Eğer bir iktisadi değişken, iktisadi faaliyet düzeyiyle aynı yönde hareket ediyorsa yani daralma dönemlerinde azalıp, genişleme dönemlerinde artıyorsa o değişkene konjonktürle aynı yönde değişen değişken veya konjonktürle uyumlu değişken denir.

Makro iktisatçılar iktisadi olayları yorumlarken genellikle iki konuda ayrışırlar. İktisatçıların ayrıştığı ilk konu, toplam arz (AS) eğrisinin biçimi ile ilgilidir. Bu kapsamda AS eğrisinin düşey eksene paralel mi yoksa yatay eksene paralel mi ya da artan eğilmi olup olmadığı tartışılmaktadır. ikinci ayrışma konusu ise ekonomiyi etkileyen farklı şokların hangisinin nispeten daha etkili olduğudur.

Ekonomiyi etkileyen ve konjonktürel dalgalanma yaratan şokların talep yönlü olduğunu varsayan ve buna göre konjonktür analizi yapan üç teori vardır. Bunlar, Keynesci teori, Paracı teori ve Yeni Klasik teoridir.

Keynesci konjonktür teorisi iktisadi dalgalanmaları yaratan ana uyarım kaynağının, yatırım harcamaları olduğunu savunur. Keynes’in bizzat kendisi, yatırım kararlarının, yatırımcıların gelecekteki karlılığı hakkındaki beklentilere bağlı olduğunu ancak bu beklentilerin istikrarlı olmadığını iddia etmiştir. Keynes beklentilerdeki bu oynaklığı, yatırımların girişimcilerin ‘hayvani güdülerine’, yani onların gelecekle ilgili iyimserlik veya kötümserliklerine, bağlı olduğunu söyleyerek tanımlamıştır.

İktisadi analizin merkezine parayı koyan paracı iktisatçılara göre konjonktürel dalgalanmaların kaynağında para arzı değişmeleri yer almaktadır.

Rasyonel beklenti: Tüm gerekli bilgi ile yapılan öngörüye denilir.

Robert Lucas tarafından geliştirilen eksik bilgi teorisi, tam rekabetçi bir ekonomide bile eksik bilgilenmenin nasıl konjonktürel dalgalanmalara yol açtığını açıklar. Yanlış algılama teorisi de denilen bu teorinin kökleri Milton Friedman’a dayanır.

Lucas modelinden çıkarılan bir sonuca göre, eğer tüm iktisadi birimler rasyonel beklentilere sahip ve ekonominin nasıl işlediğini tam olarak algılayabiliyorlarsa önceden tahmin edilen para arzı değişmelerinin, çıktı üzerinde hiç bir etkisinin olamaması ve sadece fiyatları etkilemesi gerekir. Öte yandan beklenmeyen para politikası değişmeleri bu teoriye göre çıktıyı etkiler.

Reel Konjonktür Teorisine göre, konjonktürel dalgalanmaların ana kaynağı reel şoklardır. Bu şoklar üretim fonksiyonu başta olmak üzere, iş gücü miktarı, kamu harcamalarının reel miktarı ve tüketicilerin tasarruf ve harcama kararlarını etkiler.

Yeni Keynesci iktisatçılar denilen bir grup iktisatçı, nominal ücretlerle fiyatların neden katı olduğunu açıklamaya dönük çok sayıda teori geliştirmişlerdir. Bunlar arasında, iş gücü sözleşmeleri, sendikaların ücret belirlemesi, örtülü sözleşmeler, menü maliyetleri ve etkin ücret hipotezlerini sayabiliriz.

Menü maliyetleri: Bir firmanın ürün fiyatlarını değiştirirken karışılacağı herhangi bir tür maliyettir.

İktisadi faaliyetlerin ağırlıklı olarak firmalar tarafından organize edildiği ulusların, toplam iktisadi faaliyetlerinde ortaya çıkan bir dalgalanma türüdür. Bir konjonktür dönemi, birçok iktisadi faaliyette aynı zamanda gerçekleşen genişleme, onu izleyen durgunluk ve daralma ve bir sonraki konjonktürün genişleme dönemiyle birleşen bir canlanma döneminden oluşur. Dalgalanmalar periyodik değil, tekrarlanan değişmelerdir, zaman olarak bir yıldan on veya on iki yıla kadar değişir.

İktisadi faaliyetin azaldığı döneme daralma veya durgunluk (resesyon) denir. Durgunluk döneminde reel GSYiH en az birbirini izleyen iki çeyrekte azalır.

Konjonktürel dalgalanmalar düzenli ve tahmin edilebilir zaman aralıklarında ortaya çıkmazlar ve önceden belli veya sabit bir zaman süresinde sona ermezler. Buna karşılık konjonktürel dalgalanmalar yinelenen dalgalanmalardır.

Çıktı ve istihdam dışında, fiyatlar, verimlilik, yatırım ve kamu harcamaları gibi çok sayıda iktisadi değişken, bir konjonktür döneminde düzenli ve kestirilebilir değişim yapılarına sahiptir. Zaten konjonktürün en temel özelliğinden birisi, çıktı, fiyatlar, işletme kârları ve farklı parasal büyüklüklerin sistematik bir biçimde birlikte hareket etmeleridir. işte bir konjonktür döneminde değişkenlerin önceden kestirilebilir bir biçimde birlikte değişme eğilimine eş hareketlilik veya ‘birlikte değişim’ denir.

Üretim düzeyi, toplam iktisadi faaliyet düzeyinin en temel göstergesi olduğu için, dip ve zirve noktalarına, toplam iktisadi faaliyetle aynı zamanda ulaşır. Bu nedenle konjonktürle uyumlu ve eş anlı değişkendir. Her türlü üretimin durgunluk dönemlerinde azalmasını ve genişleme dönemlerinde azalmasını bekleriz.

Ekonomiyi etkileyen ve konjonktürel dalgalanmalara neden olan iki tür şokdan (uyarım kaynağından) bahsedebiliriz. Bunlar arz ve talep şoklarıdır.

Arz şokları doğrudan doğruya ekonominin üretim yönünü etkiler. Bu tür şoklar arasında, teknolojideki gelişme, iklim değişmeleri, doğal afetler, yeni doğal kaynak bulunması veya girdi olarak kullanılan önemli bir ham maddeye sahip ülke açısından, örneğin ham petrol, o ham maddenin dünya fiyatındaki artış sayılabilir. Bazı durumlarda, nominal ücretlerdeki değişmeler de bir arz şoku olarak düşünülebilir.

Klasik gelenekteki iktisatçılar, AS eğrisinin düşey eksene paralel olduğunu kabul ederler.

Keynes ve Keynes’i izleyen iktisatçılara göre ise AS eğrisi pozitif eğimli bir eğridir ve şokların kaynağı ise AD’deki istikrarsızlıklardır. Bu iktisatçılara göre, AD’deki istikrarsızlık, temelde işletmelerin yatırım taleplerinde değişmeler yaratan, yatırımcı güvenindeki değişmeler sonucu oluşan özel piyasalardaki şoklardan kaynaklanır.