdir.
• Bilgi bir çeşit varlıktır. Diğer şirketlerle paylaşılmamalıdır.

Tedarik zinciri yönetiminin özellikleri şunlardır:

• Tedarik zinciri odaklı düşünme
• Kararlarda zincir temelli optimizasyon (süreç iyileştirme, envanter yönetimi, dağıtım kanalların planlanması, fiyatlandırma, sözleşmeler vd.)
• Malzemenin geldiği firmalar ve ürünlerin gittiği firmalar iş ortaklarınızdır.
• İş ortaklarınızla bilgi paylaşımı zincirdeki yer alan üyelerin performansını geliştirebilir.

Tedarik zincirinin gelişmesini etkileyen bazı faktörler vardır. Bu faktörler şu şekilde sıralanabilir:

• İşletmelerin, işletme içinde ve dışında ilgili taraflarla iş birliği içerisinde çalışmanın yarattığı faydayı görmeleri.
• Müşteri taleplerini karşılayabilen işletme sayısının artması ve bunun rekabeti artırması.
• Artan rekabet koşullarının, işletmelerin müşterilerinin taleplerini hızlı bir şekilde karşılamaya zorlaması.
• Ürün yaşam eğrisinin kısalması karşısında işletmelerin süreçlerinde esnek olmalarını gerektirmesi.

Tedarik zinciri yönetiminde, zinciri oluşturan tüm unsurlar uyumlu ve bütünleşik olmalıdır. Ürünlerin, tedarikçiden son kullanıcıya teslim edilmesinde bu unsurlar belirli işlemleri, ulaşılmak istenen hedefler çerçevesinde yerine getirir. Bu unsurlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Planlama: Tedarik zinciri yönetiminin stratejik basamağını oluşturur. Planlamada, firmanın ürettiği ürünün veya hizmetin ortaya çıkarılması için gerekli olan kaynakların yönetimi gerçekleştirilir.
• Satın alma: Satın alma fonksiyonu müşteri siparişlerini zamanında, kaliteli ve uygun maliyetle karşılayacak malzeme ve ürünlerin optimum maliyet, kalite ve hızda temin fonksiyonudur.
• Üretim: İşletmenin pazara sunduğu ürünlerin veya hizmetlerin hazırlandığı işlevdir ve tedarik zincirinin başarısını büyük oranda etkilemektedir.
• Dağıtım: Siparişlerin alınmasıyla birlikte ürünün üretim noktasından veya stoklardan tüketiciye ulaştırılması sürecidir.
• Geri dönüş/tersine tedarik zinciri: Tersine tedarik zincirinin amacı, tekrar kullanılabilen ürünlerin tedarik zincirine geri katılmasını sağlamaktır.

Bir bütün olarak ele alındığında tedarik zinciri sistemi için bütünleşik çözüm üretmeyi zorlaştıran etkenler aşağıda sıralanmıştır. Bu etkenler tedarik zincirinin karmaşıklığı ve barındırdığı belirsizlikle ilişkilendirilebilir.

• Tedarik zinciri çoğu kez geniş bir coğrafyaya yayılmış tesislerin karmaşık bir ağı durumundadır.
• Tedarik zincirinde yer alan tesislerin çoğu zaman birbirinden farklı ve çatışan amaçları vardır.
• Tedarik zincirleri zaman içerisinde gelişen dinamik yapılardır.
• Zaman içerisinde sistemde meydana gelen değişkenlikler de göz önünde tutulması gereken önemli bir etkendir.

Belirsizliğin kaynağı olarak birkaç etkenden söz edilebilir.

• Talep ve tedarikin eşleştirilmesi büyük bir iddiadır ve çok büyük bir problem oluşturmaktadır. Talep ve tedarikin eşleştirilmesinin zorluğu talep gerçekleşmeden, üreticilerin belirli üretim miktarlarını önceden seçmek durumunda bırakmaktadır. Önceden alınan bu kararların sonucunda verilen taahhütler beraberinde büyük finans ve tedarik risklerini getirmektedir.
• Stok ve karşılanamayan sipariş düzeyleri tedarik zinciri boyunca epeyce dalgalanma gösterir.
• Talebi kesin olarak tahmin etmek, bilebilmek mümkün olmamaktadır, dolayısıyla talep tahminleri taleple ilgili belirsizlik problemini ortadan tam olarak kaldıramamaktadır.
• Teslim süreleri, teslim zamanları, yarı mamullerin uygunluğu gibi başka faktörler de tedarik zincirinde etkilidir. Talep tek başına belirsizliğin kaynağı değildir.

Başarılı bir tedarik zinciri yönetimi; bilginin, ürünlerin ve malzemelerin akışıyla ilgili bazı kararların alınmasını gerektirmektedir. Bu kararlar zaman dikkate alındığında stratejik, taktik ve operasyonel düzeyde olmak üzere üç aşamaya ayrılmaktadır.

• Tedarik zinciri stratejisi: İşletme tedarik zincirini nasıl tasarlayacağına, tedarik zincirinin türüne ve her aşamadaki süreçlerin ne olacağına karar verir. Bu aşamada verilen kararlar arasında, üretim ve depolama tesislerinin yerleşim ve kapasiteleri, farklı üretim merkezlerinde üretilecek ürünler, ulaştırma şekilleri sayılabilir. Tedarik zinciri tasarım kararları uzun dönemli stratejik kararlardır. Bunlar, işletmenin stratejisine bağlıdır ve tedarik zinciri politikalarını yönlendirmektedir.
• Tedarik zinciri planlaması: Tedarik zinciri planlaması nihai müşteri talebini tedarik zinciri boyunca mevcut stok ve kaynakların dengeleme sürecidir. Bu amaçla hangi pazarlara nereden kaynak sağlanacağı, stokların planlanması, üretimin taşeron işletme ile yapılıp yapılmaması, izlenecek stok politikaları, talebi karşılayamama durumunda izlenecek politikalar, düzenlenecek kampanyaların büyüklüğü, zamanlaması, tahmin yürütme gibi kararlar bu aşamada verilir. Tedarik zinciri planlama kararları, taktik düzeyde kararlardan oluşur.
• Tedarik zinciri işlemleri: İşletmeler bu aşamada müşteri siparişleriyle ilgili kararlar verir. Müşteri siparişleri üretim ya da stoğa yönlendirilir. Sipariş teslim tarihi ve ulaştırma şekli belirlenir. Bu aşamadaki kararlar operasyonel kararlardır.

Tedarik zinciri yönetiminin geleneksel amacı, bilinen müşteri talebini karşılamak üzere, tedarik zinciri maliyetini minimize etmektir. En aza indirilmek istenen maliyet unsurları aşağıda sıralanmıştır;

• Ham madde maliyetleri,
• Satın alınan malın taşıma maliyetleri,
• Fabrika yatırım maliyetleri,
• Direkt ve endirekt üretim maliyetleri,
• Direkt ve endirekt dağıtım merkezi maliyetleri,
• Stok bulundurma maliyetleri,
• Fabrika içi taşıma maliyetleri,
• Nihai ürünlerin müşteriye taşınma maliyetleri.

Tedarik zinciri yönetiminin temel amaçları şu şekilde ifade edilebilir:

• Müşteri hizmet düzeyini artırmak,
• Sipariş çevrim süresini azaltmak,
• Stok seviyesini ve stokla ilgili maliyetlerin azaltılmasını sağlamak,
• Ürün hatalarını azaltmak,
• Nakliye işlemlerinin optimizasyonunu sağlamak,
• Birim zamanda yapılan iş miktarında artış sağlamak,
• Sipariş karşılama oranını artırmak,
• Tedarik zinciri ile ilgili olası sorunlar hakkında bilgi sahibi olmak.

İyi tasarlanmış tedarik zincirleri pek çok fayda sağlamaktadır. Bu faydalar aşağıda özetlenmiştir:

• Üreticiler müşterilerin yerlerinden bağımsız olarak işlemleri en iyi yerlerde konumlandırırlar.
• Üreticiler işlemleri büyük tesislerde gerçekleştirerek ölçek ekonomisinden yararlanırlar.
• Üreticiler büyük miktarlarda nihai ürün stoğunu, bu stok, tedarik zincirinde müşterilere yakın tutulduğundan bulundurmazlar.
• Distribütörler perakendecilere yakın mesafededirler ve teslim süreleri kısadır.
• Perakendeciler distribütörler güvenilir teslimat sağlayabildikleri için az stok taşırlar.
• Taşıma işlemleri daha az sayıda, daha büyük miktarlarda ve maliyetleri azaltan yapıdadır.

Tedarik zinciri yönetiminin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi sonucunda işletmenin elde edeceği faydalar aşağıda özetlenmiştir.

• Girdilerin tedarikini garanti altına alarak üretimin devamlılığını sağlar.
• Tedarik süresini azaltarak pazardaki değişikliklere kısa sürede cevap verilmesini sağlar.
• Tüketici taleplerini en iyi şekilde yerine getirerek kaliteyi ve hizmet düzeyini artırır.
• Toplam maliyetleri azaltır.
• İşletmenin bilgi, malzeme ve para akışını yönetilebilir duruma getirir.
• Gecikme ve beklemelerin en aza indirilmesini sağlar.

İşletmelerin tedarik zincirini iyi yönetememeleri sonucunda ortaya çıkabilecek kayıplar şu şekilde özetlenebilir:

• Gerektiğinden fazla ve işlevsiz envanterden doğan kâr kayıpları
• Taleplerin karşılanamaması sonucunda oluşan müşteri kayıpları
• Öngörülmeyen taleplerin karşılanmasından ve yanlış yapılan ayırma işlemlerinden kaynaklanan gelir kayıpları
• Müşteri hizmetleri ve ürün iyileştirme taleplerini daha iyi karşılayabilen rakip işletmeler karşısında pazar payında kayıp yaşanması
• Operasyonel belirsizlikleri ortadan kaldırabilmek için planlamaya çok fazla zaman ayrılması sonucu oluşan üretim zamanı kayıpları
• Taahhüt edilen zamanda ve istenilen miktarda ürün teslim edememe sonucunda ortaklık fırsatlarının kaçırılması

Lojistik yönetimi, işletmelerde lojistik faaliyetlerin planlanması, organize edilmesi, yönetimi ve kontrolüdür.

Lojistik yönetiminin amaçları şöyle sıralanabilir:

• Hızlı yanıt (siparişten teslimata olan süre),
• En az stok,
• En az maliyet (yüklerin birleştirilmesi, konsolidasyon, verimlilik),
• Kalite (hasarsızlık, performans),
• İzlenebilirlik (yük, araç ve kap takibi),
• Sürdürebilirlik (yaşam çevrim desteği, yedek parça, ambalaj malzemesi ve hurda geri toplama, çevresel duyarlılık)

Lojistik yönetiminde tedarik zinciri boyunca planlanması, uygulanması ve kontrolü söz konusu olan faaliyetler aşağıda sıralanmıştır;

• Taşımacılık
• Depolama
• Envanter yönetimi
• Sipariş işleme
• Elleçleme
• Paketleme
• Talep yönetimi
• Müşteri hizmetleri
• Satın alma
• Bilgi yönetimidir.

Lojistik kavramı söz konusu olduğunda genel olarak tek bir organizasyonun sınırları içinde olan faaliyetler akla gelmekte iken tedarik zincirleri söz konusu olduğunda pazara bir ürün sunmak için birlikte çalışan ve faaliyetlerini düzenleyen firmalar ağı işaret edilmektedir. Lojistikte müşteri, malzemenin teslim noktaları olmaktadır.

Geleneksel lojistikte satın alma, dağıtım, envanter yönetimi gibi faaliyetlere odaklanılmaktadır. Tedarik zinciri yönetiminde ise lojistikte geçen faaliyetlere pazarlama, yeni ürün geliştirme, finans ve müşteri hizmetleri dâhil edilmektedir. Lojistik, tedarik zincirinin önemli bir parçasıdır. Ürün, hizmet ya da bilginin doğru ve verimli bir şekilde taşınması ve saklanmasına yönelik planlama, uygulama ve kontrol süreçlerini kapsar. Tedarik zinciri yönetiminin kapsamı daha geniştir. Genel strateji ve hedefler doğrultusunda, tüm organizasyonu kapsayacak, karşılayacak şekilde uygulanan bir iş yapma biçimidir.

Tedarik zinciri organizasyonların, tedarikçilerin tedarikçilerinden müşterilerinin müşterilerine uzanan tüm ürün, hizmet, bilgi ve nakit akışını içerir. Tedarik zinciri yönetimi sadece lojistik yönetiminden oluşmamaktadır. Tedarik zinciri yönetimi bir iş yapış felsefesidir.

İşletmeleri ülke dışında üretim yatırımına iten nedenler; tarife ve ticaret imtiyazları, düşük maliyetli işçilik, sermaye sübvansiyonları, dış pazarlarda düşük lojistik maliyeti olarak sıralanabilir.

Küresel tedarik zincirleri; küresel tedarik (tedarikçi ilişkilerinin küresel boyutta yönetimi), küresel üretim (dünyaya yayılmış üretim faaliyetlerinin yönetilmesi) ve küresel dağıtım (satış ve dağıtım kanallarının küresel yönetimi) olmak üzere üç temel operasyonel sürecin kombinasyonu olarak tanımlanmaktadır.

Tedarik zincirlerinin küreselleşme boyutuna göre uluslararası tedarik zincirleri dört grupta toplanmaktadır.

• Uluslararası dağıtım sistemleri: Bu sistemlerde üretim ulusal alanda yürütülmekte iken dağıtım ve pazarlamanın bir bölümü ülke dışında yürütülmektedir.
• Uluslararası tedarikçiler: Bu sistemde ham madde ve parçalar (yarı mamul) ülke dışından, yabancı tedarikçiler tarafından sağlanmaktadır.
• Uluslararası üretim: Bu sistemde ürün yabancı bir ülkede üretilmektedir. Ülke içinde dağıtımı ve satışı gerçekleştirilmektedir.
• Küresel tedarik zincirleri: Bu sistemde ürünlerin üretimi, üretime yönelik tedarik ve üretim sonrası dağıtım işlemleri dünyaya yayılmış tesislerde geçekleştirilmektedir. Küresel tedarik zincirlerinde bu anlamda ülke sınırlarından bağımsız tedarik zincirleri söz konusudur.

Küresel tedarik zinciri yönetimi, işletmelerin küreselleşme stratejilerini desteklemek amacıyla, tedarikçilerle müşteriler arasında bilgi ve koordinasyon çabalarıdır.

Büyük coğrafyalara yayılmış tedarik zincirleri yönetim ve işletim boyutunda çeşitli zorlukları beraberinde taşımaktadır. Bu zorluklar şu şekilde sıralanabilir:

Küresel tedarik zincirlerinde büyük coğrafi uzaklıklar, ulaştırma maliyetlerini artırmakta ve stok maliyeti ile uzayan tedarik süreleri arasındaki ödünleşmeye ilişkin zor kararları beraberinde getirmektedir. Kültür ve dil farklılıkları ise iş süreçlerinin etkinliği üzerinde olumsuz etkiye neden olabilmektedir. Küresel tedarik zincirleri ayrıca tedarik zinciri performansı üzerinde etkili olabilecek riskler taşımaktadır. Bu riskler döviz kurlarındaki değişkenlik ve belirsizlik ile ekonomik ve siyasi belirsizlikler olarak sıralanabilir. Küresel tedarik zincirleri pek çok açıdan ulusal tedarik zincirlerinin daha geniş bir coğrafyaya yayılmış bir yapısı olarak görülebilir.

Üretim coğrafyası; küresel üretimin coğrafyası işçilik ücretleri, enerji ve ulaştırma maliyetlerinde inişli çıkışlı seyir nedeniyle değişimine devam etme eğilimindedir. İşçilik maliyetlerindeki artışlar ülke dışında üretim yapmanın sağladığı maliyet avantajını azaltmaktadır. Bunun nedeni üretimin belirli bir bölgeye kayması ile zaman içerisinde bu bölgeye yönelen işletmelerin sayısının artması, sonuç olarak da bunun işçilik ücretlerini artırmasıdır.

Pek çok vasıfsız emek-yoğun üretim işlemleri özellikle de son montaj işlemi gelişmiş ülke işletmelerinden gelişmekte olan ülkelere kaymaktadır. Üretim alanında yaşanan bu değişim, geniş coğrafyalara dağılmış kuruluşların koordinasyonunu sağlayan bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile başlamıştır.

Dağıtım / Ulaştırma coğrafyası; üretim coğrafyasının oluşması, yanında küresel ulaştırma ve dağıtım ağlarının yapılanmasını getirmiştir. Ulaştırma terminalleri küresel yük dağıtımında önemli bir yere sahiptir. Ayrıca çok büyük alan kaplamaları ve zorlu kuruluş yeri nitelikleri nedeniyle küresel yük dağıtımında darboğaz noktalarıdır. Terminallerin kuruluş yeri ve sahip olduğu nitelikler tedarik zincirleri için çeşitli olanaklar sunmaktadır. Liman ve iç terminallerin günümüzde tedarik zincirlerinde daha aktif rol aldığı gözlenmektedir.

Tüketim coğrafyası; pek çok tedarik zincirinin hizmet verdiği yapıyı yönlendirdiğinden dolayı çok önemlidir. Bu coğrafya temel ve özel tüketim kalıplarının karmaşık bir ağıdır. Bu ağ şehirler, nihai tüketim noktaları olduğundan ürün tüketim yoğunluğunun kentsel yansıması olarak temsil edilebilir.

Küresel tedarik zincirlerinin ülke gelirleri üzerinde de etkili olduğu görülmektedir. Gelişmiş ekonomiler açısından bakıldığında üretimin uluslararası boyutta parçalanmasının, düşük ve yarı nitelikli istihdam ve ücretleri üzerinde negatif etki yarattığı söylenebilir. Gelişmekte olan ülkeler açısından bakıldığında ise parçalanmış üretim niteliksiz iş gücü için iş olanağı yaratmaktadır. Gelişmiş ülkeler açısından göreli olarak niteliksiz bir faaliyet, gelişmekte olan ülkeler açısından nitelikli olabilir. Bu nedenle bu tür ülkelere üretim kaydırıldığında bu durum gelişmekte olan ülkelerde nitelikli iş gücüne olan talebi artırmaktadır. Bu anlamda gelişmekte olan ülkeler için düşük değerli niteliksiz emek yoğun seviyesinin geçildiği, gelişmiş ülkelerde ise nitelikli iş gücü ve sermaye yoğun seviyesinin tamamlandığı ifade edilebilir. Açıklanan üretim seviyelerine bağlı olarak küresel bir tedarik zincirinde bir ülkenin konumu, karşılaştırmalı üstünlüğü ile de doğrudan ilişkilidir.